ΤΟ ΚΡΥΦΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΚΙ Η ΙΣΤΟΡΙΑ: Οι πηγές, οι μαρτυρίες, η αλήθεια (ΜΕΡΟΣ 11ον - ἀπὸ 18)

ΜΕΡΟΣ 11ον - ἀπὸ 18

Και όμως, οι αναθεωρητές ιστορικοί διακηρύττουν σε όλους τους τόνους ότι το παιδομάζωμα δεν τίποτα φοβερό και τρομερό, άλλα, αντίθετα, κάτι πολύ καλό και πολύ επιθυμητό από κάθε Ελληνίδα μάνα για το παιδί της. Και πώς θα μπορούσε είναι διαφορετικά, αφού το παιδομάζωμα ήταν ένα πρωτότυπο σύστημα στρατολόγησης, το οποίο μετέτρεπε νεαρούς μη μουσουλμάνους σε μια προνομιακή κοινωνική ομάδα»[210]. Άλλωστε, «η επάνδρωση των Γενιτσάρων, από ένα χρονικό σημείο και έπειτα τουλάχιστον, δεν γινόταν βιαίως, μέσω «παιδομαζώματος». Αντίθετα μάλιστα, όσο το σώμα αυτό αποκτούσε εξέχουσα θέση στην Οθωμανική αυτοκρατορία, αρκετοί γονείς προσπαθούσαν να εξασφαλίσουν τη «σταδιοδρομία» των παιδιών τους μέσω της κατάταξής τους στους Γενίτσαρους»[211].

Πολύ όμορφα και ειδυλλιακά όλα αυτά, ακριβώς μέσα στο πλαίσιο της «ευνοϊκής συμβίωσης κυρίαρχων μουσουλμάνων και υποτελών χριστιανών»[212]. Και είναι πράγματι αλήθεια πως αρκετοί γονείς προσπαθούσαν να εξασφαλίσουν τη «σταδιοδρομία» των παιδιών τους μέσω της κατάταξής τους στους Γενίτσαρους, αλλά αυτή είναι η μισή αλήθεια. Διότι οι γονείς που ήθελαν να πάρουν τα παιδιά τους για γενίτσαρους ήταν μόνον οι μουσουλμάνοι, ενώ οι χριστιανές μανάδες είδαμε ότι προτιμούσαν να δουν τα παιδιά τους πεθαμένα παρά να τα δουν γενίτσαρους. Έτσι, για άλλη μια φορά καταλαβαίνουμε το πόση επιστημονική εγκυρότητα και αξιοπιστία έχουν όλα όσα μας λένε για τις διάφορες ιστορικές καταστάσεις οι αναθεωρητές ιστορικοί. Ιδίως όταν έρχονται, με το ακαταμάχητο κύρος που διαθέτουν ως ειδικοί, να μας «απαλλάξουν» από τους εθνικούς μας ιστορικούς μύθους…

β) Ο τουρκικός όχλος.

Ο Κωνσταντίνος Κούμας μας αναφέρει πως ένας από τους κυριότερους παράγοντες που καταπίεζε τους Έλληνες ήταν οι ίδιοι οι μουσουλμάνοι συμπολίτες τους, ο απλός τουρκικός όχλος. Ένας όχλος, ο οποίος πολλές φορές ασκούσε την φριχτή τυραννία του ακόμη και αντίθετα προς τις επιθυμίες των τοπικών Τούρκων διοικητών:

«Εις τα πόλεις τα κατοικουμένας το πλείστον μέρος υπό Τούρκων έπασχαν οι άθλιοι [Έλληνες] κακά μεγάλα, ως επί το πλείστον από την κατωτέραν μερίδαν του έθνους τούτου. Διότι ως εκ μέρους της εξουσίας δεν εδοκίμαζαν πολλά βάρη»[213].

Αυτήν την μαρτυρία του Κούμα επιβεβαιώνει απόλυτα από ένα περιστατικό που διασώζει στην ιστορία του ο Σ. Τρικούπης και στα Απομνημονεύματά του ο Κριτοβουλίδης.

Αναφέρει ο Τρικούπης επί λέξει:

«Πρό τινος καιρού είχαν συστηθή εν ταις πρωτευούσαις των Χανίων και της Ρεθύμνης δύο αλληλοδιδακτικά σχολεία. Αν και η περί της συστάσεως αυτών άδεια ηγοράσθη διά αδράς δαπάνης, και η διδασκαλία ήτον η συνήθης, τα σχολεία ταύτα εθεωρήθησαν σχολεία αποστασίας και πολέμου, εκλείσθησαν μεσούντος του Μαρτίου, και οι διδάσκαλοι εφυλακίσθησαν»[214].

Τα σχολεία έκλεισαν. Όμως οι δάσκαλοι των σχολείων δεν φυλακίσθηκαν μόνον, αλλά κι εκτελέστηκαν κιόλας. Και όλα αυτά διαπράχθηκαν από τον ασυγκράτητο και μανιασμένο τουρκικό όχλο, όπως μας πληροφορεί στα Απομνημονεύματά του ο Κ. Κριτοβουλίδης:

«Παρωργισμένοι οι Τούρκοι της Κυδωνίας εναντίον του επισκόπου της Κισάμου Μελχισεδέκ Κρητός, […] μισούντες δε και τον εν τω φρουρίω αλληλοδιδάσκαλον Καλλίνικον Βερροιαίον, δια τον νέον της αλληλοδιδασκαλίας τρόπον, […] απεφάσισαν να δώσωσι το πρώτον σημείον των μελετηθέντων σχεδίων κατά των χριστιανών εις πρώτους αυτούς. 

Ώρμησαν λοιπόν […] και αμφοτέρους οχλαγωγικώς έρριψαν εις τα φυλακάς του φρουρίου, καίτοι εναντιουμένου του Λατίφη, πασά τότε όντος της διοικήσεως Κυδωνίας. Συνάμα δε περιεκύκλωσαν και το ελληνικόν της Κυδωνίας σχολείον, από το αυτό της εκδικήσεως πάθος ελαυνόμενοι. […] 

Εκ συνθήματος δε, αυθημερόν σχεδόν, απήγαγον και οι εν Ρεθύμνη Τούρκοι εκ των χωρίων τον αλληλοδιδάσκαλον Γεώργιον Βάον Σίφνιον. […]

Οχλαγωγικώς λοιπόν, μετ’ ου πολύ οι Τούρκοι [της Κυδωνίας], διαρρήξαντες την ειρκτήν, απήγαγον εις την αγχόνην […] τον αρχιερέα και [τον] ελληνοδιδάσκαλον. Ημιθανής έφθασεν εις τον τόπον της καταδίκης ο Καλλίνικος! […] Απαγχονίσαντες δε τούτους, ετράπησαν παραχρήμα εις βιαιοπραγίας κατά χριστιανών, μη υπείκοντες του λοιπού ουδέ εις διαταγάς αρχών»[215].

Δηλαδή, με απλά λόγια: Οι ταλαίπωροι Έλληνες ραγιάδες είχαν καταφέρει να ιδρύσουν στα Χανιά και στο Ρέθυμνο δύο αλληλοδιδακτικά σχολεία, αφού πρώτα πλήρωσαν ένα ιδιαίτερα μεγάλο ποσό για να πάρουν την σχετική άδεια. Όμως, πολύ γρήγορα τα σχολεία αυτά θεωρήθηκαν από τον τουρκικό όχλο ως εστίες αναταραχής και επαναστατικής δραστηριότητας, ενώ τους εξαγρίωνε ιδιαίτερα και αυτή η ίδια η αλληλοδιδακτική μέθοδος! Με αποτέλεσμα κάποια στιγμή ο όχλος αυτός να ορμήσει μανιασμένος και ανεξέλεγκτος ενάντια στα σχολεία, να συλλάβει τους δύο δασκάλους τους, τον Καλλίνικο στα Χανιά και τον Γεώργιο Βάο στο Ρέθυμνο και να τους ρίξουν στην φυλακή. Μαζί συνέλαβαν και τον επίσκοπο Κισάμου Μελχισεδέκ.

Όμως η φυλάκιση του δάσκαλου Καλλίνικου και του επισκόπου Μελχισεδέκ αποδείχτηκε ιδιαίτερα ανεπαρκής για να κατασιγάσει την ασυγκράτητη θηριωδία του όχλου των Χανίων. Γι’ αυτό κάποια στιγμή διέρρηξαν την φυλακή και τους οδήγησαν στην κρεμάλα. Και αφού τους κρέμασαν, ετράπησαν αμέσως σε απερίγραπτες θηριωδίες κατά των χριστιανών, χωρίς κανείς να μπορεί να τους συγκρατήσει.

Το πιο σημαντικό είναι πως ο τουρκικός όχλος όλα αυτά τα έκανε από μόνος του και μάλιστα χωρίς να μπορεί κανείς να τον ελέγξει, ούτε καν ο τοπικός Τούρκος διοικητής, δηλαδή ο πασάς των Χανίων, τις εντολές του οποίου αγνοούσαν και περιφρονούσαν με τον πιο απροκάλυπτο τρόπο.

Γιατί οι Τούρκοι δίωκαν την παιδεία και απαγόρευαν τα σχολεία.

Με τα παραπάνω περιστατικά δίνεται πλήρης απάντηση και στο «ενοχλητικό ερώτημα» που ο Αγγέλου θεωρεί πως δεν έθεσε ο Κανέλλος στον εαυτό του, όταν «έριξε όλο το βάρος προς την κατεύθυνση του Τούρκου». Το ερώτημα αυτό έχει ως εξής: «Γιατί ο Τούρκος να ενοχληθεί από την ύπαρξη σχολείων; Τι είναι αυτό που θα μπορούσε να τον ανησυχήσει, από την ενασχόληση ενός μικρού σχετικά μέρους του πληθυσμού με τα γράμματα;». Αφού πρώτα αποκλείει κάποιες άλλες πιθανές απαντήσεις, δίνει στο τέλος ο ίδιος την μόνη δυνατή απάντηση: «Η ανησυχία μήπως γίνει ενδεχομένως κάποια στιγμή [το σχολείο] δημιουργός φωτισμού». Όμως, «εδώ πρέπει να σταματήσουμε· γιατί ούτε σκιά υπόνοιας δεν πρέπει να περάσει από τον νου μας, πως τέτοιο νόμισμα θα μπορούσε να κυκλοφορήσει στα χέρια του ασιάτη Τούρκου, ας πούμε του 16ου αιώνα»[216].

Πολύ ποιητική η αυτή η μεταφορά του μακαριστού καθηγητή. Και όμως, όχι μόνον «κυκλοφόρησε τέτοιο νόμισμα», αλλά «κυκλοφορούσε» μέχρι και τον 19ο αιώνα. Όταν οι Τούρκοι έκλεισαν τα δύο σχολεία στην Κρήτη, τα έκλεισαν γιατί φοβόντουσαν, όπως μας διαβεβαιώνει ο Σ. Τρικούπης, πως η λειτουργία τους θα οδηγούσε σε ταραχές και επαναστάσεις.

Είναι αυτό ακριβώς που έχει επισημάνει ήδη από το 1827 ο Νερουλός:

«Οι Τούρκοι απηγόρευαν επί κεφαλική ποινή την οικοδομήν νέων εκκλησιών. […] Εμπόδιζον δε δια της αυτής αυστηρότητος και την καθίδρυσιν δημοσίων σχολείων, φοβούμενοι μήπως οι χριστιανοί διδασκόμενοι αποβώσι δούλοι επικίνδυνοι και δυσκυβέρνητοι»[217].

Είδαμε πολλές φορές μέχρι τώρα στην μελέτη μας τις «ιστορικές απόψεις» και τα «επιστημονικά συμπεράσματα» των αναθεωρητών ιστορικών κυριολεκτικά να καταρρέουν από το βάρος των μαρτυριών και των αποδείξεων που κάθε φορά παρουσιάζουμε. Το ίδιο συμβαίνει και τώρα.

Αναφέραμε και παραπάνω πως οι αναθεωρητές ιστορικοί απορρίπτουν την δυνατότητα να υπήρξε έστω σε κάποιες περιπτώσεις το κρυφό σχολειό, διότι «ποτέ ο Τούρκος, ο αγράμματος, δε μπόδισε το Χριστιανό γράμματα να μαθαίνη»[218]. Γι’ αυτό και «καμία απαγόρευση σχολείου δεν έχει επισημανθεί […] στα χρόνια της τουρκοκρατίας» [219], ενώ δεν υπάρχει «καμιά ιστορική πηγή που να μαρτυρεί ότι οι τουρκικές αρχές απαγόρευαν τη λειτουργία σχολείων ή ότι έκλεισαν κάποιο σχολείο»[220]. 

Και ενώ «υπάρχουν πάμπολλες ιστορικές μαρτυρίες για αυθαιρεσίες των τοπικών αρχόντων, […] όμως δεν υπάρχει καμιά που να σχετίζεται με άρνηση ιδρύσεως ή με κλείσιμο σχολείων»[221]. 

 Μετά τα όσα μας αφηγήθηκαν ο Κούμας, ο Τρικούπης, ο Κριτοβουλίδης και ο Noehden για τα σχολεία της Λάρισας, των Χανίων, του Ρέθυμνου και των Μηλιών, και μετά από όλες τις μαρτυρίες των ξένων περιηγητών για το απίστευτο σε ένταση και έκταση διωγμό της εκκλησίας και των χριστιανών στη Οθωμανική αυτοκρατορία (Richard, Rycaut, Smith), μπορούμε να αντιληφθούμε για άλλη μια φορά την αξιοπιστία και την εγκυρότητα που έχουν όσα υποστηρίζουν οι αναθεωρητές ιστορικοί, και μάλιστα με τόσο απαξιωτικό για τους «αντιπάλους» τους τρόπο.

Η ακμή της παιδείας και το κρυφό σχολειό. 

Κατά τον 18ο αιώνα, παρατηρούν οι αναθεωρητές ιστορικοί, η παιδεία στον τουρκοκρατούμενο Ελληνισμό είχε μπει πλέον για τα καλά σε μια «συνεχή και αμετάκλητη» ανοδική πορεία, καθώς υπήρχαν «δεκάδες σχολεία –στοιχειώδη, μεσαία ή ανώτερα– σε όλο το γεωγραφικό πλάτος και μήκος του ελληνικού χώρου, που λειτουργούσαν ανεμπόδιστα, καθώς και δεκάδες δασκάλων, μαθητών, χορηγών σχολείων και εγγράφων σχετικών με την εκπαίδευση». Από αυτά «σώζονται μερικές χιλιάδες χειρογράφων και έντυπων βιβλίων που εξυπηρετούσαν εκπαιδευτικούς σκοπούς»[222].

========================================

[210]. Μ-Λ. Μουργκέσκου, Χ. Μπερκτάυ (επιμ.), Χ. Κουλούρη (διεύθ.), Η Οθωμανική Αυτοκρατορία, Βιβλίο Εργασίας 1, Θεσσαλονίκη 2005, σ. 55.

[211]. A. Παππάς, «Δέκα Μικροί Μύθοι για το 1821», εφ. Το ΒΗΜΑ, 25-03-2006.

[212]. Α. Ηρακλείδης, Η Ελλάδα και ο «εξ Ανατολών Κίνδυνος», Αθήνα 2001, σ. 104.

[213]. Κ.Μ. Κούμα, Ιστορίαι των Ανθρωπίνων Πράξεων, τ. 12, εν Βιέννη της Αυστρίας 1832, σ. 539.

[214]. Σ. Τρικούπη, Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως, τ. 1, Β΄ έκδοσις, εν Λονδίνω 1860, σ. 194· Γ΄ έκδοσις, εν Αθήναις 1888, σ. 153. Την γνώση αυτού του περιστατικού οφείλω στο blog Cacofonix.

[215]. Κ. Κριτοβουλίδης, Απομνημονεύματα του περί της Αυτονομίας της Ελλάδος Πολέμου των Κρητών, εν Αθήναις 1859, σσ. 1-2.

[216]. Α. Αγγέλου, Το Κρυφό Σχολειό. Χρονικό ενός Μύθου, Αθήνα 1997, σσ. 21-22. Επίσης Α. Πολίτης, «Φεγγαράκι μου Λαμπρό… Απόπειρα για Ένα Μικρό σχεδίασμα της Πρώτης Φάσης της Ιστορικής Διαδρομής του Μύθου του «Κρυφού Σχολειού», εφ. Η ΑΥΓΗ, 1994. Και στον τόμο του ιδίου Το Μυθολογικό Κενό, Αθήνα 2000, σσ. 25-26. Το ίδιο άρθρο επίσης στην ΑΥΓΗ, 22-3-2007.

[217]. Ι. Ρίζος-Νερουλός, Ιστορία των Γραμμάτων παρά τοις Νεωτέροις Έλλησι, Αθήνησι 1870, σ. 64. Πρωτότυπη έκδοση: J. Rizo-Nérοulοs, Cοurs de Littérature Grecque Mοderne, seconde édition revue et augmentée, Genève-Paris 1828, σ. 51 (στην Α΄ έκδοση, Genève-Paris 1827, σ. 45).

[218]. Γ. Βλαχογιάννης, «Το κρυφό Σκολειό», Νέα Εστία 38, 1945, σσ. 678-683.

[219]. Α. Πολίτης, «Φεγγαράκι μου Λαμπρό… Απόπειρα για Ένα Μικρό σχεδίασμα της Πρώτης Φάσης της Ιστορικής Διαδρομής του Μύθου του «Κρυφού Σχολειού», στον τόμο του ιδίου, Το Μυθολογικό Κενό, Αθήνα 2000, σ. 26.

[220]. Χ. Γ. Πατρινέλης, «Η Εκπαίδευση κατά την Τουρκοκρατία», Ελλάς, Η Ιστορία και ο Πολιτισμός του Ελληνικού Έθνους από τις Απαρχές μέχρι Σήμερα, τ. Β΄, Οι Μετά την Άλωση Χρόνοι και το Σύγχρονο Ελληνικό Κράτος, Αμαρούσιον Αττικής 1998, σ. 38. Και στην νεότερη επανέκδοση του έργου αυτού, Ελλάδα, το Παρελθόν και το Παρόν του Ελληνισμού, τ. Β΄, Αρχαιότητα – Βυζάντιο – Νεότεροι Χρόνοι – Σύγχρονη Ιστορία, Αθήνα 2007, σσ. 397-398.

[221]. Χ. Γ. Πατρινέλης, «Το Κρυφό Σχολειό και πάλι» [2005], Άρδην 64, 2007, σ. 37.

[222]. Χ. Καρανάσιος, «Η Εκπαίδευση κατά την Τουρκοκρατία», Ιστορία των Ελλήνων, τ. 8. Αθήνα 2006, σσ. 362-364.

Συνεχίζεται

Ὅσοι ἀναγνῶστες θὲλουν τὶς προηγούμενες ἀναρτήσεις τοῦ ἄρθρου, μποροῦν νὰ ἀνατρέξουν στὴν ἀναζήτηση τοῦ ἱστολογίου μας!

Πηγή εικόνας www.enjoythessaly.com

[Πηγὴ]http://www.antibaro.gr

«Τριβέλι Πᾶνος»