Το Βυζάντιο στην εξορία (Μέρος Α') - Θεόδωρος Α' Λάσκαρις (1205 μ.Χ. - 1222 μ.Χ.)

Τα γεγονότα και η εξέλιξη της τέταρτης σταυροφορίας αποδείχθηκαν καταστροφικά για την βυζαντινή αυτοκρατορία. Οι Λατίνοι δεν περιορίστηκαν μόνο στην λεηλασία και την πυρπόληση της Πόλης, αλλά ξεπουπούλιασαν όλα τα κτίρια, σκότωσαν τους κατοίκους της και μετέφεραν ανεκτίμητα έργα τέχνης, πολύτιμα κειμήλια, λείψανα αγίων και τεμάχια Τιμίου Ξύλου στις χώρες τους. Ας μην λησμονήσουμε ότι μεγάλο μέρος του πλούτου της σπαταλήθηκε και τεμαχίστηκε, όταν οι Λατίνοι κατάλαβαν πως η Πόλη τους ανήκε, οπότε και η όρεξη τους για ακόμη περισσότερα, δεν είχε τέλος.

Την ώρα λοιπόν που οι Σταυροφόροι είχαν εισβάλει στο παλάτι, και λίγο πριν σπάσουν τις πόρτες της Αγίας Σοφίας, μία ακόμη συνωμοσία ανδρών ( τι περίεργο στο Βυζάντιο !) για καλό αυτή τη φορά, προσπαθούσε να βρει μία λύση στο χάος. Τελικά οι διάφορες επιφανείς προσωπικότητες εξέλεξαν ως αυτοκράτορα τον Κωνσταντίνο Λάσκαρη, γόνο μιας χαμηλής αριστοκρατικής οικογένειας. Μαζί με τον αδελφό του Θεόδωρο ξεχύθηκαν στους δρόμους της Πόλης, παροτρύνοντας τους κατοίκους της να πολεμήσουν έως εσχάτων, ενώ ταυτόχρονα προσπάθησαν να πάρουν τους Βαράγγους με το μέρος τους. Βλέποντας όμως ότι όλα είχαν χαθεί, με δάκρυα στα μάτια πήραν την γενναία απόφαση να αφήσουν τη Βασιλεύουσα και να μεταφερθούν στη Μικρά Ασία, όπου θα είχαν τη δυνατότητα να οργανωθούν για να συνεχίσουν την αντίσταση από εκεί. 

Ο Θεόδωρος ήταν αποφασισμένος να ηγηθεί ο ίδιος προσωπικά της αντίστασης. Αν και η ταπεινή του καταγωγή αποτέλεσε σημείο τριβής για τους άρχοντες και τους μεγιστάνες της Μικράς Ασίας, εντούτοις κατόρθωσε να τους επιβληθεί και να ξεκινήσει τον πόλεμο ενάντια στην νεοϊδρυθείσα Λατινική αυτοκρατορία. Οι πρώτες του αψιμαχίες δεν είχαν την αναμενόμενη επιτυχία και πολλές φορές η υποχώρηση ήταν αναγκαία απέναντι στις βαριές πανοπλίες των σταυροφόρων.  Ωστόσο ο Θεόδωρος δεν έχασε το θάρρος του, ακόμα κι όταν οι Λατίνοι τον επόμενο χρόνο φόνευσαν τον αδερφό του (1205 μ.Χ.). Ίσα - ίσα που ο Θεόδωρος αναγνωρίστηκε από όλους τους κατοίκους ως βασιλιάς τους και ύστερα από τρία χρόνια στέφθηκε ως ο πρώτος αυτοκράτορας της αυτοκρατορίας της Νίκαιας, από τα χέρια του πατριάρχη Μιχαήλ Αυτωρειανού.

Στην απέναντι μεριά το 1205 μ.Χ. ήταν ένα άσχημο έτος. Ο αυτοκράτορας Βαλδουίνος της Φλάνδρας πιάστηκε αιχμάλωτος μετά τη μάχη με τους Βούλγαρους στην Ανδριανούπολη και πέθανε μέσα σε ένα κελί. Διάδοχος του ορίστηκε ο αδερφός του Ερρίκος του Αινώ, ο οποίος ξόδεψε όλο το έμψυχο δυναμικό του σε έναν άσκοπο και βάρβαρο πόλεμο με τον ηγέτη των Βουλγάρων Ιωαννίτσα, εξανεμίζοντας όλο το στρατό του. Ο Θεόδωρος ευνοήθηκε από την αναπάντεχη εξέλιξη και συμμάχησε με τον Ιωαννίτσα, προκαλώντας τον να εισβάλει στη Λατινική Θράκη. Ο διμέτωπος αγώνας αποδείχθηκε ασύμφορος γα τον Ερρίκο. Ο Θεόδωρος πήρε πολλούς σταυροφόρους με το μέρος του και πολιόρκησε αρκετά φρούρια στη Μικρά Ασία. Αποτέλεσμα όλων αυτών ήταν η σύναψη ειρήνης με το Θεόδωρο.  Την ίδια χρονιά απεβίωσε και ο υπέργηρος Δόγης της Βενετίας Ερρίκος Δάνδολος, ο υποκινητής της τέταρτης σταυροφορίας, και τάφηκε μέσα στην Αγία Σοφία.   

Το 1211 μ.Χ. ο Θεόδωρος συγκρούστηκε με τους Σελτζούκους στην Αντιόχεια του Μαιάνδρου, κοντά στον ομώνυμο ποταμό και πέτυχε μία ανέλπιστη νίκη.  Ο στρατός του αποτελούνταν μόνο από 2000 άνδρες και 800 μισθοφόρους ιππείς και στην αρχή φαινόταν ότι η μάχη θα εξελισσόταν σε σφαγή. Όταν όμως ο Θεόδωρος ήρθε πρόσωπο με πρόσωπο με τον Σουλτάνο Καϊχοσχρόη τον προκάλεσε σε μονομαχία και αφού συγκρούστηκε μαζί του τον ανέτρεψε από το άλογο και τον κάρφωσε στην καρδιά, καταρρακώνοντας έτσι το ηθικό των Σελτζούκων και γέρνοντας την πλάστιγγα προς το μέρος του. Στη συνέχεια έκοψε το κεφάλι του και το κάρφωσε σε ένα δόρυ, ωστόσο ο ιστορικός Γεώργιος Ακροπολίτης το αμφισβητεί. Ο διάδοχος του Ιαθατίνης υπέγραψε συνθήκη ειρήνης, με συνέπεια οι Σελτζούκοι ν' απομακρυνθούν από τα σύνορα της αυτοκρατορίας της Νίκαιας και για πολλά χρόνια να ξεχάσουν τι εστί πόλεμος. Η νίκη αυτή ήταν η μεγαλύτερη επιτυχία της βασιλείας του.

Στο μεταξύ τα προβλήματα στη Λατινική αυτοκρατορία χρόνο με το χρόνο διογκώνονταν. Οι Βούλγαροι αν και είχαν ατονίσει με το ξαφνικό θάνατο του Ιωαννίτσα, εντούτοις ανασυγκροτήθηκαν και ξεκίνησαν επιδρομές στη χερσόνησο του Αίνου. Ο Ερρίκος μάταια προσπάθησε να τους περιορίσει και σε συνδυασμό με τις επιτυχίες του Θεόδωρου αποφάσισε να υπογράψει συνθήκη μαζί του το 1214 μ.Χ. στο Νυμφαίο βάσει της οποίας οι Λατίνοι θα περιορίζονταν σε μια στενή λωρίδα στη βορειοανατολική Μικρά Ασία. Ύστερα από αυτό το γεγονός οι αψιμαχίες σταμάτησαν και η αυτοκρατορία της Νίκαιας ισχυροποιήθηκε, ενώ ο Ερρίκος πέθανε δύο χρόνια αργότερα (1216 μ.Χ.), πιθανότητα από δηλητηριασμό.  

Στην προσωπική του ζωή ο Θεόδωρος παντρεύτηκε τρεις φορές :  την Άννα Αγγελίνα Κομνηνή, έπειτα τη Φιλίππα της Αρμενίας, ανιψιά του Αρμένιου βασιλιά Λέοντα Α΄και τη Μαρία του Κουρτεναί, κόρη του Πέτρου και της Γιολάντας. Ο μεγαλύτερος του γιος Νικόλας Λάσκαρης προοριζόταν να τον διαδεχθεί αλλά απεβίωσε το 1212. 

Ο Θεόδωρος Λάσκαρης πέθανε εντελώς ξαφνικά μία χειμωνιάτικη μέρα του 1222 μ.Χ. σε ηλικία 47 ετών. Ο χαρακτήρας που επέδειξε στις δύσκολες στιγμές, οι στρατιωτικές του ικανότητες και η γενναιότητα του στο πεδίο της μάχης τον ανέδειξαν σε μαχητή και άξιο αυτοκράτορα. Όσο φιλοπόλεμος ήταν, άλλο τόσο γενναιόδωρος υπήρξε με όποιους ήθελε δίνοντας τους χρυσάφι, μετατρέποντας τους άξαφνα σε πλούσιους. Έδωσε βάση στην οργάνωση του κράτους, ενίσχυσε την οικονομία, αναδιοργάνωσε το στρατό και προστάτεψε τους κατοίκους της αυτοκρατορίας, προετοιμάζοντας έτσι την επιστροφή της στην Κωνσταντινούπολη. Πολύ σωστά λοιπόν ο Γεώργιος Ακροπολίτης πλέκοντας του το εγκώμιο γράφει : << Εκείνος ήταν που ανόρθωσε εκ νέου το Ρωμαϊκό κράτος, για αυτό οι Ρωμαίοι πρέπει να του χρωστούν ευγνωμοσύνη. >>

Πηγές : Βικιπαιδεία, Cognosco team