ΜΟΝΑΧΟΣ ΝΕΟΦΥΤΟΣ ΓΡΗΓΟΡΙΑΤΗΣ: Ριζουχία (Διάλογος γιά τήν γλῶσσα) - (ΜΕΡΟΣ ΤΕΛΕΥΤΑΙΟΝ)

ΜΟΝΑΧΟΣ ΝΕΟΦΥΤΟΣ ΓΡΗΓΟΡΙΑΤΗΣ
ΜΕΡΟΣ ΤΕΛΕΥΤΑΙΟΝ

Ἐρώτηση : Τό πρόβλημα, ἄν θέλεις, τῆς πιθανῆς χρήσεως μεταφράσεων τῶν λειτουργικῶν κειμένων κατά τήν θεία Λατρεία πῶς τό βλέπεις; Πολύς λόγος γίνεται σήμερα.

Ἀπάντηση : Ἕνας εὐσεβής καί μορφωμένος φιλόλογος καθηγητής μου στό Παγκύπριο Γυμνάσιο, τώρα ἐπιθεωρητής Μέσης Ἐκπαιδεύσεως, πρίν ἀπό χρόνια μᾶς ἔδωσε την ἑξῆς πρωτότυπη ἄσκηση νά κάνουμε : Νά βρῆτε μέσα στό πρωτότυπο κείμενο 20 στίχων τῆς Ὁμήρου Ὀδυσσείας πόσες λέξεις χρησιμοποιοῦμε σήμερα αὐτούσιες ἤ λίγο παρηλλαγμένες. Διαπιστώσαμε μέ ἔκπληξη ὅτι τό 75% τῶν λέξεων 20 στίχων ὁμιλεῖται αὐτούσιο ἤ παρηλλαγμένο στήν κυπριακή καθομιλουμένη καί στήν νέα κοινή ἑλληνική. Νά, δύο παραδείγματα : Οἱ βοσκοί στήν Κύπρο ἀποκαλοῦν οἷς τά πρόβατα. Τό οἷς εἶναι ὁμηρική λέξη, πού συναντᾶται καί στόν Ἡσίοδο καί εἶναι συνηρημένος τύπος τοῦ ὅϊς - ὅϊος = πρόβατον. Ἐπίσης, τό κυπριακό ρῆμα πλυνίσκω = πλένω συναντᾶται στόν παρατατικό τοῦ ὁμηρικοῦ ρήματος πλύνω (πλύνεσκον) : «εἴματα σιγαλόεντα πλύνεσκον Τρώων ἄλογοι» (Ὀδύσσεια Ζ31).

Τό ἴδιο περίπου ποσοστό εὔκολα πιστοποιεῖται καί στά ἄλλα ἀρχαῖα κείμενα καί στήν Ἁγία Γραφή. Ἄλλωστε, ἡ νέα κοινή ἑλληνική γλῶσσα ἐμπλουτίζεται ἀπό τήν ἀρχαία δημιουργικά μέσα στόν λατρευτικό χῶρο ἤ στίς καρδιές φιλοπόνων ἐργατῶν τῆς γλώσσης μας. Ἡ χρήση, λοιπόν, μεταφράσεων λειτουργικῶν κειμένων κατά τήν θεία λατρεία δέν εἶναι ἀναγκαία, διότι ἡ κατά τά τελευταῖα 30 χρόνια αὐξημένη παροχή γνώσεων καί μεθόδων, ἐβελτίωσε τήν μορφωτική κατάσταση τοῦ ἑλληνικοῦ λαοῦ κατά πολύ. Ὅλοι σχεδόν σήμερα γνωρίζουν λίγα ἀρχαῖα, παρηκολούθησαν ἀκολουθίες, πράγμα πού δέν συνέβαινε πρίν. Ὅμως, τί συμβαίνει; 

Νά, τί ὁ κ. Στέλιος Ράμφος διατυπώνει μέ παράπονο : «Οὐδέποτε ὑπῆρχαν στόν κόσμο καί στόν τόπο μας τόσοι ἐγγράμματοι καί τέτοια φτώχεια πνευματική! Ὅταν οἱ νέοι ἀρνοῦνται νά μελετήσουν, διότι πιστεύουν ὅτι κάτι τέτοιο στερεῖται νοήματος, οἱ ὑλικές συνθῆκες δέν προσφέρουν καμμία βοήθεια. Γιά νά τούς μεταπείση κανείς πρέπει πρῶτα νά κεντρίση τίς εὐγενικές τους φιλοδοξίες, νά σκεφθῇ τήν ποιότητα τῆς ἐκπαιδεύσεως καί μετά νά ἱδρύσῃ σχολεῖα… Μπορεῖ νά δεχθοῦμε ὡς ἐκπαιδευτικό ἰδανικό τόν λειτουργικό μαζάνθρωπο, πού ἔχει ἀποκλειστική φροντίδα τήν προαγωγή καί τό εἰσόδημα; Ἡ σπουδή θέλει ἀγάπη καί ἀγαποῦμε ὅ,τι μᾶς ἐξυψώνει, λέει ὁ φιλόσοφος»[1].

Ἔτσι, τό πρόβλημα μεταφράσεως μετατίθεται ἀπό τήν γλῶσσα στόν λειτουργικό μαζάνθρωπο. Πρέπει ὁ μαζάνθρωπος, ἐάν θέλει, νά μεταφράσει τόν ἑαυτό του σέ Θεάνθρωπο κατά χάρη διά τῆς πίστεως, ἐλπίδος καί ἀγάπης. Νά, πάλι ἡ γλῶσσα τῆς ἀγάπης στή μέση!

Ἀλλά, ἄς ἀκούσουμε πάλι τήν ἁγιορειτική φωνή τοῦ γέρο – Ἐνώχ : «Μιά ἄλλη φορά, διηγεῖται ἕνας μοναχός, ἦρθε ὁ γέρο – Ἐνώχ στό μοναστήρι καί ἦταν ἐνοχλημένος, ἐπειδή ἄκουσε ὅτι στή Ρουμανία τό ψαλτήρι μεταφράστηκε στήν καθομιλουμένη ρουμανική. Ὁ λαός, ἔλεγε, τό καταλαμβαίνει τό ψαλτήρι ὅπως εἶναι.  Τότε ἕνας μοναχός τόν ἐρώτησε : Γιατί ἐνοχλεῖσαι, πάτερ Ἐνώχ, ἀφοῦ τό ψαλτήρι οὕτως ἤ ἄλλως δέν γράφτηκε στά ρουμανικά. Γράφτηκε πρῶτα στά ἑβραϊκά, μεταφράστηκε στά ἑλληνικά καί μετά στά ρουμανικά. Ναί, ἀπάντησε ὁ γέρο – Ἐνώχ, ἀλλά αὐτοί, πού τό μετέφρασαν, ἦταν ἅγιοι. Καί ὁ Πατριάρχης τῆς Ρουμανίας, ἄν τυχόν κάνει θαύματα, ἔχει εὐλογία νά τό μεταφράσει. Ἄν δέν κάνει θαύματα, δέν ἔχει εὐλογία. Θά δώσει λόγο στόν Θεό, γιατί ἔκανε αὐτή τή μετάφραση»[2].

Γνωρίζουμε πολλούς ἀγραμμάτους ἤ ὀλιγογράμματους ἁγιορεῖτες, οἱ ὁποῖοι ἀπαγγέλουν ἀπό στήθους τούς Χαιρετισμούς τῆς Παναγίας. Πῶς αὐτοί δέν ἔχουν πρόβλημα μεταφραστικό καί οἱ ἀπόφοιτοι Γυμνασίου, Λυκείου καί Πανεπιστημίου ἔχουν; Μήπως ἐπαληθεύει τό γραφικό : «Ὁ Κύριος τά μωρά τοῦ κόσμου ἐξελέξατο, ἵνα τούς σοφούς καταισχύνῃ»;

Ἕνα εἶναι σίγουρο : ὅτι ἡ ἡδονή πῆρε τή θέση τῆς ἐν Χριστῷ ὀδύνης. Ἄν θέλουμε νά κατανοήσουμε τό Μυστήριο τοῦ Θεοῦ, πρέπει νά ἀκολουθήσουμε μέ τόν Σταυρό στόν ὦμο τόν ἀναγωγικό δρόμο : Γλῶσσα τῶν ἀνθρώπων – γλώσσα τῶν ἀγγέλων, γλώσσα τῆς σιωπῆς – γλώσσα τῆς ἀγάπης. Μείζων δέ τούτων ἡ ἀγάπη. Ἡ Σοφία τοῦ Θεοῦ, ὁ Λόγος παραμένει κατά φύση ἀπρόσιτη, κατά χάρη προσιτή, χάρη στήν Ἐνανθρώπηση. Ἡ ὑποστατική ἕνωση τῶν δύο φύσεων ἔδωσε τό χάρισμα θεανθρωπίνης γλώσσης στούς ἀποφατικούς θεολόγους ὥστε νά γράφουν κάπως ἔτσι : ὁ Θεός θεᾶται ἀθεάτως[3], κοινωνεῖται ἀκοινωνήτως, μετέχεται ἀμετόχως, ψηλαφεῖται ἀψηλαφήτως, θεολογεῖται ἀποφατικῶς[4].

Ἐρώτηση : Καί τί θά προέτεινες σήμερα ὡς γλωσσική ἐκπαίδευση;

Ἀπάντηση : α) Νά λειτουργοῦνται συχνά ὅλοι οἱ πιστοί πρίν ἤ μετά τήν δουλειά, τό μάθημα, τό ἐργαστήρι. Ἔτσι, οἰκειοποιοῦνται τήν θεανθρώπινη γλῶσσα, ἀλλά μαθαίνουν καί τήν ἑλληνική. Ἔτσι, οἱ λειτουργικοί μαζάνθρωποι γίνονται λειτουργικοί θεάνθρωπινοι κατά χάρη. Ἀποκτοῦν πρόσωπο Θεοῦ. Κοινωνοῦν ἀληθινά μέ τόν Πατέρα καί τά ἀδέλφια τους μέσα στήν ἁγία Οἰκογένεια της Ἐκκλησίας. Ἀντιοικονομική πρόταση, ἀλλά δοκιμασμένη αἰῶνες.

     

 β)  Ἡ ἑλληνορθόδοξη παιδεία στόν τόπο μας ἔχει ἤδη πάρει διαζύγιο ἀπό τά κρατικά, κομματικά καί πανεπιστημιακά προγράμματα. Οἱ νεκροθάφτες προγραμματιστές τῆς γλώσσης, καθαρευουσιάνοι καί δημοτικιστές, ἄνοιξαν τόν λάκκο της. Θά ἐπαληθεύσει ἡ δαυϊτική προφητεία : «ἐνέπεσαν εἰς βόθρον, ὅν εἰργάσθησαν» καί ἡ τοῦ ἁγίου Κοσμᾶ τοῦ Αἰτωλοῦ : «ἀπό τούς διαβασμένους θά ἔλθῃ τό κακό». Γλῶσσα καί παιδεία, ἀδελφωμένες σιγά-σιγά πρέπει νά ἐπιστρέψουν στήν κοιτίδα τους : τήν ὀρθόδοξη Ἐκκλησία. Αὐτή ἄς ἀναλάβει νά τίς νυμφαγωγήσει ἐνώπιον τοῦ Κυρίου ὅπως πρίν. Νά ὀργανώσει στίς ἐνορίες, μητροπόλεις, ἱδρύματα καί σχολεῖα, ὀρθόδοξο κοινοτικό πρόγραμμα. Νά ξαναπάρει ὁ λαός τοῦ Θεοῦ τήν παιδεία στά χέρια του μέ προσωπική εὐθύνη, ἐπιστημονικότητα, βαθειά πίστη. Μέ δυό λόγια, νά ἐφαρμόσει τήν ἐν Χριστῷ ἀλλαγή καί κάθαρση συνεχῶς μέσα στήν καρδιά του ὁ καθένας μας, ἄν θέλει. Καί

γ) Ὅσοι ἀκολουθοῦν πρακτικές καί θετικές ἐφηρμοσμένες ἐπιστῆμες νά διδάσκονται περισσότερο ἀπό τούς ἄλλους φιλολογικά καί θεολογικά μαθήματα, τόσο στήν αἴθουσα, ὅσο καί στήν Ἐκκλησία. Δέν κατασκευάζουμε μηχανές δερμάτινες, γρανάζια τοῦ κάθε συστήματος, ἡμιμαθεῖς διπλωματούχους μέ σκοπό νά πετύχουμε κοινωνική εὐημερία, πρόοδο καί εὐτυχία. Ὅλ’ αὐτά δημιουργοῦν αὐτάρκεις, ἐγωπαθεῖς ἀνθρώπους, οἱ ὁποῖοι ἀδιαφοροῦν γιά το τί γίνεται μέσα τους καί γύρω τους[5].

---

[1] ΣΤΕΛΙΟΣ ΡΑΜΦΟΣ, Γλῶσσα καί Παράδοση, Ἀθήνα 1980, σσ. 34-35.

[2] Περιοδικό «Σύναξη», τεῦχ. 1^ον, ἔτος Α΄ 1982, Ἀθήνα, σ. 59.

[3] ΑΓΙΟΡΕΙΤΙΚΟΣ ΤΟΜΟΣ 2, εἰς Συγγράμματα Γρ. Παλαμᾶ, ἐκδ. Π. Χρήστου, Θεσ/νίκη, τόμ. Β΄, σ. 570.

[4] ΑΓΙΟΣ ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ ΑΡΕΟΠΑΓΙΤΗΣ, Περί θείων ὀνομάτων, κεφ. 1, 1, PG 3, 588Β, Τοῦ ίδίου, Περί τῆς μυστικῆς θεολογίας, κεφ. 1, 3, PG 3, 1001Α, Σχ. βλ. καί ΒΛΑΔΙΜΗΡΟΣ ΛΟΣΚΥ, Ἡ θέα τοῦ Θεοῦ, μτφρ. ἀρχιμ. Μελετίου Καλαμαρᾶ, Θεσ/νίκη 1973, κεφ. Ὁ ἅγ. Διονύσιος ὁ Ἀρεοπαγίτης καί ὁ ἅγ. Μάξιμος ὁ Ὁμολογητής.

[5] α) «Τό Ἅγιον Ὄρος καί ἡ Παιδεία τοῦ Γένους μας», κείμενο τῆς Ἱ. Κοινότητος τοῦ Ἁγίου Ὄρους, Ἅγιον Ὄρος 1984. β) ΧΑΡΗΣ ΛΑΜΠΙΔΗΣ, Ἀντεπιθέσεις γιά τήν γλῶσσα, γιά τόν Ἑλληνισμό, ἐκδ. Ἀντίφωνον, Ἀθήνα 1986, γ) ΤΑΣΟΣ ΛΙΓΝΑΔΗΣ, Καταρρέω, ἐκδ. Ἀκρίτας, Ἀθήνα 1989. δ) ΧΑΡΗΣ ΛΑΜΠΙΔΗΣ, Παιδεία καί τρομοκράτες, ἐκδ. Ἀντίφωνον, Ἀθήνα 1990. ε) ΦΙΛΙΠΠΑΣ ΑΡΓΥΡΙΑΔΗΣ, Ἡ γραπτή μας γλῶσσα καί οἱ δολιοφθορεῖς της, ἔκδ. Λογοθέτης, Ἀθήνα 1990. Παραπέμπουμε καί στά πιό πάνω βιβλία ὅποιον θέλει νά μελετήσει διεξοδικότερα τό θέμα τῆς γλώσσας καί τῆς παιδείας.

(Παρακάτω οἱ σύνδεσμοι τῶν προηγούμενων ἀναρτήσεων)

ΜΟΝΑΧΟΣ ΝΕΟΦΥΤΟΣ ΓΡΗΓΟΡΙΑΤΗΣ: Ριζουχία (Διάλογος γιά τήν γλῶσσα) - (Μέρος 1ον)
https://odysseiatv.blogspot.gr/2018/02/1_7.html

ΜΟΝΑΧΟΣ ΝΕΟΦΥΤΟΣ ΓΡΗΓΟΡΙΑΤΗΣ: Ριζουχία (Διάλογος γιά τήν γλῶσσα) - (Μέρος 2ον)
https://odysseiatv.blogspot.gr/2018/02/2_8.html

ΜΟΝΑΧΟΣ ΝΕΟΦΥΤΟΣ ΓΡΗΓΟΡΙΑΤΗΣ: Ριζουχία (Διάλογος γιά τήν γλῶσσα) - (Μέρος 2ον)
https://odysseiatv.blogspot.gr/2018/02/2_9.html

«Τριβέλι Πᾶνος»