ΤΟ ΚΡΥΦΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΚΙ Η ΙΣΤΟΡΙΑ: Οι πηγές, οι μαρτυρίες, η αλήθεια (ΜΕΡΟΣ 14ον - ἀπὸ 18)

ΜΕΡΟΣ 14ον - ἀπὸ 18

Όταν λοιπόν οι ταλαίπωροι ραγιάδες δεν ήταν σε θέση να καταβάλουν στους αχόρταγους για χρήμα τοπικούς Τούρκους διοικητές την «αδρά δαπάνη» που χρειάζονταν για να πάρουν την πολυπόθητη άδεια, ή όταν τοπικοί πασάδες και μπέηδες αρνούνταν εξαρχής να δώσουν οποιαδήποτε ανάλογη άδεια, ή όταν έδιναν μεν την άδεια αλλά μετά τα σχολεία που είχαν ιδρυθεί έκλειναν με την βία, δημεύονταν η περιουσία τους και εκτελούνταν οι δάσκαλοι, τότε οι Έλληνες έκαναν πια το μόνον που τους απέμεινε και μπορούσαν να κάνουν:

Έφτιαχναν Κρυφά Σχολειά.

Το κρυφό σχολειό στην ιστορία: Οι μαρτυρίες.

Μέχρι τώρα μπορέσαμε να διαπιστώσουμε μόνοι μας την ιστορική «εγκυρότητα» και «σοβαρότητα» που έχει ο ισχυρισμός συνολικά των αναθεωρητών ιστορικών, πως «καμία απαγόρευση σχολείου δεν έχει επισημανθεί, κανένας, ούτε ο ελάχιστος υπαινιγμός δεν έχει εντοπισθεί στα χρόνια της τουρκοκρατίας». Ισχυρισμός ο οποίος αποτελεί το κυριότερο επιχείρημα τους στο να «αποδείξουν» πως το κρυφό σχολειό ήταν μύθος και τον οποίον επαναλαμβάνουν μονότονα και κουραστικά σε κάθε ευκαιρία. Τώρα ήρθε η ώρα να εξετάσουμε από κοντά την εγκυρότητα και του άλλου ισχυρισμού των ιδίων ιστορικών, ότι δηλαδή δεν έχουμε, για το κρυφό σχολειό, ούτε μία μαρτυρία, έστω και έμμεση, από την εποχή της τουρκοκρατίας.

Είναι αλήθεια πως ο αείμνηστος Αγγέλου κατέβαλε την πιο ευσυνείδητη προσπάθεια στο να συγκεντρώσει όλες τις μαρτυρίες για το κρυφό σχολειό που ήταν δυνατόν να βρεθούν. Αλλά ακόμη και αυτός, ενώ στην αρχή λέει ρητά αυτό που μόλις αναφέραμε, πως δεν έχουμε καμία μαρτυρία, έστω και έμμεση, για το κρυφό σχολειό από την εποχή της τουρκοκρατίας[247], αμέσως μετά ο ίδιος μας πληροφορεί πως η παλαιότερη μαρτυρία γι’ αυτό προέρχεται από το 1822. Λες και το 1822 δεν εντάσσεται στην εποχή της τουρκοκρατίας! Αλλά θα τα πούμε αυτά αμέσως μετά.

Όμως, μια μαρτυρία για το κρυφό σχολειό ήδη από το 1822, όπως και να το κάνουμε δυσκολεύει αρκετά τα πράγματα, για να βγάλουμε το κρυφό σχολειό μύθο μ’ ένα νοκ-άουτ από τον πρώτο κιόλας γύρο. Έτσι, κάποιοι από τους σεβαστούς καθηγητές που έγραψαν για το θέμα αυτό, έσπρωξαν λιγάκι τις σχετικές ημερομηνίες σε πιο βολικούς καιρούς.

Για παράδειγμα, ο καθηγητής Α. Ηρακλείδης σε άρθρο του στα Νέα μας διαβεβαιώνει πως «το μύθευμα περί κρυφού σχολειού εμφανίστηκε πολύ μετά το 1821, στη δεκαετία του 1870, ύστερα από δημοσίευση του «φεγγαράκι μου λαμπρό», ενός παιδικού νανουρίσματος, σε ξένη έκδοση με δημοτικά τραγούδια»[248]. Και μάλιστα, προς επίρρωσιν των λεγομένων του παραπέμπει πάντοτε στον Αγγέλου!

Ο καθηγητής Κρεμμυδάς πάλι, μας διαβεβαιώνει με απόλυτη σιγουριά πως οι «ιστορικοί μύθοι […] κατασκευάστηκαν» από την εκκλησία «κατά το πολλαπλώς εθνικά κρίσιμο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα»[249].

Ο καθηγητής Χ. Πατρινέλης, με περισσότερη επιφυλακτικότητα είναι η αλήθεια, αποφαίνεται πως ο όρος κρυφό σχολειό «φαίνεται ότι δεν είναι παλαιότερος του 1886»[250].

Τέλος, ο καθηγητής Αλέξης Πολίτης το 1994 μας πληροφορούσε πως μετά την μαρτυρία του Κανέλλου, το 1822, δεν είχε συναντήσει για το κρυφό σχολειό «πουθενά ούτε αναφορά ούτε καμιά του απήχηση. […] Έτσι η επόμενη μαρτυρία που διαθέτω, μας πηγαίνει στα 1872»[251]. Και όμως, τρία (3) χρόνια μετά, ο Αγγέλου θα παρουσίαζε πέντε ακόμη μαρτυρίες ανάμεσα 1822 και 1872 για το κρυφό σχολειό, αγνοώντας κι αυτός με την σειρά του κάποιες άλλες.

Αυτά, γενικά, για τις πλέον σοβαρές έρευνες και τις επιστημονικές βεβαιότητες των αναθεωρητών ιστορικών.

Και ερχόμαστε τώρα να παραθέσουμε και να αναλύσουμε όλες τις μαρτυρίες που υπάρχουν για το κρυφό σχολειό.

Η πρώτη-πρώτη απ’ αυτές ανευρίσκεται στο έργο ενός Γερμανού λόγιου, του C. Iken, αλλά προέρχεται από έναν Έλληνα, τον Στέφανο Κανέλλο. Πιο συγκεκριμένα, το 1822 ο Κανέλλος έγραψε στον C. Iken μια σειρά από επιστολές[252], 12 τον αριθμό, με κύριο θέμα την ελληνική φιλολογία και ποίηση του καιρού του. Αυτές τις εξέδωσε το 1825 ο Iken μεταφρασμένες στα γερμανικά σε ένα δίτομο έργο, με τον τίτλο Leucothea[253], αποτελώντας έτσι το βιβλίο αυτό ουσιαστικά και την πρώτη ιστορία της νέας ελληνικής λογοτεχνίας.

Εκεί αναφέρει ο Iken, δηλαδή ο Κανέλλος:

«Οι Τούρκοι εμπόδιζαν τα σχολεία αυστηρότερα και από τας εκκλησίας. […] Δια τούτο… [ οι Γραικοί] επροσπαθούσαν […] να συστένουν κοινά σχολεία κρυφίως, όπου και των πτωχών τα τέκνα τα τέκνα ανεξόδως εδιδάσκοντο»[254].

Ο Κανέλλος δεν ήταν κάποιο τυχαίο πρόσωπο, αλλά ένας από τους «εκλεκτούς του νεοελληνικού διαφωτισμού»[255]. Παρ’ όλ’ αυτά, ο Αγγέλου θεωρεί πως τα όσα λέει στον Iken δεν πρέπει να τα λαμβάνουμε υπόψιν μας. Και αυτό διότι όλα αυτά δεν είναι ιστορική μαρτυρία, αλλά μόνον ένας «συλλογιστικός τρόπος, προς τον οποίον […] καθένας θα μπορούσε να οδηγηθεί εντελώς ομαλά, αρκεί να κάλυπτε δυο προϋποθέσεις: Να πίστευε στην αλληλουχία παιδεία-εθνική αποκατάσταση και να επιθυμούσε να εξυπηρετήσει κάποια σκοπιμότητα»[256]. Να δώσει δηλαδή στην ελληνική παιδεία «αντιστασιακό περιεχόμενο» και να προκαλέσει στον Iken αισθήματα συμπάθειας για την ελληνική επανάσταση[257]. Επίσης, ένας από τους κυριότερους λόγους για τους οποίους ο Κανέλλος «σκέφτηκε να παρουσιάσει τους Τούρκους να εμποδίζουν την εκπαιδευτική διαδικασία» είναι και το ότι ήθελε να δικαιολογήσει «το χαμηλό μορφωτικό επίπεδο του λαού στα μάτια των Ευρωπαίων»[258].

Βέβαια, ο Κανέλλος μ’ όλ’ αυτά δεν ψεύδεται. Απλά, «ο νεοελληνικός ρομαντισμός […] δηλώνει εμφαντικά την παρουσία του στην πνευματική ζωή με την καταχρηστική χρησιμοποίηση του αντιθετικού σχήματος. Η λογοτεχνική δημιουργία […] ρίχνει ολόκληρο το αντιθετικό αυτό βάρος στον άξονα που σχηματίζει η σχέση δυνάστη και δυναστευομένου, προκειμένου […] να εξαρθεί το αγαθοποιό, ηρωικό και προοδευτικό στοιχείο του Νεοέλληνα, σε αντίθεση προς την βαρβαρότητα, την δειλία και την καθυστέρηση του Τούρκου». Ο Κανέλλος λοιπόν, ως «λόγιος της εποχής αυτής δεν διαστέλλει τον κόσμο της φαντασίας από τον κόσμο του ιστορικού παρελθόντος και επιδίδεται ισοδύναμα και στις δύο δραστηριότητες, την ιστοριοδιφική και την λογοτεχνική. Δημιουργείται λοιπόν μια ιδιαίτερα αμοιβαία στενή σχέση αλληλοεπιδράσεων ανάμεσα στην λογοτεχνία και στην επιστήμη, που οδηγεί σε ένα φαύλο κύκλο αλληλοεξάρτησης, μέσα από την οποία ξεπηδάει μια ενιαία στην σύλληψή της άποψη για τον ελληνοτουρκικό κόσμο»[259].

Με δυο λόγια, επειδή ο Κανέλλος επηρεάζεται από τον νεοελληνικό ρομαντισμό, δεν μπορούσε πια να ξεχωρίσει το ιστορικό γεγονός από την λογοτεχνική φαντασία, γι’ αυτό και ταύτιζε μέσα του τον πραγματικό με τον φανταστικό κόσμο. Αυτά λένε.

Και να φανταστεί κανείς πως ο Κανέλλος ήταν ένας άνθρωπος με τεράστια μόρφωση και ειδικά για την εποχή του, ενώ είχε ασχοληθεί σχεδόν αποκλειστικά με τις θετικές επιστήμες. Πιο συγκεκριμένα, είχε σπουδάσει ιατρική και φυσικές επιστήμες στα πανεπιστήμια της Βιέννης και του Βύρτσμπουργκ, στο οποίο και αναγορεύτηκε διδάκτωρ της ιατρικής το 1817[260], ενώ δεν παραμέλησε και την επιστήμη της φιλολογίας, κατά το πρότυπο του Κοραή, όπως είδαμε.

Αλλά είναι η μαρτυρία του Κανέλλου η μόνη μαρτυρία για το κρυφό σχολειό; Όχι, φυσικά. Ο ίδιος ο Αγγέλου παραθέτει ένα πλήθος από άλλες μαρτυρίες που προέρχονται από τους πλέον έγκυρους και έγκριτους εκπροσώπους της ελληνικής, και όχι μόνον, επιστήμης και διανόησης του 19ου αι., που επιβεβαιώνουν απόλυτα τα λεγόμενα του Κανέλλου.

Πρόκειται για τις μαρτυρίες των

α) Μισαήλ Αποστολίδη, καθηγητή της Θεολογικής σχολής, στα 1837,

β) Κωνσταντίνου Οικονόμου του εξ Οικονόμων, γνήσιου διαφωτιστή[261], στα 1842,

γ) Φίλιππου Ιωάννου, του πρώτου καθηγητή της φιλοσοφίας στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο, στα 1849,

δ) Κωνσταντίνου Φρεαρίτη, καθηγητή της Νομικής, στα 1863,

ε) Charles Tuckermann, πρώτου Αμερικανού προξένου στην Αθήνα, στα 1867,

στ) Νικόλαου Δραγούμη, στα 1874

ζ) Γεωργίου Χασιώτη, ιστορικού της εκπαίδευσης, στα 1881.

Και όμως: Όλες αυτές οι μαρτυρίες απορρίπτονται αμέσως ως αναξιόπιστες, καθώς χαρακτηρίζονται εξ αρχής ως προϊόντα του ρητορικού λόγου, ο οποίος από την φύση του αποστρέφεται την πραγματικότητα[262]. Και τι είναι αυτό που μας αποδεικνύει ότι οι μαρτυρίες αυτές είναι προϊόντα ενός αναξιόπιστου και αφερέγγυου ρητορικού λόγου; Το γεγονός ότι αναφέρονται στο κρυφό σχολειό!

========================================

[247]. Α. Αγγέλου, Το Κρυφό Σχολειό. Χρονικό ενός Μύθου, Αθήνα 1997, σ. 13.

[248]. Α. Ηρακλείδης, «Η Ανάγκη για Μύθους. 25η Μαρτίου και Κρυφό Σχολειό», εφ. Τα ΝΕΑ, 22-3-2007.

[249]. Β. Κρεμμυδάς, «H Eκκλησία στο Eικοσιένα, Μύθοι και ιδεολογήματα», εφ. Τα ΝΕΑ, 22-3-2005. Του ιδίου, «H Εκκλησία, το Κράτος και οι Μύθοι. Με Αφορμή την Πρόσφατη «Διένεξη», εφ. Τα ΝΕΑ, 26-8-2003.

[250]. Χ. Γ. Πατρινέλης, «Η Εκπαίδευση κατά την Τουρκοκρατία», Ελλάς, Η Ιστορία και ο Πολιτισμός του Ελληνικού Έθνους από τις Απαρχές μέχρι Σήμερα, τ. Β΄, Οι Μετά την Άλωση Χρόνοι και το Σύγχρονο Ελληνικό Κράτος, Αμαρούσιον Αττικής 1998, σ. 38. Και στην νεότερη επανέκδοση του έργου αυτού, Ελλάδα, το Παρελθόν και το Παρόν του Ελληνισμού, τ. Β΄, Αρχαιότητα – Βυζάντιο – Νεότεροι Χρόνοι – Σύγχρονη Ιστορία, Αθήνα 2007, σσ. 397-398.

[251]. Α. Πολίτης, «Φεγγαράκι μου Λαμπρό… Απόπειρα για Ένα Μικρό σχεδίασμα της Πρώτης Φάσης της Ιστορικής Διαδρομής του Μύθου του «Κρυφού Σχολειού», εφ. Η ΑΥΓΗ 1994. Επίσης στον τόμο του ιδίου, Το Μυθολογικό Κενό, Αθήνα 2000, σ. 29. Το ίδιο άρθρο επίσης στην ΑΥΓΗ, 22-3-2007.

[252]. Α. Αγγέλου, Το Κρυφό Σχολειό. Χρονικό ενός Μύθου, Αθήνα 1997, σ. 20.

[253]. Α. Δημητρακόπουλου (αρχιμανδρίτου), Επανορθώσεις Σφαλμάτων παρατηρηθέντων εν τη Νεοελληνική Φιλολογία του Κ. Σάθα, μετά και τινών Προσθηκών, Τεργέστη 1872, σ. 44.

[254]. Α. Αγγέλου, Το Κρυφό Σχολειό. Χρονικό ενός Μύθου, Αθήνα 1997, σ. 19. Το αυτούσιο κείμενο του Κανέλλου βλ. Α. Δημηρακόπουλου (αρχιμανδρίτου), όπ. παρ. σ. 49.

[255]. Α. Αγγέλου, όπ. παρ. σ. 19.

[256]. Α. Αγγέλου, όπ. παρ. σ. 22.

[257]. Α. Αγγέλου, όπ. παρ. σ. 21.

[258]. Α. Πολίτης, «Φεγγαράκι μου Λαμπρό… Απόπειρα για Ένα Μικρό σχεδίασμα της Πρώτης Φάσης της Ιστορικής Διαδρομής του Μύθου του «Κρυφού Σχολειού», εφ. Η ΑΥΓΗ 1994. Επίσης στον τόμο του ιδίου, Το Μυθολογικό Κενό, Αθήνα 2000, σ. 29. Το ίδιο άρθρο επίσης στην ΑΥΓΗ, 22-3-2007. Α. Αγγέλου, όπ. παρ. σσ. 20-21.

[259]. Α. Αγγέλου, όπ. παρ. σ. 23.

[260]. Α. Δημηρακόπουλου (αρχιμανδρίτου), Επανορθώσεις Σφαλμάτων παρατηρηθέντων εν τη Νεοελληνική Φιλολογία του Κ. Σάθα, μετά και τινών Προσθηκών, Τεργέστη 1872, σ. 44.

[261]. Α. Αγγέλου, όπ. παρ. σ. 29.

[262]. Α. Αγγέλου, όπ. παρ. σ. 51.

 

Συνεχίζεται

Ὅσοι ἀναγνῶστες θὲλουν τὶς προηγούμενες ἀναρτήσεις τοῦ ἄρθρου, μποροῦν νὰ ἀνατρέξουν στὴν ἀναζήτηση τοῦ ἱστολογίου μας!

 [Πηγὴ]http://www.antibaro.gr

«Τριβέλι Πᾶνος»