Καθώς οι παλιές βεβαιότητες ξεθωριάζουν...

Francis Christian

29 Σεπτ. 2024

Πριν από λίγες εβδομάδες, επιστρέφοντας στον Καναδά, οδηγούσα μέσα από τις πεδιάδες και τους λόφους του Μίσσιγκαν και του Ουισκόνσιν και μέσα από μεγάλες εκτάσεις, γιγαντιαίες εκτάσεις αγρού και βάλτου - νερό εναλλάξ καθαρό και μπλε και πράσινο - αρχαία δέντρα που σκύβουν πάνω μου προς τον ουρανό - ανήσυχα νερά και πάλι - ο ορίζοντας επεκτείνεται καθώς πατάω το πεντάλ - με φαινομενικά ατελείωτα μίλια για άλλη μια φορά.

Νοιώθαμε κυριολεκτικά επισκιαζόμενοι από το τεράστιο μέγεθος του κόσμου του Θεού. Δεν χρειαζόταν να σηκώσουμε τα μάτια μας στον ουρανό ή να σκεφτούμε τους ουρανούς: « 4 ὅτι ὄψομαι τοὺς οὐρανούς, ἔργα τῶν δακτύλων σου, σελήνην καὶ ἀστέρας, ἃ σὺ ἐθεμελίωσας· 5 τί ἐστιν ἄνθρωπος, ὅτι μιμνῄσκῃ αὐτοῦ; » (Ψαλμός 8:3,4). Η Γη από μόνη της φαινόταν σχεδόν απειλητική, απρόσωπη, συντριπτική.

Σε έναν κόσμο τόσο μεγάλο και εμείς τόσο μικροί, ανέκαθεν αναζητούσαμε παρηγοριά στις βεβαιότητες - πράγματα που υποτίθεται ότι είναι πάντα ή σχεδόν πάντα αληθινά. 

Στα δυτικά έθνη μας, από τότε που ο Χριστός και η Βασιλεία Του θριάμβευσαν επί της ειδωλολατρικής δόξας που ήταν η Ελλάδα και του ειδωλολατρικού μεγαλείου που ήταν η Ρώμη, αυτές οι βεβαιότητες θεωρήθηκαν ότι σημαίνουν έναν ορισμένο χριστιανικό τρόπο ζωής και ηθικής, μια χριστιανική συναίνεση στην κοινωνία και έναν ευρέως χριστιανικό τρόπο να κάνουμε τα πράγματα (παρ' όλο που η κοινωνία είχε πάντα άπιστους, αιρετικούς και άθεους).

Συνειδητοποιήσαμε κατά τη διάρκεια των χριστιανικών αιώνων μας ότι κάτω από την ανεξιχνίαστη Σοφία του Θεού, υπάρχουν φαινομενικά πολύ μικρές πραγματικότητες γύρω μας που επενδύονται με το πραγματικό βάρος της αιωνιότητας - οι οικογενειακές μας σχέσεις, οι φίλοι που είναι για πάντα, η αγάπη που συνδέει τον άνδρα και τη γυναίκα, η αλτρουιστική αγάπη (δηλαδή η αγάπη που θεωρεί την ευημερία του άλλου πιο σημαντική από εκείνη της δικής μας) και η ανεπιτήδευτη βοήθεια ενός γείτονα. 

Αυτές οι «μικρές» αλλά βαρυσήμαντες πραγματικότητες λειτούργησαν ως αντίβαρο στο αίσθημα της αδυναμίας που διαφορετικά θα νοιώθαμε όταν ερχόμασταν αντιμέτωποι με ένα φαινομενικά αδιάφορο και τεράστιο σύμπαν. Η αιωνιότητα ήταν κοντά μας - και μεγαλύτερη από τα αστέρια.

Για τις κοινωνίες στα ιστορικά χριστιανικά έθνη, υπήρχε η άνεση των κοινοτήτων που συνήθως ενώνονταν για βαπτίσεις, γάμους, Πάσχα, Χριστούγεννα, κηδείες. Πιστοί και μη πιστοί αισθάνονταν υποχρεωμένοι να συμμετάσχουν σε κάτι που υποτίθεται ότι ήταν παλιό και συμπαγές και ακλόνητο όπως οι λόφοι.

Αυτή δεν ήταν χρυσή εποχή - απλώς μια διαφορετική εποχή, ακόμη αναγνωρίσιμη στους πρεσβύτερους ανάμεσά μας.

Το παρόν, ανησυχητικό ξεθώριασμα πέρασμα των ιστορικών υποθέσεων και βεβαιοτήτων θα θεωρηθεί ως ένα από τα κύρια καθοριστικά χαρακτηριστικά της εποχής μας.

Κυριολεκτικά καμμία από τις παλιές βεβαιότητες και ανέσεις δεν μπορεί να θεωρηθεί ότι παραμένει - οικογένεια, φίλοι, κοινωνία, Εκκλησία, κοινότητα, ακόμη και η αμετάβλητη φύση του φύλου ή η αναζήτηση της επιστημονικής αλήθειας. 

Στην ειδωλολατρική κοινωνία που έχει αντικαταστήσει τον ιστορικό χριστιανικό πολιτισμό της Δύσης, μια διάχυτη αίσθηση ματαιότητας και αδυναμίας έχει επικρατήσει και κάνει τους ανθρώπους μας να αισθάνονται στο έλεος για άλλη μια φορά (όπως εξακολουθεί να συμβαίνει στις ειδωλολατρικές κοινωνίες) των στοιχείων, του απρόσωπου σύμπαντος και των τυχαίων παγκόσμιων γεγονότων.

Ένα παραλυτικό κενό στοιχειώνει τόσο τα σπίτια μας όσο και τις αίθουσες της κυβέρνησής μας.

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι πρόκειται για μια άνευ προηγουμένου κρίση για τον πολιτισμό μας (ακόμη και οι κοσμικοί ιστορικοί δεν διαφωνούν σχετικά με αυτό) - και δεν είναι σαφές εάν θα ανακάμψουμε ποτέ από την επιταχυνόμενη παρακμή των τελευταίων εξήντα ή εβδομήντα ετών.

Αλλά έχουν υπάρξει παρόμοιες κρίσεις πίστης στο παρελθόν στα δυτικά έθνη μας με παρόμοια αμφισβήτηση υποθέσεων και κάπως παρόμοια αμφισβήτηση βεβαιοτήτων (αλλά ποτέ δεν πλησίασαν τόσο κοντά στην ανάσα και το βάθος της παρούσας αβύσσου).

Η βικτωριανή εποχή (Βρετανία του 19ου αιώνα), μόλις είχε αναδυθεί από τους σπασμούς της εποχής του διαφωτισμού και των αντιδραστικών ρομαντικών, πίστευε ότι η πρόοδος ήταν αναπόφευκτη και ότι η αισιοδοξία στο πεπρωμένο του ανθρώπου πρέπει να είναι στην ημερήσια διάταξη. 

Στο μεγαλύτερο μέρος αυτής της λαμπρής και αξιοσημείωτης εποχής προόδου για την ανθρωπότητα (που περιλαμβάνει την ανακάλυψη του ηλεκτρισμού, της ατμομηχανής, των σιδηροδρόμων, των γραμματοσήμων, της αντισηψίας, της αναισθησίας κ.λπ. κ.λπ.), θεωρήθηκε ασυνείδητα ότι οι παλιές βεβαιότητες του Θεού, της πίστης, της οικογένειας, των φίλων και των θεμελιωδών χριστιανικών αξιών θα παρέμεναν για πάντα.

Τα πρώτα χτυπήματα σε αυτό το φρούριο της βικτωριανής πίστης ήρθαν με τους εξαντλητικούς και αιματηρούς πολέμους (συμπεριλαμβανομένου του πολύ καταστροφικού πολέμου της Κριμαίας) της αυτοκρατορίας που πολέμησε η Βρετανία - συνήθως από επιλογή, μερικές φορές από αυτοάμυνα. 

Αυτές οι επιδρομές και οι ωθήσεις στις συγκεκριμένες υποθέσεις των Βικτωριανών ήταν σαν την αρχική διερεύνηση ενός στρατού από αποστολές αναγνώρισης - δεν προκάλεσαν παρά ρηχές ρωγμές στην ακρόπολη, που εύκολα μπορούσαν να μπαλωθούν και να επισκευαστούν.

Και μετά ήρθε «Η κάθοδος του ανθρώπου» - και η πρόκληση του Δαρβίνου σε τέτοιες θεμελιώδεις υποθέσεις όπως η βιβλική αφήγηση της πτώσης του ανθρώπου. 

Στον κόσμο του Δαρβίνου, δεν υπήρξε ποτέ μια εποχή όπου ο άνθρωπος περπάτησε με τον Θεό, ποτέ ένας κόσμος όπου η ανυπακοή και η πτώση του ανθρώπου εγκαινίασαν τον ίδιο τον ατελή κόσμο που έχουμε κληρονομήσει. Και αν ο άνθρωπος δεν εξέπεσε ποτέ, τότε ο άνθρωπος δεν χρειαζόταν έναν Σωτήρα.

Η Ενσάρκωση, ο Σταυρός και η Ανάσταση αμφισβητήθηκαν επίσης - και μαζί με αυτό, οι πυλώνες και ο ακρογωνιαίος λίθος του χριστιανικού πολιτισμού.

Ο Δαρβίνος και οι οπαδοί του ήταν σαν κεραυνοί που πετούσαν με άγρια ένταση πάνω στις βεβαιότητες των Βικτωριανών.

Η ποίηση της βικτωριανής εποχής αντικατοπτρίζει αυτή την εποχή της αμφιβολίας. Ο Tennyson γράφει λακωνικά και συγκινητικά στο "In Memoriam" για τη φαινομενική ανισότητα μεταξύ ενός στοργικού Θεού και ενός κόσμου, "κόκκινου με νύχια και με δόντια".

Και στο "Dover Beach", ο Matthew Arnold καλεί τη νύφη του στο παράθυρο του δωματίου του ξενοδοχείου τους (ή του σπιτιού τους) που βλέπει στους βράχους του Ντόβερ. 

Είναι μια καθαρή νύχτα και τα μικροσκοπικά φώτα της γαλλικής ακτής απέναντι μπορούν να φανούν στο βάθος, όπως μπορούν ακόμα να φανούν και σήμερα μία καθαρή νύχτα.

Για όσους από τους αναγνώστες μου δεν είναι εξοικειωμένοι με την αγγλική παράκτια πόλη του Ντόβερ, μια εικόνα των ασβεστολιθικών βράχων θα εξυπηρετήσει αναμφίβολα καλύτερα από τις παροιμιώδεις χίλιες λέξεις:

Ακολουθεί το ποίημα του Matthew Arnold που μιλάει για την εποχή της αμφιβολίας:

DOVER BEACH 

Matthew Arnold

The sea is calm tonight.

(Η θάλασσα είναι ήρεμη απόψε.)

The tide is full, the moon lies fair

(Η παλίρροια φούσκωσε, το φεγγάρι είναι όμορφο)

Upon the straits; on the French coast the light

(Πέρα στα Στενά, στις γαλλικές ακτές το φως)

Gleams and is gone; the cliffs of England stand,

(Φέγγει αδύναμα και έχει πέσει. Οι βράχοι της Αγγλίας στέκονται)

Glimmering and vast, out in the tranquil bay.

(Γυαλοκοπώντας και απέραντοι, έξω στον γαλήνιο κόλπο)

Come to the window, sweet is the night-air!

(Έλα στο παράθυρο, γλυκός που είναι ο αέρας της νύχτας!)

Only, from the long line of spray

(Μόνο, από τον μακρύ παφλασμό)

Where the sea meets the moon-blanched land,

(Εκεί που η θάλασσα ανταμώνει με την ασπρισμένη από το φεγγάρι γή)

Listen! you hear the grating roar

(Αφουγκράσου! ακούς τον βρυχηθμό)

Of pebbles which the waves draw back, and fling,

(Από τα βότσαλα που τα κύματα τραβούν πίσω και πέφτουν) 

At their return, up the high strand,

(Στον γυρισμό τους στην ακροθαλασσιά)

Begin, and cease, and then again begin,

(Ξεκινούν, και σταματούν, και μετά ξεκινούν και πάλι)

With tremulous cadence slow, and bring

(Με αργό τρεμουλιαστό ρυθμό, και κουβαλούν)

The eternal note of sadness in.

(Την αιώνια νότα της θλίψης μέσα)

The Sea of Faith

(Η Θάλασσα της Πίστεως)

Was once, too, at the full, and round earth’s shore

(Ήταν κάποτε κι αυτή, στην γεμάτη και στρογγυλή ακτή της γης)

Lay like the folds of a bright girdle furled.

(Ξαπλωμένη σαν τις πτυχές μιας φωτεινής ζώνης τυλιγμένη)

But now I only hear

(Μα τώρα μόνο ακούω)

Its melancholy, long, withdrawing roar,

(Τον μελαγχολικό, μακρόσυρτο, αποσυρόμενο βρυχηθμό της)

Retreating, to the breath

(Καθώς υποχωρεί μπροστά στην ανάσα)

Of the night-wind, down the vast edges drear

(Του νυχτερινού ανέμου, κάτω στις απέραντες άκριες μελαγχολική)

And naked shingles of the world.

(Και απογυμνωμένη των ακτών του κόσμου)

Ah, love, let us be true

(Αχ, αγάπη, ας είμαστε ειλικρινείς)

To one another! for the world, which seems

(Ο ένας στον άλλον! για χάρη του κόσμου, που μοιάζει)

To lie before us like a land of dreams,

(Να κείτεται μπροστά μας σαν μια χώρα των ονείρων)

So various, so beautiful, so new,

(Τόσο ποικίλλος, τόσο όμορφος, τόσο καινούργιος)

Hath really neither joy, nor love, nor light,

(Που δεν έχει στα αλήθεια μήτε χαρά, μήτε αγάπη, μήτε φως)

Nor certitude, nor peace, nor help for pain;

(Μήτε βεβαιότητα, μήτε ειρήνη, μήτε βοήθεια για τον πόνο)

And we are here as on a darkling plain

(Και εμείς είμαστε εδώ σαν σε πεδιάδα που πάνω της έπεσε το σκοτάδι)

Swept with confused alarms of struggle and flight,

(Παρασυρμένοι από συγκεχυμένους συναγερμούς αγώνα και φυγής)

Where ignorant armies clash by night.

(Εκεί όπου οι ανόητοι στρατοί συγκρούονται τη νύχτα.)

(Ζητώ συγγνώμη για την ελεύθερη και μάλλον άστοχη μετάφραση αυτού του αριστουργήματος. Μ.Ζ.)

Οι αναγνώστες μου θα σημειώσουν στην τελευταία στροφή του ποιήματος, ότι ακόμη και στα βάθη της απελπισίας και της αμφιβολίας, υπάρχει ένα σαφές κάλεσμα στην παλιά πραγματικότητα και τη βεβαιότητα της αγάπης - Αχ, αγάπη, ας είμαστε αληθινοί

Ο ένας στον άλλο!

Ο Χριστιανός είναι αισιόδοξος - αφού ο Χριστός είναι το αιώνιο «Ναι».

Ο Χριστιανός έχει επίσης καταλάβει τη βεβαιότητα ότι ενώ τα γεγονότα και τα φαινόμενα και το αναίσθητο σύμπαν μπορεί να φαίνονται συντριπτικά και να έχουν τον ενδιάμεσο λόγο, ο Χριστός θα έχει πάντα τον τελευταίο λόγο.

Και όπως δηλώνει ο άγνωστος συγγραφέας στο "Desiderata": "χωρίς αμφιβολία το σύμπαν ξεδιπλώνεται όπως θα έπρεπε".

Το Ευαγγέλιο της Χάριτος επιτρέπει την απώλεια της πίστης - της πίστης μας. 

Αλλά Εκείνος ποτέ δεν χάνει την πίστη Του σε μας - αλλιώς δεν θα είχε πάει στον Σταυρό για μας, ούτε θα μας είχε δώσει αιώνια ζωή μέσω της Ανάστασής Του.

ΠΗΓΗ: The Passing of Old Certainties - Francis Christian’s Essays (substack.com)

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ: ΜΑΡΙΓΩ ΖΑΡΑΦΟΠΟΥΛΑ