Η άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Σταυροφόρους (1204 μ.Χ.)

Πραγματοποιώντας μία αναζήτηση στο χρονοντούλαπο της Βυζαντινής ιστορίας προσπάθησα να βρω μία εποχή που ότι συνέβη να μοιάζει περίπου με τα γεγονότα της περιόδου 1185 μ.Χ. - 1204 μ.Χ. Χωρίς να ψάξω για πολύ ώρα, κατέληξα στο συμπέρασμα ότι τα περιστατικά που συνέβησαν από το 695 μ.Χ. έως το 717 μ.Χ. είναι περίπου τα ίδια. 

Και στις δύο περιόδους οι αυτοκράτορες ανεβοκατέβαιναν όπως ο ανελκυστήρας στην πολυκατοικία, δύο αυτοκράτορες κυβέρνησαν ξανά (Ιουστινιανός Β', Ισαάκιος Β' Άγγελος), χύθηκε πολύ αίμα με ωμή βία και σκοτωμούς, χάθηκαν εδάφη, και η οικονομία ήταν σε κατάφωρη πτώση. Υπάρχουν όμως κάποιες σημαντικές διαφορές, που επιβαρύνουν την εποχή των Αγγέλων : Πρώτον, δεν υπήρχαν οι σταυροφόροι που έκαναν κουμάντο, δεύτερον ο στρατός δεν ήταν σε τόσο άσχημη κατάσταση όπως τότε και τέλος το Βυζάντιο, δεν είχε πάρει την πορεία προς την παρακμή χωρίς επιστροφή. Επομένως, εάν τα χρόνια από το 695 μ.Χ. έως το 717 μ.Χ. έμειναν στην ιστορία ως << Η περίοδος της εικοσαετούς αναρχίας >>, τότε τα χρόνια από το 1185 μ.Χ. έως το 1204 μ.Χ., πρέπει να ονομαστούν ως << Η περίοδος της εικοσαετούς ασυδοσίας >>, καθότι οι ενέργειές όσων κυβέρνησαν εκείνη την περίοδο ήταν άκρατες και οι συνέπειες τους ολέθριες για τους τελευταίους αιώνες της αυτοκρατορίας, οι οποίοι αποδείχτηκαν μαρτυρικοί. 

Βρισκόμαστε στις αρχές του 1204 μ.Χ. Ο Αλέξιος Δ' μαζί με τον μπαμπά του Ισάακιο Β' έχουν καταστεί τυραννικοί στο λαό και η από κοινού διακυβέρνηση τους δεν διαφέρει πολύ από αυτή ενός αιμοσταγούς δικτάτορα. Η ανατροπή τους ήταν θέμα χρόνου να συμβεί κι έτσι στις 25 Ιανουαρίου 1204 μ.Χ. πλήθος ανθρώπων και μοναχών, υπό την παρακίνηση του Αλέξιου Δούκα, καθαιρεί πατέρα και γιο από το θρόνο. Αν και η επανάσταση πέτυχε, ουδείς ήθελε να αναλάβει την εξουσία καθότι η κατάσταση στην Πόλη απαιτούσε κάποιον με πολλά κότσια και κανένας δεν αναλάμβανε την ευθύνη. Επί τρεις μέρες η έδρα του αυτοκράτορα ήταν κενή, κάτι το πρωτοφανές στο Βυζάντιο. Στις 28 Ιανουαρίου ο Νικόλαος Καναβός δέχτηκε να γίνει αυτοκράτορας και ανακηρύχθηκε δια βοής από το λαό μέσα στην Αγία Σοφία. Ο πατριάρχης όμως και η αριστοκρατία δεν αποδέχτηκαν την εκλογή του, με αποτέλεσμα να καθαιρεθεί και τη θέση του να πάρει ο υποκινητής της ανταρσίας Αλέξιος Δούκας (8 Φεβρουαρίου 1204 μ.Χ.)

Ο Αλέξιος Ε' Δούκας ή Μούρτζουφλος(1140 μ.Χ. - 1204 μ.Χ.), λόγω του πυκνού σχήματος των φρυδιών του, έμελλε να είναι ο τελευταίος αυτοκράτορας πριν πέσει η Πόλη στα χέρια των Λατίνων.  Αν και το επώνυμο του προδίδει την καταγωγή του από την ομώνυμη αριστοκρατική οικογένεια, εντούτοις δεν έχει αποδειχθεί ότι είχε συγγενική σχέση μαζί της. Ανήλθε στο θρόνο επειδή εκμεταλλεύτηκε την αγανάκτηση των κατοίκων για τους Λατίνους, την οποία μοιραζόταν μαζί τους, αλλά ταυτόχρονα ήθελε να βολέψει και τον εαυτό του. Είχε μεγάλη εξυπνάδα και έκανε σοβαρές προσπάθειες ν' ανασυντάξει το στρατό και να ενισχύσει την άμυνα της Πόλης. Έκλεισε τις πύλες στους σταυροφόρους και ηγήθηκε επιθέσεων δολιοφθοράς του εφοδιασμού τους. Ο ίδιος πραγματοποίησε επισκευές στα τείχη και με το σπαθί στο χέρι προσπάθησε να ενισχύσει το ηθικό των στρατιωτών. Δυστυχώς η πλάστιγγα είχε γείρει προς την μεριά των Λατίνων, εδώ και πολύ καιρό.

Από την άλλη μεριά οι Σταυροφόροι, που είχαν αρχίσει να εκνευρίζονται για την μη καταβολή των χρημάτων που τους είχαν υποσχεθεί οι πρώην αυτοκράτορες, δεν αναγνώρισαν τον Μούρτζουφλο ως αυτοκράτορα. Όταν η υπομονή τους εξαντλήθηκε  αποφάσισαν να βάλουν φωτιά στην Πόλη με συνέπεια να καεί το 1/6 της και το 1/3 των κατοίκων της να βρεθούν στο δρόμο. 

Ύστερα από αυτό το περιστατικό ο Μούρτζουφλος αποφάσισε να συγκρουστεί μαζί τους και οδήγησε το στρατό του στην τοποθεσία "Τρυπητός λίθος", αλλά το βουνό κατέρρευσε και μία ομάδα τοξοτών του έσωσε τη ζωή.

Στις 2 Φεβρουαρίου 1204 μ.Χ. ο Ερρίκος της Φλάνδρας οδήγησε τους σταυροφόρους στην Φιλέα προς αναζήτηση εφοδίων και βρέθηκε πρόσωπο με πρόσωπο με τον αυτοκράτορα και τη φρουρά του. Οι Βυζαντινοί ηττήθηκαν και ο Αλέξιος για να σωθεί πέταξε από πάνω του τα διακριτικά του καθώς και την εικόνα της Παναγίας της Νικοποιού, που τη έφεραν μαζί τους οι αυτοκράτορες κατά τις εκστρατείες. Το γεγονός ανύψωσε το ηθικό των σταυροφόρων που θεώρησαν ότι η κατάκτηση της Πόλης ήταν ζήτημα μερικών ημερών. Αντίθετα οι Βυζαντινοί το θεώρησαν μεγάλο πλήγμα και άρχισαν να πιστεύουν ότι η Παναγία έχει αποσύρει την προστασία της από την Πόλη και ήταν θέλημα Θεού η παράδοση της στους Λατίνους. 

Αφού ο Μούρτζουφλος κατάλαβε ότι ήταν δύσκολο να νικήσει στρατιωτικά τους σταυροφόρους, έκανε άνοιγμα στο διπλωματικό τομέα. Στις 8 Φεβρουαρίου 1204 μ.Χ. συναντήθηκε με τον Ερρίκο Δάνδολο για την εξεύρεση λύσης, αλλά οι όροι που έθεσε ο υπέργηρος δόγης ήταν απαγορευτικοί για τον Μούρτζουφλό. Ωστόσο κάποιες πηγές αναφέρουν ότι ο Μούρτζουφλος σύρθηκε δια της βίας στο τραπέζι της διαπραγμάτευσης ύστερα από μία αποτυχημένη προσπάθεια των σταυροφόρων να καταλάβουν την Πόλη κι αφού ο ίδιος εκτέλεσε τον Αλέξιο Δ'. Όπως και να έχει το ναυάγιο εκείνης της συνάντησης, αποτέλεσε την οριστική ρήξη των δύο πλευρών, ο οποίες ετοιμάστηκαν για σύγκρουση.

Οι σταυροφόροι επιτέθηκαν στην Πόλη στις 9 Απριλίου 1204 μ.Χ., αλλά αποκρούστηκαν από τους υπερασπιστές της. Στις τρεις μέρες που ακολούθησαν πραγματοποίησαν λιτανεία έξω από τα τείχη της Πόλης, έδιωξαν τις πόρνες από τους στρατώνες και αναπροσάρμοσαν τα σχέδια ως προς την τοποθεσία και τον τρόπο ενεργείας της τελικής εφόδου. 

Στις 12 Απριλίου 1204 μ.Χ. πραγματοποίησαν έφοδο από τη θάλασσα και αφού έσπασαν τα τείχη στην πύλη της Πετριάς, εισήλθαν στην Πόλη και κατέλαβαν το Παλάτι των Βλαχερνών. 

Αυτό που ακολούθησε δεν είχε κανένα προηγούμενο. Η βια, η ακολασία και η λαγνεία εξαπλώθηκαν χωρίς όριο. Μόνο την πρώτη μέρα σφαγιάσθηκαν 7.000 άνθρωποι και βιάστηκαν άλλοι τόσοι. Δεν υπήρξε σπίτι, μοναστήρι, πύργος, υπόγειο ή κελάρι που να μην λεηλατηθεί. Η θρησκεία των ηττημένων προσβλήθηκε και δέχτηκε κάθε είδους ατίμωση. Οι σταυροφόροι άρπαξαν τα άμφια των ιερέων και τα τοποθέτησαν στις ράχες των αλόγων τους, ενώ έδειραν μοναχούς και μοναχές. Θρυμμάτισαν με τα ξίφη τους τις εικόνες για να πάρουν τα τιμαλφή τους. Άρπαξαν τα ιερά δισκοπότηρα και τα μετέτρεψαν σε κρασοπότηρα, αφού πρώτα τα απογύμνωσαν από τους πολύτιμους λίθους τους. Τα ιερά δισκάρια γέμισαν με λάφυρα παντός είδους. Τα καλύμματα των Αγίων Τραπεζών ξεσκίστηκαν και τεμαχίστηκαν μεταξύ των νικητών, προς χάριν του χρυσού ή του αργύρου με τον οποίο είχαν κεντηθεί. Χειρόγραφα ανεκτίμητης αξίας παραδόθηκαν στη φωτιά για να ψηθούν τα κρέατα των στρατιωτών του Χριστού. Η όρεξη των σταυροφόρων δεν έλεγε να κορεστεί, αλλά αντίθετα άνοιξε περισσότερο όταν έσπασαν τις πόρτες της Αγίας Σοφίας. Τεμάχισαν την Αγία Τράπεζα της, προκειμένου να αποσπάσουν το χρυσό που περιείχε και έβαλαν άλογα και μουλάρια μέσα στο ναό για να μεταφέρουν τα πολύτιμα φορτία. Όπως ήταν φυσικό το βάρος αποδείχθηκε ασύμφορο για τα δύστυχα ζώα, πολλά εκ των οποίων παραπάτησαν και βεβήλωσαν το ναό με αίμα και κοπριά. Μία πόρνη κάθισε στο σύνθρονο και αφού τραγούδησε άσεμνα, άρχισε να γδύνεται προς τέρψιν των σταυροφόρων, οι οποίοι μετέτρεψαν τον λαμπρότερο ναό της Χριστιανοσύνης σε οίκο ανοχής. Στο ναό των Αγίων Αποστόλων πραγματοποίησαν τυμβωρυχία στους αυτοκρατορικούς τάφους, οι οποίοι ξεγυμνώθηκαν από παντός είδους χρυσαφικό ή άλλους πολύτιμους λίθους. Επί τρεις ημέρες η Πόλη βρισκόταν στο έλεος τους... Ο ιστοριογράφος Χωνιάτης με οργή γράφει ότι  « Ποτέ από τη δημιουργία του κόσμου δεν υπήρξαν τόσα πολλά λάφυρα σε μια πόλη. Καθένας πήρε το σπίτι που του άρεσε και υπήρχαν αρκετά για όλους. Εκείνοι που ήταν φτωχοί, βρέθηκαν ξαφνικά να είναι πλούσιοι. Κατελήφθησαν τεράστιες ποσότητες χρυσού και αργύρου, επίχρυσων σκευών και πολύτιμων λίθων, μεταξωτών και σατέν, γουναρικών και κάθε είδους πλούτου που βρίσκεται επί της γης ». 

Η λεηλασία της Κωνσταντινούπολης το 1204 μ.Χ. ήταν η πρώτη και σημαντικότερη άλωση της. Ούτε οι Τούρκοι το 1453 μ.Χ. δεν έκαναν τόσες εκτεταμένες καταστροφές και είναι απορίας άξιο πως οι σταυροφόροι που οπλίστηκαν για να πολεμήσουν τους μουσουλμάνους ξέσπασαν το μένος τους πάνω σε ομόθρησκους τους. Ήταν η πρώτη φορά που παραβιάστηκε η πιο ασφαλής πόλη στον κόσμο και παραδόθηκε στο μένος μιας χούφτας ανθρώπων, οι οποίοι αφού άρπαξαν τον πλούτο της και εξευτέλισαν τους κατοίκους της, την μετέτρεψαν επί 57 χρόνια σε υποχείριο τους, κάνοντας πράξη το μεγάλο διαζύγιο μεταξύ Ανατολής και Δύσης. Πολύ σοφά λοιπόν ο αείμνηστος βυζαντινολόγος Στίβεν Ράνσιμαν παρατηρεί ότι : « Δεν υπήρξε ποτέ μεγαλύτερο έγκλημα κατά της ανθρωπότητας από την τέταρτη σταυροφορία. Όχι μόνο προκάλεσε την καταστροφή η τον διασκορπισμό των θησαυρών του παρελθόντος, που το Βυζάντιο είχε με ευλάβεια αποθηκεύσει, και τον θανάσιμο τραυματισμό ενός πολιτισμού που ήταν ακόμα ενεργός και μεγάλος, αλλά υπήρξε επίσης μια πράξη γιγαντιαίας πολιτικής ανοησίας ».

Πηγές : Βικιπαιδεία, https://www.diaskedasi.info, https://www.pemptousia.gr/