Μανουήλ Α' Κομνηνός (1143 μ.Χ. - 1180 μ.Χ.) - Ο "ευλογημένος" αυτοκράτορας (Μέρος Α')

Στα μέσα του 11ου αιώνα η Βυζαντινή Αυτοκρατορία δείχνει εμφανή σημάδια βελτίωσης. Η οικονομία ανορθώνεται, ο στρατός ισχυροποιείται και η πολιτιστική αναγέννηση προχωρά με γοργούς ρυθμούς. Ήταν αποδεκτό τοις πάσι ότι οι δύο προηγούμενοι Κομνηνοί σε μία κρίσιμη καμπή της ιστορίας της, είχαν αναστηλώσει το γόητρο της αυτοκρατορίας και η βασιλεία τους είχε καρποφορήσει το αποσυνθεμένο κράτος. Επόμενο ήταν η συνέχεια να ήταν το ίδιο ανάλογη. Ο τρίτος κατά σειρά αυτοκράτορας της δυναστείας ήταν ο Μανουήλ Α' Κομνηνός ο λεγόμενος "Μέγας" κατά τους Έλληνες οπαδούς του, που τον επευφημούσαν και τον εμπιστεύονταν χωρίς δεύτερη σκέψη.

Ο Μανουήλ γεννήθηκε το 1118 μ.Χ. και ήταν ο μικρότερος γιος του Ιωάννη Β' Κομνηνού.  Διαδέχθηκε τον πατέρα του το 1143 μ.Χ. και είχε τόσο μεγαλεπήβολα σχέδια για την αυτοκρατορία που πίστευε ότι μπορούσε να την μετατρέψει εκ νέου σε κοσμοκρατορία, όπως ήταν στα χρόνια του Ιουστινιανού. Συνδύαζε στρατιωτικές και διοικητικές ικανότητες μαζί με κοφτερό μυαλό, αλλά ορισμένες εκστρατείες του κόστισαν ακριβά καθότι η κατάσταση στη χερσόνησο του Αίνου και στα ανατολικά σύνορα της αυτοκρατορίας, ναυάγησαν τα όνειρα του περί ανασύστασης της παλιάς αυτοκρατορίας. Δυστυχώς ο αυταρχισμός και η μεγαλομανία του, θα τον οδηγήσουν στα τελευταία χρόνια της βασιλείας του στο μεγαλύτερο στρατιωτικό του λάθος.

Λίγο μετά την ανάρρηση του στο θρόνο εκστράτευσε εναντίον του Σουλτανάτου των Ρουμ, το οποίο ναι μεν από τον καιρό του πατέρα του κρατούσε αμυντική στάση αλλά από το 1146 μ.Χ. είχε αρχίσει να παρενοχλεί τα φρούρια στα σύνορα της αυτοκρατορίας. Ο Μανουήλ νίκησε τους Τούρκους στο Αφιόν Καραχισάρ και κατέστρεψε το οχυρωμένο Φιλομήλιον μεταφέροντας τον τοπικό πληθυσμό. Στη συνέχεια προέλασε στο Ικόνιο, χωρίς όμως να καταφέρει να το κατακτήσει, εξαιτίας των ισχυρών οχυρώσεων του. Κατόπιν, ως φιλοδυτικός που ήταν, προσπάθησε να αναθερμάνει τις σχέσεις του με τη Δύση και να πείσει τον Πάπα ότι έχει όλα τα προσόντα για να γίνει ο κορυφαίος Σταυροφόρος. Πράγματι, το ίδιο έτος έλαβε χώρα η δεύτερη σταυροφορία με αρχηγούς τον Κορράδο Γ' της Γερμανίας και τον Λουδοβίκο Ζ' της Γαλλίας. Ο Μανουήλ, όπως και ο παππούς του ο Αλέξιος, τους παραχώρησε την άδεια για να εισέλθουν στην αυτοκρατορία, αφού πρώτα του εγγυήθηκαν την ασφάλεια από όπου θα περνούσαν, αλλά ταυτόχρονα έλαβε σκληρά μέτρα για να μην δημιουργηθούν ταραχές. Παρόλα αυτά ο στρατός του Κορράδου, ο οποίος έφτασε πρώτος, λεηλάτησε πολλά εδάφη στο πέρασμα του. Σε αντίποινα ο Μανουήλ νίκησε τον Κορράδο έξω από τα τείχη της Πόλης και τα στρατεύματα πέρασαν στην απέναντι μεριά του Βοσπόρου. Η ανοργανωσιά της σταυροφορίας ήταν τόσο μεγάλη που τα στρατεύματα κατατροπώθηκαν από τους Τούρκους και τους Άραβες, χωρίς ν' απελευθερώσουν ούτε ένα εκατοστό εδάφους. Η παταγώδης αποτυχία της δεύτερης σταυροφορίας άνοιξε περισσότερο την ψαλίδα που χώριζε τους Βυζαντινούς και τους Δυτικούς και έριξε κατακόρυφα την στρατιωτική ισχύ τους. Λίγα χρόνια αργότερα οι σχέσεις των δύο ανδρών αποκαταστάθηκαν και ο Μανουήλ νυμφεύθηκε την κουνιάδα του Βέρθα του Ζουλτσμπαχ.

Ο Κορράδος απεβίωσε το 1152 μ.Χ. και ο διάδοχος του Φρειδερίκος Μπαρμπαρόσα, δεν επιθυμούσε την συνέχεια της συμμαχίας. Ο Μανουήλ έστρεψε το ενδιαφέρον του προς την Αντιόχεια την οποία κατείχε ο Ραϋνάλδος του Σατιγιόν. Με αφορμή ότι δήθεν δεν του πλήρωσε κάποιο ποσό που του υποσχέθηκε, ο Ραϋναλδος επιτέθηκε στην Κύπρο. Οι ωμότητες και βιαιοπραγίες που προκλήθηκαν από το στρατό του ήταν ανήκουστες, σε βαθμό που έστειλε ακρωτηριασμένα μέλη στον Μανουήλ, για να δείξει την ανυπακοή του. Ο Μανούηλ δεν κάθισε με σταυρωμένα τα χέρια. Συγκέντρωσε μεγάλο στρατό και τον χειμώνα του 1158 - 1159 μ.Χ. προέλασε στο Αρμενικό βασίλειο της Κιλικίας. Μόλις ο Ραϋναλδος έμαθε τα νέα ζήτησε βοήθεια από το Βαλδουϊνο Γ' της Ιερουσαλήμ, αλλά ο τελευταίος αρνήθηκε λόγω των φιλικών σχέσεων που είχε με το Μανουήλ. Ο Ραϋναλδος κατάλαβε ότι δεν είχε καμία ελπίδα επιβίωσης και αφού έδεσε ένα σάκο στο λαιμό του, γονάτισε ενώπιον του Μανουήλ ζητώντας άφεση για ότι διέπραξε. Ο Μανουήλ στην αρχή δεν το δέχτηκε, αλλά τελικά τον συγχώρεσε, αφού πρώτα τον έβαλε να του υποσχεθεί ότι θα γίνει υποτελής του. 

Κατόπιν, ο Μανουήλ εισήλθε θριαμβευτικά από τη Χρυσή Πύλη και από πίσω του τον ακολούθησαν ο βασιλιάς της Ιερουσαλήμ και ο πρίγκιπας της Αντιόχειας. Τον Μάιο του 1159 μ.Χ. διεξήγαγε εκστρατεία προς την Έδεσσα της Μεσοποταμίας, την οποία διέκοψε καθότι έπρεπε να απελευθερωθούν 6.000 χριστιανοί αιχμάλωτοι από τον Νουρεντίν Ζενγκί που είχαν φυλακιστεί σε διάφορες μάχες στην Β΄ Σταυροφορία. 

Στη συνέχεια ο Μανουήλ αποφάσισε να εκστρατεύσει προς τη Δύση, προκειμένου ν' αναβιώσει το παλιό κύρος της αυτοκρατορίας. Αν και είχε κάποιες επιτυχίες όπως η μάχη της Απούλια το 1155 μ.Χ. και έχοντας την υποστήριξη του Πάπα, με αντάλλαγμα την ένωση των Εκκλησιών, εντούτοις οι ιστορικοί κατέκριναν αυτόν τον πόλεμο ως μάταιο, αφού δεν είχε καμία ελπίδα να πετύχει και οι κτήσεις αποδείχθηκαν ανεπαρκείς. Όταν δε ο Πάπας αντιλήφθηκε ότι οι ελπίδες για την ένωση ήταν ελάχιστες, απέσυρε την υποστήριξη του. 

Όσον αφορά τα βόρεια σύνορα της αυτοκρατορίας το 1149 μ.Χ. οι Σέρβοι επαναστάτησαν, αφού πρώτα παρασύρθηκαν από τον Ρογήρο Β' της Σικελίας. Ο Μανούηλ πίεσε τον αρχηγό τους Ούρο, να καταστείλει την εξέγερση, εις μάτην όμως. Η επόμενη λύση ήταν δύο νικηφόρες εκστρατείες στην Ουγγαρία (1151 μ.Χ. - 1153 μ.Χ.) & (1163 μ.Χ. - 1168 μ.Χ.), οι οποίες ολοκληρώθηκαν με την περήφανη νίκη του στρατού στην μάχη του Σιρμίου, με επικεφαλής τον στρατηγό Ανδρόνικο Κοντοστέφανο, η οποία οδήγησε στην προσάρτηση της Βοσνίας και της Δαλματίας. 

Το 1161 μ.Χ. συμμάχησε με τον βασιλιά Αμωρί Α' της Ιερουσαλήμ με σκοπό την κατάκτηση της Αιγύπτου με ανταλλάγματα αφενός μεν την μοιρασιά και αφετέρου το δεύτερο γάμο του Μανούηλ με τη Μαρία της Αντιοχείας. Ο ίδιος ήθελε να επαναφέρει τον σημαντικότερο σιτοβολώνα πίσω στην αυτοκρατορία, ο οποίος βρισκόταν από τον 7ο αιώνα στους Άραβες και δεύτερον να φθείρει την εξουσία των μουσουλμάνων. Αν και το εγχείρημα ξεκίνησε με καλούς οιωνούς, εντούτοις στη μάχη της Δαμιέτης στις 27 Οκτωβρίου 1169 μ.Χ. οι δυνάμεις των ενωμένων σταυροφόρων και βυζαντινών ηττήθηκαν. Οι αιτίες της αποτυχίας οφείλονταν στην ασυνεννοησία των δύο πλευρών και στις άσχημες καιρικές συνθήκες. Η όλη εκστρατεία δεν είχε κανένα ουσιαστικό αποτέλεσμα.

Συμπερασματικά, τα 27 πρώτα χρόνια της βασιλείας του Μανουήλ κύλισαν σχετικά καλά για το Βυζάντιο. Ο ίδιος στάθηκε στο ύψος των περιστάσεων και παρά τις ανώφελες εκστρατείες στη Σικελία και στην Αίγυπτο, κατάφερε να δυναμώσει, έστω και ελάχιστα, την αυτοκρατορία. Όμως από το 1170 μ.Χ. και μέχρι το 1180 μ.Χ. ο Μανουήλ περιέπεσε σε πολύ σοβαρά σφάλματα, τα οποία δυστυχώς μακροπρόθεσμα κόστισαν ακριβά, σε σημείο τέτοιο που κοντά στα τέλη του 12ου αιώνα εξανεμίστηκε όλη η τιτάνια προσπάθεια της δυναστείας του, με αποτέλεσμα η αυτοκρατορία στις αρχές του 13ου αιώνα να γίνει έρμαιο στα χέρια των άρπαγων, τυχάρπαστων και δήθεν "σωτήρων" σταυροφόρων.