Ανάληψη ευθυνών κανείς;

Ν’ αγαπάς την ευθύνη

να λες εγώ, εγώ μονάχος μου

θα σώσω τον κόσμο.

Αν χαθεί, εγώ θα φταίω. 

Νίκος Καζαντζάκης, 1883-1957, Έλλην συγγραφέας

Δεν είμαστε υπεύθυνοι μόνο γι’ αυτό που κάνουμε αλλά και γι’ αυτό που δεν κάνουμε. 

Μολιέρος, 1622-1673, Γάλλος θεατρικός συγγραφέας

Γράφει η Αντωνία Αντωνά

Το φαινόμενο της αποποίησης ευθυνών μάλλον δεν είναι κάτι καινούργιο, όμως φαίνεται να επιδεινώνεται με την πάροδο των χρόνων. 

Πιάνω τον εαυτό μου να αναρωτιέται γιατί συμβαίνει αυτό σε εταιρίες, οικογένειες, σχέσεις, στο γραφείο του θεραπευτή μας, ακόμα και μπροστά στον ίδιο μας τον καθρέφτη. 

Ας ξεκινήσω όμως από τα βασικά: Πώς οδηγείται κάποιος στην απόλυτη άρνηση ανάληψης των ευθυνών που του αναλογούν και πώς συμπεριφέρεται τυπικά ένας τέτοιος άνθρωπος.

Ο 5 ετών Δημήτρης παίζει στο σαλόνι, ενώ οι γονείς του βρίσκονται στο διπλανό δωμάτιο και συζητάνε τα οικονομικά του σπιτιού. 

Κάποια στιγμή ακούγεται ένας θόρυβος, οι γονείς του μικρού τρέχουν πανικόβλητοι να δουν τι συμβαίνει και ανακαλύπτουν πως ο Δημήτρης έχει σπάσει ένα βάζο. 

Δεν είναι ένα ιδιαίτερα ακριβό βάζο, ούτε έχει κάποια συναισθηματική αξία αλλά ο μικρός, με αυτή την απίστευτη διαίσθηση που διαθέτουν τα παιδιά, αντιλαμβάνεται γρήγορα ότι οι γονείς του έχουν φορτιστεί συναισθηματικά από κάτι. 

Μη γνωρίζοντας τι είναι αυτό (εν προκειμένω είναι η άσχημη οικονομική κατάσταση του ζευγαριού αλλά αναμφισβήτητα η ένταση τους θα έβρισκε προσωρινή ανακούφιση στις φωνές που θα έβαζαν στο Δημητράκη), ακούει πανικόβλητος την ερώτηση του πατέρα 'Εσύ το έκανες αυτό;' και χωρίς δεύτερη σκέψη απαντάει 'Όχι, ο Ασπρούλης' (Ασπρούλη λένε το σκύλο της οικογένειας, ο οποίος κοιμόταν γαλήνιος μέχρι να αρχίσουν οι φωνές). 

Τώρα, υπάρχουν διάφορα ενδεχόμενα, όπως οι γονείς να πιστέψουν τον μικρό και να τιμωρήσουν τον Ασπρούλη ή να μην τον πιστέψουν και να τον τιμωρήσουν για τη ζημιά και το ψέμα μαζί ή να τιμωρήσουν και το Δημήτρη και το σκύλο ή...να ζητήσουν ήρεμα από το Δημήτρη να τους πει την αλήθεια, λέγοντας του (και κρατώντας την υπόσχεσή τους) ότι αυτό δε θα του επιφέρει κάποια τιμωρία, αλλά θα χρειαστεί ο ίδιος να καθαρίσει τα γυαλιά με τη σκούπα (η υπέροχη έννοια της φυσιολογικής συνέπειας και όχι της συναισθηματικής και υλικής τιμωρητικής αποστέρησης), ότι πάντα τον αγαπάνε και ότι θα εκτιμήσουν την ειλικρίνεια του. 

Ας επανέλθουμε όμως στην Ελλάδα.

Με τα δεδομένα που προανέφερα, και εφόσον με κάποιο τρόπο η ανάληψη ευθυνών και η ειλικρίνεια φαίνεται περισσότερα να τιμωρούνται παρά να ενθαρρύνονται, τα παιδιά μαθαίνουν από το σπίτι τους, μετά από το σχολείο τους, μετά από το στρατό και τις σχέσεις τους κτλ, να λένε ψέμματα για να αποφύγουν την τιμωρία: 

'Φυσικά και δε ζωγράφισα εγώ τα σεντόνια', 'Εννοείται ότι δεν έκανα κοπάνα', 'Τι λες τώρα αγάπη μου; 

Είναι δυνατόν να κοίταξα εγώ άλλη γυναίκα;' κτλ. Και κάπου εδώ θα μπορούσε να τελειώνει αυτή η ιστορία: εμείς μαθαίνουμε να καλύπτουμε όσα θεωρούμε ή μας έχουν διδάξει ότι είναι 'κακά' και θα μας προκαλέσουν πρόβλημα ή σύγκρουση, οι γύρω μας πιστεύουν τα ψέμματα μας, εν καιρώ μαθαίνουμε να τα πιστεύουμε κι εμείς οι ίδιοι και τέλος καλό, όλα καλά.

Δυστυχώς όμως τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά. Πρώτον, επειδή (και αλήθεια λυπάμαι που σας μεταφέρω αυτό το δυσσάρεστο) στην ηλικία των 20, των 30, των 40 εμείς οι ίδιοι είμαστε υπεύθυνοι για τη ζωή μας. 

Εξαιρετικό είναι να κάνετε μία ψυχοθεραπεία για να ανακαλύψετε τα μοτίβα των γονιών σας και πώς εσείς τα αναπαράγετε, να δείτε κατάματα τα αισθήματά σας και να μιλήσετε επιτέλους ειλικρινά με τους γύρω σας, αν όμως η εξέλιξη σας σταματήσει στο 'Η μαμά μου με έβριζε και ο μπαμπάς μου έλειπε πολλές ώρες από το σπίτι, γι'αυτό κι εγώ έγινα τεμπέλα' αυτό που ουσιαστικά επιθυμείτε είναι να παραμείνετε παιδιά. 

Δεύτερον, και ίσως βασικότερο, η μη ανάληψη ευθυνών σημαίνει στασιμότητα, φοβικές και παθητικά επιθετικές αντιδράσεις, αιώνια θυματοποίηση και μόνιμη παράδοση ευθυνών στους άλλους: το αφεντικό μας είναι αγενές, οι συνάδελφοι μας σαμποτάρουν, η δουλειά μας (πάντα) πιο δύσκολη από όλων των άλλων, τα λεφτά (πάντα) λιγότερα, τα παιδιά μας κακομαθημένα και οι σύζυγοι μας αδιάφοροι. 

Ποτέ ο ευθυνόφοβος άνθρωπος δε θα σταματήσει τις κατηγορίες του για να δει πώς ευθύνεται ο ίδιος για τις καταστάσεις που τον περιβάλλουν, και που τέλος πάντων αποτελούν τη ζωή του και όχι κάποια ταινία τρόμου που παρακολουθεί ως θεατής φωνάζοντας κάθε λίγο 'Μα καλά είστε χαζοί;;; 

Μην ανοίξετε την πόρτα!!!'. 

Ούτε ποτέ θα προσπαθήσει να αφήσει τα λόγια και να αναλάβει δράση για την αλλαγή πλεύσης που λέει ότι επιθυμεί (αλλά ειλικρινά δεν επιθυμεί γιατί μετά δε θα χρειάζεται να βασίζεται στους άλλους για την ανάληψη των δικών του ευθυνών και αυτό είναι μεγάλο ξεβόλεμα) και που οι κακοί άλλοι δεν του προσφέρουν απλόχερα γιατί δεν καταλαβαίνουν πόσο ιδιαίτερος είναι και πόσα αξίζει.

Αξίζει φυσικά να σημειωθεί ότι συνήθως, αν κάποιος επιχειρήσει να μιλήσει ειλικρινά στον ενήλικο Δημήτρη για το πώς μπορεί να καλυτερεύσει με κάποιο τρόπο τη ζωή του, θα αντιμετωπιστεί με τον ίδιο θυμό που ο Δημήτρης φανταζόταν ή έμαθε ότι θα λάμβανε από τους κατά καιρούς ανώτερους του.αν εκφραζόταν ειλικρινά. 

Υπάρχουν όμως και μερικές φωτεινές εξαιρέσεις. Άνθρωποι που μόλις ανάψεις ένα φως και τους θυμίσεις πως υπάρχει κι άλλο μονοπάτι, αρχίζουν να το ανεβαίνουν και δε σταματάνε μέχρι να φτάσουν στο τέλος του βουνού και να απολαύσουν από ψηλά τη μαγευτική θέα. 

Για αυτούς γράφω σήμερα, για αυτούς αγαπώ τόσο την δουλειά μου, και ελπίζω μαζί να τολμήσουμε να μιλήσουμε ειλικρινά, να αναλάβουμε τις ευθύνες των επιλογών μας και να ενδυναμωθούμε.

ΑΝΤΩΝΙΑ ΑΝΤΩΝΑ – ΨΥΧΟΛΟΓΟΣ – ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΥΤΡΙΑ - ΕΓΚΛΗΜΑΤΟΛΟΓΟΣ

http://koukfamily.blogspot.com/2020/02/blog-post_12.html

"ΙΩΑΝΝΗΣ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΣ"