Σίγουρα έχετε βιώσει ανθρώπους οι οποίοι ακολουθούν παθιασμένα μία συγκεκριμένη ιδεολογία, εμπιστεύονται τυφλά έναν ηγέτη ή που δεν επιτρέπουν οποιαδήποτε κριτική ή διαφορετικές απόψεις.
Αυτό το φαινόμενο είναι στις μέρες μας πανταχού παρόν.
Για να γίνει αυτό καλύτερα κατανοητό, ας ρίξουμε μια ματιά στην Θεωρία της Βλακείας του Dietrich Bonhöffer.
Σε έναν κόσμο, όπου το κακό βρίσκεται συχνά στο προσκήνιο, υπάρχει ένας ακόμη πιο επικίνδυνος εχθρός του καλού: η Βλακεία.
Εάν θέλουμε να μάθουμε πώς να ξεπεράσουμε την Βλακεία, πρέπει να προσπαθήσουμε να κατανοήσουμε την φύση της.
Σύμφωνα με τον Bonhöffer, η Βλακεία συνιστά μεγαλύτερη απειλή από το Κακό.
Ο Dietrich Bonhöffer, Γερμανός θεολόγος φυλακίστηκε το 1943 από τους Εθνικοσοσιαλιστές (Ναζί), επειδή θεωρήθηκε ύποπτος ότι εμπλεκόταν σε συνωμοσία εναντίον του Χίτλερ.
Κατά τη διάρκεια αυτής της σκοτεινής περιόδου, ο Bonhöffer ξεκίνησε εντατικά να συλλογίζεται για την κατάσταση της χώρας του και τις ρίζες της ηθικής πτώσης της.
Καθώς παρατηρούσε τα εγκλήματα και τις αδικίες των Ναζί, ήθελε να κατανοήσει τις βαθύτερες δυνάμεις, οι οποίες καθιστούσαν δυνατή μία τέτοια αδικία.
Εδώ, ο Bonhöffer παρατήρησε μια αλλαγή στις σκέψεις και την συμπεριφορά πολλών ανθρώπων.
Του έγινε σαφές ότι δεν ήταν απλώς η κακία που οδήγησε σε αυτές τις πράξεις, αλλά μία επικίνδυνη μορφή άγνοιας, την οποία χαρακτήρισε ως Βλακεία.
Η Θεωρία της Βλακείας του Bonhöffer ασχολείται με τη διαφορά μεταξύ Βλακείας και Κακίας και ερευνά τις κοινωνικές και ηθικές επιπτώσεις.
Με αυτό, θεωρούσε τη Βλακεία όχι ως έλλειψη ευφυΐας αλλά ως κοινωνιολογικό και ηθικό πρόβλημα.
Γι' αυτόν ήταν η Βλακεία μια συνειδητή άρνηση κριτικής σκέψης και προβληματισμού.
Διαπίστωσε ότι η Βλακεία εξαπλώνεται υπό συγκεκριμένες συνθήκες όπως μια επιδημία και μολύνει μεγάλα τμήματα της κοινωνίας.
Νόμοι της Βλακείας: οι Ηλίθιοι είναι επικίνδυνοι
Ιδιάιτερα συχνά, εμφανίζεται σε ομάδες και πλήθη.
Μεμονωμένα άτομα που πράττουν ανεξάρτητα, επιδεικνύουν μία πιο ξεκάθαρη και ανεξάρτητη σκέψη.
Ωστόσο, μέσα στην ομάδα πολλοί παραδίνουν την ικανότητά τους για κριτική σκέψη και ακολουθούν τυφλά την πλειοψηφία.
Αυτό το φαινόμενο ενισχύεται ιδιαίτερα από αυταρχικά καθεστώτα, όπου η ανεξάρτητη σκέψη καταστέλλεται και η συμμόρφωση ανταμείβεται
Ο Bonhöffer αναγνώρισε ότι η δύναμη, είτε πολιτική είτε θρησκευτική, κρύβει τον κίνδυνο να αγκυροβολήσει η Βλακεία μέσα στο μυαλό των ανθρώπων.
Οι συνέπειες της συλλογικής Βλακείας είναι καταστροφικές.
Οι άνθρωποι που επηρεάζονται από αυτήν γίνονται πεισματάρηδες, απομονώνονται από άλλες απόψεις και προσκολλώνται σε συνθήματα και προπαγάνδα.
Χάνουν την ικανότητά τους για ανεξάρτητη σκέψη και ηθική ευθύνη.
Αυτή η ηλίθια στάση μπορεί να τους οδηγήσει να κάνουν κακό δίχως να αναγνωρίζουν την αληθινή του φύση.
Η ανάλυση του Bonhöffer για τη Βλακεία είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με το ζήτημα της εξουσίας.
Η δύναμη, σύμφωνα με τον Bonhöffer δεν έχει μόνο την ικανότητα να διαφθείρει αλλά και να θολώνει την κρίση των ανθρώπων.
Όταν ένα άτομο πράττει υπό την επιρροή της ισχύος ή γίνεται τμήμα μίας μάζας, εξαφανίζεται η ατομική ευθύνη και μεταστρέφεται σε ένα εργαλείο στην υπηρεσία της συλλογικότητας.
Οι άνθρωποι σε θέσεις εξουσίας συχνά εκμεταλλεύονται τη βλακεία του πληθυσμού και την ενθαρρύνουν ώστε να εδραιώσουν τον έλεγχό τους.
Μέσω της καταστολής της κριτικής σκέψης και της διάδοσης προπαγάνδας, είναι σε θέση να χειραγωγήσουν αποτελεσματικότερα τις μάζες.
Σε αυτό το πλαίσιο, αξίζει να ρίξει κανείς μια ματιά στις σκέψεις του Νίτσε για το ηθικό του σκλάβου.
Υπάρχει η ηθική του κυρίου και η ηθική του σκλάβου
Εδώ το άτομο, ανίκανο να αντιμετωπίσει τη δική του ελευθερία, αποζητά καταφύγιο σε μία αυθεντία, η οποία τον απαλλάσσει από το βάρος του να επιλέξει.
Συνεπώς, η Βλακεία μπορεί επομένως να γίνει κατανοητή και ως μορφή απανθρωποποίησης.
Όταν ένα άτομο εγκαταλείπει τη σκέψη, παύει να είναι υποκείμενο, και γίνεται αντικείμενο, εργαλείο σε μία ιδεολογία ή ένα σύστημα ισχύος.
Αυτό έρχεται σε αντίθεση με την φιλοσοφία του ανθρωπισμού, η οποία θεωρεί την κριτική σκέψη ως βάση της ανθρώπινης αξιοπρέπειας.
Κι όμως, γιατί οι άνθρωποι επιλέγουν την Βλακεία;
Ο Bonhöffer προβάλλει ένα ενδιαφέρον παράδοξο: η Βλακεία δεν προκύπτει από έλλειψη νοημοσύνης αλλά από την έλλειψη θέλησης για δράση.
Οι άνθρωποι απομακρύνονται από την ελευθερία και επιλέγουν την ασφάλεια της προσαρμογής στη μάζα, έναντι της ανασφάλειας η οποία συνοδεύει την ελεύθερη και ανεξάρτητη σκέψη.
Για αυτόν τον λόγο, η Βλακεία δεν είναι απλά θέμα αντίληψης αλλά ένα βαθύτερο πρόβλημα που αφορά την ανθρώπινη φύση και τις ηθικές αποφάσεις.
Ο Bonhöffer γράφει, ότι οι ηλίθιοι άνθρωποι δεν είναι απαραίτητα λιγώτερο έξυπνοι αλλά συναισθηματικά και ηθικά αδύναμοι.
Πέφτουν εύκολα θύματα της προπαγάνδας και δέχονται ιδέες χωρίς να τις αμφισβητούν.
Η Βλακεία τους δεν είναι μόνο επικίνδυνη για τους ίδιους αλλά και για το κοινωνικό σύνολο, καθώς είναι ανίκανοι να αναγνωρίσουν την αδικία ή να αντιταχθούν σε αυτήν.
Ο Bonhöffer επιχειρηματολογεί ότι συνιστά ηθική ευθύνη η καταπολέμηση της βλακείας, όχι μόνο μέσω διανοητικών μέσων αλλά και δημιουργώντας περιβάλλοντα που προάγουν την κριτική σκέψη, την ανεξαρτησία και την ηθική ακεραιότητα.
Πίστευε ότι χρειαζόμαστε τόσο εξωτερική όσο και εσωτερική ελευθερία, ώστε να απελευθερωθούμε από την Βλακεία.
Η εσωτερική ελευθερία, από την άλλη πλευρά, απαιτεί ότι το άτομο
αναλαμβάνει την ευθύνη για τις σκέψεις, τις πεποιθήσεις και τις πράξεις του.
Αυτή η εσωτερική απελευθέρωση προϋποθέτει το θάρρος το άτομο να είναι επικριτικό απέναντι σε πεποιθήσεις, να αμφισβητεί την εγκυρότητά τους, και να εξάγει τα δικά του συμπεράσματα, βάσει της λογικής και των αποδείξεων.
Από ψυχολογικής απόψεως, η διαδικασία επίτευξης εσωτερικής ελευθερίας είναι συχνά οδυνηρή.
Η απελευθέρωση από την Βλακεία απαιτεί την αντιμετώπιση των προσωπικών μας φόβων, αμφιβολιών και της αβεβαιότητας.
Είναι μια διαδικασία διαφώτισης του εαυτού, που απαιτεί βαθιά ενδοσκόπηση και την ετοιμότητα να αναγνωρίσει κανείς τις αδυναμίες του και να τις μετατρέψει σε δύναμη.
Όταν οι άνθρωποι υιοθετούν ιδεολογίες χωρίς σκέψη και εξέταση, δεν χάνουν μόνο την ελευθερία της σκέψης, αλλά και μέρος της ανθρώπινης αξιοπρέπειάς τους.
Το ερώτημα είναι πόσο πραγματική είναι, άρα γε, αυτή η ελευθερία όταν προέρχεται από έξω και όχι από την θέληση και την απόφαση του ατόμου.
Μπορεί η ελευθερία να προκύψει ως πραγματική ελευθερία όταν δεν είναι το αποτέλεσμα συνειδητής επιλογής, αλλά επιβάλλεται ή προσφέρεται από άλλους;
Στον σύγχρονο κόσμο στον οποίο οι influencers και τα μέσα μαζικής ενημέρωσης συχνά επηρεάζουν την κοινή γνώμη, η Θεωρία της Βλακείας του Bonhöffer κερδίζει όλο και περισσότερο σχετικότητα.
Από ψυχολογικής άποψης, οι άνθρωποι τείνουν να αποζητούν την αυθεντία, η οποία τους δίνει εύκολες απαντήσεις και αίσθημα ασφάλειας.
Από φιλοσοφική άποψη, ωστόσο, μία τέτοια συμπεριφορά προσφέρει δυνητικά πνευματική και διανοητική στασιμότητα.
Η κριτική σκέψη, όπως τονίζει ο Bonhöffer, γίνεται ηθικό καθήκον του κάθε ατόμου.
Αυτό σημαίνει ότι εμείς πρέπει να συνειδητοποιήσουμε τις προκαταλήψεις μας και την χειραγώγηση, και να απορρίψουμε την τυφλή αποδοχή δημοφιλών ιδεών.
Τέλος, το όραμα του Bonhöffer για ελευθερία παραπέμπει στην ανάγκη της δημιουργίας μίας κοινωνίας που εκτιμά την κριτική σκέψη, την ηθική ακεραιότητα και την πνευματική ανεξαρτησία.
Μία τέτοια κοινωνία δεν θα ήταν μόνο απελευθερωμένη από εξωτερική καταστολή, αλλά θα καθιστούσε κάθε άτομο ικανό να αναπτύξει εσωτερική δύναμη και αυθεντικότητα: το κλειδί για πραγματική χειραφέτηση του ανθρώπου.
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΒΙΝΤΕΟ: ΜΑΡΙΓΩ ΖΑΡΑΦΟΠΟΥΛΑ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Ἐνημερώνουμε τοὺς ἀγαπητοὺς ἀναγνῶστες μας, ὅτι σχόλια, τὰ ὁποῖα ἐμπεριέχουν προσβλητικοὺς χαρακτηρισμούς, διαφημίζουν κόμματα ἢ εἶναι γραμμένα μὲ λατινικοὺς χαρακτῆρες (γκρήκλις), θὰ διαγράφωνται ἄνευ προειδοποιήσεως!