Erasmus – μια παράξενη εικόνα της ευρωπαϊκής πανεπιστημιακής ζωής

Το ERASMUS είναι ένα χρηματοδοτικό πρόγραμμα της Ευρωπαϊκής Ένωσης που υποστηρίζει τους φοιτητές να μεταφερθούν σε πανεπιστήμια άλλων χωρών από το 1987.

Το όνομα προήλθε από ένα εμφανώς βασανισμένο ακρωνύμιο του "Ευρωπαϊκού Κοινοτικού Προγράμματος Δράσης για την Κινητικότητα των Φοιτητών" για να αναφερθεί σε ένα Erasmus του Ρόττερνταμ.

6 Οκτωβρίου 2024

των Gerd και Renate Reuther

Χρόνος ανάγνωσης: 4,5 λεπτά

Η φήμη του ομώνυμου προγράμματος δεν βασίζεται ούτε σε επιστημονικά επιτεύγματα ούτε στην ακαδημαϊκή του σταδιοδρομία. 

Αν και το Erasmus χαρακτηριζόταν από κινητικότητα, βασιζόταν λιγώτερο σε επαγγέλματα και περισσότερο στην αυτοπροστασία και τους ιδιωτικούς περιορισμούς. 

Για το σημερινό πρόγραμμα στήριξης, δεν θα είχε το κατάλληλο απολυτήριο. Μια ματιά πίσω από την βιτρίνα αυτής της εκθαμβωτικής φιγούρας με μία αιχμηρή πένα.

Ακόμη και το όνομά του και τα στάδια της ζωής του Έρασμου εγείρουν ερωτήματα που τον τοποθετούν στο λυκόφως ως εικόνα της ευρωπαϊκής επιστήμης. Το πολύ, ένα από τα δύο μικρά του ονόματα είναι αυθεντικό. Αντιμετώπισε τον εαυτό του με το μεσαίο του όνομα "Desiderius" σε ηλικία περίπου 30 ετών. Δεν κατάγεται από το Ρόττερνταμ, ούτε το γερμανικό "von", που υποδηλώνει αριστοκρατική καταγωγή, είναι κατάλληλο. Αυτή η σύνδεση με έναν τόπο ήταν ήδη αναχρονιστική εκείνη την εποχή. Ο Έρασμος ήταν στην καλύτερη περίπτωση καταγωγής από τη Γκούντα, όπου λέγεται ότι γεννήθηκε κάποια στιγμή στα τέλη της δεκαετίας του 1460 ως νόθο παιδί ενός πάστορα.

Όχι μόνο το όνομα και η προέλευσή του είναι ασαφή, αλλά και η βιογραφία του. Παρά τα συχνά ταξείδια του μεταξύ και εντός της Ολλανδίας, της Γαλλίας, της Αγγλίας και της Ιταλίας, τα περισσότερα στάδια της ζωής του και ιδιαίτερα οι χρόνοι της εκπαίδευσής του είναι παράξενα σκοτεινοί. 

Χωρίς να αποφοιτήσει από το σχολείο, πήγε σε μοναστήρι των Αυγουστινιανών κανόνων. Χειροτονήθηκε ιερέας, έφτασε στο Πανεπιστήμιο του Παρισιού, από το οποίο έφυγε χωρίς να αποφοιτήσει. Παρ' όλα αυτά, λέγεται ότι έλαβε μια κλήση σε μια έδρα στο Φλαμανδικό Πανεπιστήμιο του Leuven, την οποία θα είχε απορρίψει.

Το 1506 απέκτησε ξαφνικά διδακτορικό στη θεολογία από το Πανεπιστήμιο του Τορίνο, με το οποίο έδωσε διαλέξεις στο Queens' College του Πανεπιστημίου του Cambridge για πέντε χρόνια. 

Παρά τις λαμπρές ικανότητές του στα λατινικά και τα αρχαία ελληνικά, απέτυχε να μιλήσει αγγλικά έξω από την αίθουσα διαλέξεων και δεν ήταν σε θέση να εκπληρώσει τα ποιμαντικά του καθήκοντα ως εφημέριος μιας ενορίας. 

Για σαθρούς λόγους υγείας, τελείωσε την εργασία του και στη συνέχεια εμφανίστηκε στο πανεπιστήμιο του Leuven, όπου λέγεται ότι βοήθησε να ξεκινήσει το πρώτο τρίγλωσσο κολλέγιο (λατινικά, ελληνικά, εβραϊκά). 

Όσον αφορά στη νέα «Αρχαία Ελληνική» προφορά, την οποία οι ανθρωπιστές της Δημοκρατίας των Λογίων έβγαλαν τώρα από το καπέλο τους, πρόκειται για μια προφορά και τονισμό συλλαβών χωρίς κανένα στοιχείο.

Ως λέκτορας πανεπιστημίου, ωστόσο, δεν έχει καταγραφεί στα πρακτικά.

Μετά το 1520, ο Έρασμος λέγεται ότι πολιορκήθηκε από τον νέο Πάπα Αδριανό VI για να έρθει στη Ρώμη ως σύμβουλος για μια εκκλησιαστική μεταρρύθμιση. Και πάλι, αρνήθηκε, αν και δεν είχε μόνιμη δουλειά και έζησε ως ανεξάρτητος συγγραφέας. Ωστόσο, γνωρίζουμε τις προσκλήσεις μόνο από τα δικά του γραπτά, στα οποία η μυθοπλασία και η αλήθεια είναι δύσκολο να διακριθούν.

Μόνο τα τελευταία 20 χρόνια της ζωής του μπήκε στις λίστες των μπεστ σέλλερ με τις λογοτεχνικές κουβέντες του ως ο εσωτερικός συγγραφέας του εκδότη της Βασιλείας Froben, ο οποίος ήταν ο κορυφαίος εκδότης της Ευρώπης εκείνη την εποχή. 

Οι μεταφράσεις της Καινής Διαθήκης στα ελληνικά και λατινικά έφτασαν σε κυκλοφορία πάνω από 100.000 αντίτυπα κατά τη διάρκεια της ζωής του. 

Κατά το θάνατό του το 1536, είχε κερδίσει έτσι μια περιουσία 5.000 φιορινιών (το ισοδύναμο περίπου 500.000 ευρώ), η οποία διανεμήθηκε στους άπορους για αρκετές γενιές σε ένα ίδρυμα μετά το θάνατό του.

444 έργα σε έναν κατάλογο 120 σελίδων raisonné μας γίνονται σήμερα αξιόπιστα, αν και ο Έρασμος άρχισε να δημοσιεύει μόλις ήταν περίπου 50 ετών. Ωστόσο, μάταια αναζητά κανείς επιστημονικές πραγματείες ανάμεσά τους. 

Το πιο γνωστό βιβλίο του μέχρι σήμερα, το Colloquia familiaria ("Οικείες συνομιλίες"), είναι ένα εκλεπτυσμένο επιστημονικό chit-chat για την προώθηση των λατινικών στην καθημερινή ζωή. Η κοινωνική κριτική και συνεπώς και οι καταχρήσεις στην εκκλησιαστική ομάδα δεν παραμελήθηκαν. 

Είναι σχεδόν εκπληκτικό το γεγονός ότι μόλις το 1559, 23 χρόνια μετά το θάνατό του, όλα τα γραπτά του λογοκρίθηκαν και τοποθετήθηκαν στο "Ευρετήριο Απαγορευμένων Βιβλίων". Αυτό παρέμεινε σε ισχύ μέχρι το 1963. Μέχρι τότε, ο Έρασμος θεωρούνταν αιρετικός στον οποίο δεν επιτρεπόταν σε καμμία περίπτωση να διαβαστεί από ευσεβείς καθολικούς.

Ωστόσο, αυτό δεν μείωσε τη φήμη του στον προτεσταντικό κόσμο. Από τη δεκαετία του 1960 και μετά, αποκαταστάθηκε εκπληκτικά γρήγορα, ακόμη και μεταξύ των καθολικών ακαδημαϊκών, και έγινε «πανεπιστημιακός άγιος». 

Εξάλλου, η εκκλησιαστική ομάδα δεν είχε χάσει καθόλου την επιρροή της στην πανεπιστημιακή εκπαίδευση μετά την εξαφάνιση των εσθήτων από τις αίθουσες διδασκαλίας. Αυτό οφείλεται πιθανώς στη σχηματοποίηση της Αναγέννησης ως το σήμα εκκίνησης της σύγχρονης εποχής. 

Στην πραγματικότητα, όμως, η επαναφορά της Αναγέννησης ήταν ένα είδος «build back better», στο οποίο το αποκορύφωμα της ευρωπαϊκής πνευματικής ζωής αποδόθηκε σε ένα ευφάνταστα σχεδιασμένο ελληνικό και ρωμαϊκό παρελθόν. 

Δεν είναι λοιπόν τυχαίο ότι ένας από τους πιο εύγλωττους προπαγανδιστές της Δημοκρατίας των Λογίων είναι μια φιγούρα της ευρωπαϊκής πανεπιστημιακής ζωής.

Εικόνα: Rijksmuseum, CC0, μέσω Wikimedia Commons

-

Οι απόψεις που εκφράζονται σε αυτό το άρθρο δεν αντικατοπτρίζουν απαραίτητα τις απόψεις των μόνιμων συγγραφέων του TKP. Τα δικαιώματα και η ευθύνη για το περιεχόμενο ανήκουν στον δημιουργό.

Ο Δρ med. Gerd Reuther είναι ακτινολόγος, ιατρικός εκπαιδευτής και ιστορικός της ιατρικής. Έχει εκδώσει 8 βιβλία, μεταξύ των οποίων τα μπεστ σέλλερ "The Betrayed Patient" και "The Art of Living as Long as Possible". Ο Δρ Phil. Renate Reuther είναι ιστορικός. Μαζί έχουν εκδώσει 3 βιβλία, με πιο πρόσφατο το "The Conquest of the Old and New World. Μύθοι και γεγονότα».

ΠΗΓΗ: Erasmus – eine skurrile Ikone des europäischen Universitätslebens (tkp.at)

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ: ΜΑΡΙΓΩ ΖΑΡΑΦΟΠΟΥΛΑ