Ὁ Ἅγιος Ἰωάννης Βατάτζης ὁ ἐλεήμων (ἑορτ. 4 Νοεμβρίου).

Γεννήθηκε το 1193 στο ιστορικό Κάστρο της Θράκης, στο Διδυμότειχο. Καταγόταν από οικογένεια η οποία βρισκόταν κοντά στη βασιλική σύγκλητο, αφού ο παππούς του Κωνσταντίνος, ο Βατάτζης λεγόμενος, ήταν Στρατοπεδάρχης του βασιλέως Μανουήλ του Κομνηνού.Όταν κοιμήθηκαν οι γονείς του Ιωάννη, του άφησαν πολύ μεγάλη περιουσία, την οποία όμως ως σώφρων εκείνος, μοίρασε στουςφτωχούς, καθώς και σε αφιερώματα στους Ιερούς Ναούς και τις Εκκλησίες, διότι “μακάριοι οι αγαπώντες την ευπρέπειαν του οίκου Σου”…

Στη συνέχεια ο Ιωάννης, μια που η Κωνσταντινούπολη ήταν στα χέρια των Φράγκων, κατευθύνθηκε στο Νυμφαίο της Βιθυνίας, όπου και ήταν η έδρα της αυτοκρατορίας μας, αφού από το 1204 ο Πόλη είχε αλωθεί και κατακυριευθεί με δόλο από τους “Σταυροφόρους” και νέος αυτοκράτωρ είχε ανακηρυχθεί στη Νίκαια της Βιθυνίας ο ευσεβέστατος Θεόδωρος Λάσκαρης, ο ποιητής της Μεγάλης Παράκλησης στην Παναγιά, την οποία και ψάλλουμε εναλλάξ με την Μικρή, κάθε ημέρα, από την 1η έως τις 15 Αυγούστου!

Εκεί κατέφυγε λοιπόν ο Ιωάννης, για να βρει ένα θείο από τον πατέρα του, ο οποίος ήταν Ιερεύς στα ανάκτορα του Θεοδώρου Λάσκαρη. Έτσι, γνωρίστηκε με τον καλό βασιλέα, αλλά ούτε στιγμή δεν υπερηφανεύτηκε για εκείνη τη συναναστροφή του, αλλά εξακολούθησε να είναι φιλικός και ταπεινός με όλους, ευπρόσιτος, πράος, άκακος, γαλήνιος, σεμνός και πάντα ήρεμος στο διάλογο. Έτσι, με όλα αυτά τα χαρίσματα, ήταν αξιαγάπητος τόσο, που η αρετή του έλαμψε μπροστά στα μάτια του Αυτοκράτορα Θεοδώρου, ο οποίος και του έδωσε ως σύζυγο τη θυγατέρα του Ειρήνη. 

Για να τη λάβει όμως γυναίκα του, χρειάστηκε να μονομαχήσει με το Λατίνο Κόραδο, που καυχιόταν για τη δύναμή του! Όμως ο Ιωάννης Βατάτζης τον νίκησε, λέγοντας “Κύριε Ιησού Χριστέ, βοήθει μοι”, σαν δεύτερος Νέστορας! 

Όταν ο βασιλιάς-υμνογράφος του Μεγάλου Παρακλητικού Κανόνα κοιμήθηκε, ανέλαβε την Αυτοκρατορία ο ίδιος στα 1222 μ.Χ., ως Ιωάννης Γ’ Δούκας Βατάτζης. 

Και από τότε έδειξε για μια ακόμη φορά, πόσο σοφή ήταν η εκλογή του Θεόδωρου. Έγινε λοιπόν από τότε ο Ιωάννης, ο προστάτης των αδικουμένων, ο δικαιότατος κριτής, η πηγή η αστείρευτη της ελεημοσύνης, τόσο, που του δόθηκε το προσωνύμιο Ελεήμων! Ήταν ακόμη ευσεβής και πιστός στην Ορθοδοξία βασιλεύς και όχι μόνο έδειξε, αλλά και κατάφερε με το ζήλο του να βαπτιστούν Χριστιανοί όλοι οι Ιουδαίοι της επικράτειάς του! 

Επίσης, προσπάθησε τα μέγιστα, να γίνει η επανένωση των Εκκλησιών, δηλαδή να αναγνωρίσει η Δύση το ορθό Δόγμα. Κατάφερε μάλιστα να αποσταλούν πρέσβεις από τον Πάπα Γρηγόριο Θ’ και να αρχίσει διάλογος, προεξάρχοντος από τη δική μας πλευρά του τότε Πατριάρχου Γερμανού του νέου. 

Ο Ιωάννης θα κατάφερνε τότε το ευχόμενο, αλλά δυστυχώς οι Δυτικοί δεν θέλησαν στο τέλος να αφαιρέσουν την αντιορθόδοξη προσθήκη από το Σύμβολο της Ορθής Πίστεως, δηλαδή το “και εκ του Υιού εκπορευόμενον”…

Ο Βατάτζης, υπήρξε ο προστάτης και συμπαραστάτης της αγροτικής και αστικής τάξης και επιδίωκε διαρκώς την άνοδο του βιοτικού επιπέδου κυρίως των γεωργών και κτηνοτρόφων, αφού για να τους βοηθήσει έκανε μεγάλη απογραφή (κάτι σαν Εθνικό Κτηματολόγιο) και επίταξε κατόπιν τεμάχια γης από τους μεγαλοκτήμονες και τους αριστοκράτες και τα διένειμε σε όλους τους φτωχούς υπηκόους του, ώστε να ζουν άνετα και ανθρώπινα! 

Στάθηκε αληθινός “πατέρας των Ελλήνων”, πατάσσοντας με κάθε τρόπο την εκμετάλλευση του λαού, νοιώθοντας κάθε λεπτό όχι σαν απλός βασιλιάς, αλλά ως ταγμένος από το Θεό να βοηθάει το λαό του και τους αδικουμένους! Έλαβε ακόμη και μέτρα οικονομίας τέτοια, που απαγόρευαν τη σπατάλη του ιδιωτικού πλούτου, ενώ ίδρυσε φιλανθρωπικούς και ευκτήριους οίκους, πτωχοκομεία, νοσοκομεία, γηροκομεία, βιβλιοθήκες, έχτισε Ναούς και βοήθησε αποφασιστικά τα Μοναστήρια μας.

Μάλιστα τέτοια ήταν η πολιτική ποιότητά του, που όταν κάποτε συνάντησε το γιο του Θεόδωρο στο κυνήγι να φορά πολυτελή ρούχα, αρνήθηκε να τον χαιρετήσει! Και όταν το παιδί του τον ρώτησε σε τι είχε σφάλει, ο Ιωάννης απάντησε ότι εκείνα τα μεταξωτά και χρυσούφαντα που φορούσε ο γιος του ήταν από το αίμα του λαού του και πως θα έπρεπε να ξέρει ότι κάθε έξοδο, πρέπει να γίνεται για τον λαό, διότι ο πλούτος των βασιλέων, στο λαό ανήκει! 

Η πίστη του στο Θεό ήταν πολύ μεγάλη και τον βοήθησε αποφασιστικά σε κάθε του βήμα, όπως και τότε που χρειάστηκε να μονομαχήσει με τον σκληρό Αζατίνη, Σουλτάνο του Ικονίου, που συχνά πυκνά λεηλατούσε τις πόλεις μας που ήταν κοντά στον ποταμό Μαίανδρο. Άκουσε τότε νοερά θεία φωνή, που του έλεγε:“Ο σταυρωθείς εγήγερται, ο μεγάλαυχος πέπτωκεν, ο καταπεσών και συντριβείς ανώρθωται” και πήρε ευθύς τέτοια δύναμη, ώστε όρμησε και κατανίκησε τον τρομερό Σουλτάνο! 

Ποτέ ο Ιωάννης Βατάτζης δεν έβγαζε από το νου του το μεγάλο ποθούμενο, την ανάκτηση της Κωνσταντινουπόλεως και την ανασύσταση της Ελληνοχριστιανικής Αυτοκρατορίας. Γι’ αυτό εργάστηκε και προς την κατεύθυνση αυτή με όλη τη δύναμη της ψυχής του.

Σώφρων, συνετός και προνοητικός στην πολιτική του, αν και είχε εκλέξει ικανότατους στρατηγούς, επεδίωκε την αποφυγή των μαχών. Γνώριζε να μην αναλαμβάνει τίποτε πριν το προπαρασκευάσει κατάλληλα, ενώ είχε βαθιά ευσέβεια και έδειχνε σεβασμό και στον πιο απλοϊκό μοναχό. Ο λαός τον αγαπούσε και η Εκκλησία προσευχόταν με χαρά για αυτόν! 

Και εκείνος, ακόμη πιο πολύ προχωρούσε προς τον ιερό σκοπό της πατρίδας. Νίκησε τους Λατίνους που κρατούσαν όμως ακόμα σκλαβωμένη την Πόλη και τους επέβαλε τη συνθήκη του 1225, με την οποία κατελάμβανε όλα τα Μικρασιατικά εδάφη, εκτός από αυτά που ήταν κοντά στη Νικομήδεια και απέναντι από την Κωνσταντινούπολη.Κατασκεύασε κατόπι ισχυρό στόλο και ελευθέρωσε Λέσβο, Χίο, Σάμο, Ικαρία, Κω και άλλα νησιά του Ελληνικού Αρχιπελάγους, υπολογίζοντας σωστά ότι κουμάντο στο Αιγαίο κάνει όποιος έχει στόλο και άρα οι Λατίνοι χωρίς πολεμικά πλοία και βάσεις, δεν θα κρατούσαν για πολύ ακόμη τη Θεοφύλακτη.

Έπιασε λοιπόν και τα Στενά της Έλλης (Ελλήσποντος) και επιχείρησε τις πρώτες επιθέσεις στα περίχωρα της Βασιλίδας, πετυχαίνοντας στα 1225 να απελευθερώσει τη στρατηγικά σημαντική Αδριανούπολη! Ο δρόμος πια για την Πόλη του Κωνσταντίνου ήταν ανοιχτός!

Στα ανατολικά προελαύνουν εκείνο τον καιρό οι Μογγόλοι, που νικούν το Σουλτάνο του Ικονίου, ο οποίος αναγκάζεται να ζητήσει συνθήκη με τη Νίκαια, παύοντας προς το παρόν να αποτελεί κίνδυνο, λύνοντας τα χέρια του Βατάτζη, που κατατροπώνει τώρα και τους Βουλγάρους στα 1246 και ελευθερώνει το κομμάτι Αξιός - Έβρος ποταμός, ενώ οι καμπάνες κοντεύουν να σπάσουν από τη χαρά τους όταν ο Ιωάννης Βατάτζης, ο Άγιος Βασιλιάς, μπαίνει με συγκίνηση στην πρωτεύουσα της Μακεδονίας μας, στην Πόλη του Αγίου Δημητρίου, στη Συμβασιλεύουσα Θεσσαλονίκη, τον Δεκέμβριο της ίδιας ευλογημένης χρονιάς!

Όμως, η καλή του σύντροφος, η Ειρήνη Λάσκαρι, κλείνει για πάντα τα μάτια της και κείνος θα κρατήσει για πάντα μέσα του ανεξίτηλη τη γλυκιά μνήμη της.

Όμως ξέρει πως ο εαυτός του δεν του ανήκει, αλλά αξίζει να το κάνει κάθε μέρα θυσία για το λαό του και την πατρίδα! Έτσι ο Ιωάννης, έχοντας αναπτύξει μια φιλία με το Γερμανό αυτοκράτορα Φρειδερίκο Β’, δέχεται να γίνει ο γάμος του με την κόρη του Φρειδερίκου Κωνσταντία, ως επισφράγηση μιας πανίσχυρης συμμαχίας, που θα τρομάξει την Ευρώπη και ιδίως τους Λατίνους, που πιέζονται τώρα πανταχόθεν.

Αλλά, ενώ ο Ιωάννης Βατάτζης έφτιαξε ένα πανίσχυρο κράτος από τις στάχτες του Βυζαντίου και είχε σφίξει ασφυκτικά τον κλοιό γύρω από την Κωνσταντινούπολη, στις 4 Νοεμβρίου του 1254, σε ηλικία 72 ετών, αφήνει την τελευταία πνοή του, επάνω στο δρόμο για το όνειρο, επάνω στο δρόμο για το καθήκον, την Πίστη του Θεού, το Χρέος για την Πατρίδα, την Αγάπη για το λαό…

Το τίμιο σώμα του ευσεβεστάτου, δίκαιου, γενναίου και ελεήμονος βασιλέα, ενταφιάστηκε σε ένα Μοναστήρι που είχε κτίσει ο ίδιος και το είχε ονομάσει Σώσανδρα, ενώ αργότερα δια θαυμαστής αποκαλύψεως ο ίδιος ο Ιωάννης, ζήτησε να μετακομισθεί το λείψανό του στη Μαγνησία (της Μικράς Ασίας). 

Όταν όμως πήγαν να ανοίξουν τον τάφο για να εκτελέσουν τη μετακομιδή, αντί να βγει η γνωστή δυσωδία, μια γλυκιά ευδία απλώθηκε τριγύρω, σαν να είχε ανθίσει απότομα κήπος αρωματικός! Αλλά δεν ήταν μονάχα αυτό.

Ο νεκρός φαινόταν σαν να κάθεται επί βασιλικού θρόνου, χωρίς να έχει καμμιά μελανότητα, καμμιά δυσωδία, κανένα απολύτως σημείο που να φανέρωνε πως ήταν νεκρός! 

ΕΠΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ήταν μέσα στον τάφο και το χρώμα του σώματός του ήταν όπως κάθε φυσιολογικού εν ζωή ανθρώπου! Έμοιαζε πραγματικά σαν ένας ολοζώντανος, αλλά ΜΑΡΜΑΡΩΜΕΝΟΣ ΒΑΣΙΛΙΑΣ!!! Και μάλιστα και αυτά ακόμη τα ρούχα του επίσης είχαν διατηρηθεί επί επτά χρόνια αδιάφθορα και έμοιαζαν σαν να είχαν μόλις ραφθεί!!! Γιατί έτσι αντιδοξάζει ο Θεός εκείνους που Τον δοξάζουν στη γη!Μάλιστα από τότε το τίμιο λείψανο του Αγίου βασιλέως Ιωάννη Δούκα Βατάτζη του Ελεήμονος έδωσε πάμπολλα θαύματα, γιατρεύοντας θαυματουργικά Χάρητι Θεού ασθένειες, διώκοντας δαίμονες και θεραπεύοντας ένα σωρό πάθη, με την κατοικούσα εν αυτώ Χάρη του Αγίου Πνεύματος!

Αναφέρεται -όπως σημειώνεται σε ημερολόγιο που εξέδωσε το 2001 η Ιερά Μητρόπολη Διδυμοτείχου, Ορεστιάδος και Σουφλίου- ότι μέχρι το 1922 “η μνήμη του αυτοκράτορα Ιωάννου του Ελεήμονος ετιμάτο κάθε χρόνο στην εκκλησία της Μαγνησίας, την οποία έκτισε ο ίδιος και στην οποία βρήκε την τελευταία ανάπαυσή του, καθώς και στο Νυμφαίον, την αγαπημένη του κατοικία” (Οστρογκόρσκυ).Όμως τι απέγινε ο Ναός εκείνος;Τι απέγινε το άφθαρτο λείψανο του “Μαρμαρωμένου Βασιλιά”; Τι σχέση έχει με το “θρύλο” και ποια με τις προφητείες για ανάκτηση της Πόλης, που τόσο και ο ίδιος είχε πασχίσει;

{ Ἐγώ εἰμί ὁ βασιλεύς ὁ πένης (Κῶδιξ μονῆς φ 25α)

«Καί μαθόντα περί αὐτῶν ὅτι ἐντός ἐστί τοῦ ἀμπελῶνος ἐξῆλθεν ἡ φήμη καί ἡ ἀριστεῖα τοῦ βασιλέως ἐν παντί τόπω καί ἐξῆλθον σοφοί καί γραμματεῖς οἰκιαίστορες καί ὕπατοι, σατράπαι καί τοπάρχαι, ἔπαρχοι καί στρατηγοί καί μαθόντες ὅτι ὁ βασιλεύς ἐν ρώμῃ ἐστίν, ἀχθήσονται ἐν τῇ αὐτοῦ θέαν καί προσκύνησιν πορευθέντες δέ καί θεασάμενοι ἔλαβον ἕκαστος τό ἑαυτοῦ καταθύμιον ἐρωτήσουσι δέ τόν βασιλέα λέγοντες πώς ἀκούει τό ὄνομά σου, ὁ δέ ἀποκριθεῖς λέγει: ὁ πτωχός ὁ πτωχολέων, τό ὄνομά μου Ἰωάννης τῶν πάντων εἰμί δ’ ἐργάτης καί ἦλθον νά θεωρήσω μόνον τᾶς τρικονταεξ ἡμέρας. Ἐγώ εἰμί ὁ βασιλεύς ὁ πένης, ὁ ἐλεῶν πτωχούς καί πένητας τό δέ ὄνομά μου ἰῶτα καί ὢ μέγα σύν τή μακράὁ λέγεται Ἰωάννης καί ἐληλυθα ἐν τῇ κτίσει τῶν Χριστιανῶν πρεσβείαν, ἴνα βλέπω τούτους καί φυλάττω ἐν χρόνοις τριακονταέξι καί ἀπό ἐκεῖ πορεύομαι ὅθεν ἐξῆλθον" }

Ἡ οἰκονομική πολιτική τοῦ «Πατέρα τῶν Ἑλλήνων» Ἰωάννη Δούκα Βατάτζη.

Κατά τά διαλείμματα τῶν στρατειῶν αὐτοῦ ὁ Βατάτζης ἀφωσιώθη, μετ’ ἐπιφανοῦς ἐπιτυχίας εἰς τήν οἰκονομικήν ἀνάπτυξιν τῆς αὐτοκρατορίας.

Ὑπό τήν πατριαρχικήν αὐτοῦ διοίκησιν ἡ χώρα ἀπήλαυσε, μεγάλης ὑλικῆς εὐημερίας. 

Ὑπῆρξεν οἰκονόμος οὕτως ἐξαίρετος, ὥστε τό προϊόν τῶν κτημάτων τοῦ στέμματος οὐ μόνον ἐπήρκει πρός συντήρησιν τῆς τραπέζης αὐτοῦ, ἄλλ΄ἄφινεν εἰς αὐτόν καί περίσσευμα χάριν ἱδρύσεως νοσοκομείων, πτωχοκομείων καί γηροκομείων οὕτως, ὥστε μετά τᾶς ἡμέρας αὐτοῦ ἡ Νίκαια ἐλέγετο ἔχουσα φιλανθρωπικά ἱδρύματα καλλίτερα πάσης ἄλλης πόλεως. 

Ἀφιέρωσε μεγίστην προσοχήν εἰς τήν κτηνοτροφίαν κατά τό σύστημα νεωτέρων μοναρχῶν καὶ ἐπειράθη νὰ πείση τούς εὐπατρίδας νά ζώσιν ἐκ τῶν ἰδῖων κτημάτων διά πρακτικῆς αὐτῶν μισθώσεως. 

Τό κράτος τῶν Σελδσουκιδῶν εἶχεν ἀνάγκην προχείρου ἀγορᾶς χάριν προμηθείας θρεμμάτων καί σίτου ἕνεκα τῶν δηώσεων, ἂς εἶχον ἐπιφέρει ἐν ταίς χώραις αὐτῶν οἱ Μογγόλοι, καί ἡ ζήτησις ἦτο οὕτω μεγάλη, ὥστε οἱ Ἕλληνες γαιοκτήμονες ἠδύναντο ναπαιτώσιν ὀνειρώδεις τιμᾶς διά τά προϊόντα αὐτῶν. 

Ἐκ τῶν χρημάτων τῶν κτηθέντων ἐκ τῆς πωλήσεως ὠῶν ἀπό τῶν αὐτοκρατορικῶν ὀρνιθοτροφείων ὁ αὐτοκράτωρ κατώρθωσεν ἐν χρόνῳ βραχεῖ ν’ ἀγοράση χάριν τῆς συζύγου πολυτελές στέμμα ἐκ μαργαριτῶν. 

Φυσικόν δέ ἀποτέλεσμα τῆς καθολικῆς ἐκείνης εὐημερίας ὑπῆρξεν ἡ αὔξησις τῆς πολυτελείας, καί οἱ εὐπατρίδαι ἐδαπάνων τό χρῆμα αὐτῶν εἰς μεταξωτά ἐνδύματα ἐκ τῆς Ἰταλίας καὶ τῆς Ἀνατολῆς. 

Ὁ αὐτοκράτωρ ἀποφάσισε νά περιστείλη τήν περί τᾶς δαπάνας ἀμετρίαν τῶν ὑπηκόων καί συγχρόνως νά ἐνθαρρύνη ΕΘΝΙΚΑΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑΣ ἐπί ζημία τῶν ξένων, οἵτινες εἰχον ὠφεληθῆ ἐκ τῆς ὑπό τοῦ προκατόχου χορηγηθείσης ἀτελείας. 

Διό ἀπηγόρευσεν εἰς αὐτούς νά φορώσι ξένα προϊόντα ἢ νά καταναλίσκωσι ξένα ὑφάσματα ἐπί ποινή τῆς ἀπωλείας τοῦ κοινωνικοῦ αὐτῶν ἀξιώματος. 

'Ως Ἕλλην εὐπατρίδης ὤφειλε, καθ’ ἃ ἐκεῖνος ἐφρόνει νά φέρη ἐνδυμασίαν Ἑλληνικήν, ὅπερ δόγμα δέν ἐξετίμων πλέον οἱ συμπολίται αὐτοῦ. 

Ἐπέδειξε δέ τήν εἰλικρίνειαν αὐτοῦ συμμορφώσας τόν ἴδιον ἑαυτοῦ οἶκον πρός τόν νόμον, καί ἐπετίμησεν αὐστηρῶς τόν υἱόν, ἄτε μεταβαίνοντα εἰς κυνηγέσια ἐν πλούσιᾳ μεταξωτή περιβολή, ὑπομνήσας αὐτόν, ὅτι τοιαύτη χλιδή ἦτο δυσάρμοστος πρός τόν κάθ΄ἡμέραν βίον τῶν Ἑλλήνων καί ὤφειλε νά ἐπιδεικνύεται μόνον ὁσάκις ἦτο ἀναγκάιον νά καταπλαγώσι ξένοι πρέσβεις ἐπί τῷ πλούτῳ τοῦ ἔθνους. 

Ἀντί νά διασπαθῆ τούς πόρους αὐτοῦ εἰς αὐλικᾶς πομπᾶς ἀφιέρωνε τά οὕτω σωζόμενα χρήματα εἰς τήν αὔξησιν τῆς ἐθνικῆς ἀμύνης ἀπό τῶν Μογγόλων, ἰδρύσας κεντρικήν ἐν Μαγνησίᾳ καί σωρεύσας μεγάλα ποσά σίτου, ἐναποθηκευθέντος ἐν ἐσφραγισμένοις σιτοβολώσι χάριν χρήσεως ἐν περιπτώσει ἐπιδρομῆς. Διά βραχέων, ἄπασαι αὐτοῦ αἳ οἰκονομικάι διατάξεις εἶχον πρακτικώτατον χαρακτήρα, κατέβαλε δέ πάσαν προσπάθειαν, ὅπως παρεμποδίση το ἀνατολικόν ἐλάττωμα τοῦ ναυσισμοῦ δημοσίων χρημάτων ὑπό τῶν διοικούντων τᾶς ἐπαρχίας δουκῶν καί ἡ νωθρότης ταμειακοῦ τινός ὑπαλλήλου ἐτιμωρήθη διί μαστιγώσεως οὕτως αὐστηρᾶς, ὥστε ὁ οὕτω τιμωρηθεῖς ἀπέθανον ἐξ αὐτῆς.

(Οὐίλλιαμ Μίλλερ, Ἡ Ἱστορία τῆς Νικαίας, Ἐν Ἀθήναις, 1924)

Αυτός είναι ο Αυτοκράτωρ Ιωάννης Βατάτζης Λάσκαρις, ο δε γιος του 

Θεόδωρος Λάσκαρις Β' ήταν εξίσου ικανός με τον πατέρα του και μεταξύ 

άλλων, ήταν ο πρώτος που εθέσπισε τη δωρεάν παιδεία, ήταν λόγιος και

 έγραψε και τον Μεγάλο Παρακλητικό Κανόνα στην Υπεραγία Θεοτόκο. 

Για τον πατέρα όμως Ιωάννη, ο Μεγάλος Δάσκαλος του Γένους Αγ. Νικόδημος Αγιορείτης γράφει ότι ήταν πράος, άκακος, γαληνός, προστάτης των αδικουμένων και αποτελούσε "στάθμη της δικαιοσύνης". 

Ήταν πηγή της ελεημοσύνης γι' αυτό και ωνομάσθη "ελεήμων". Στον κοινωνικό τομέα δε εμεγαλούργησε. Εγινε προστάτης της αγροτικής και αστικής τάξεως και των δικαιωμάτων όλων των αδικουμένων. Εκαμε ανακατανομή της γης από τους μεγαλογαιοκτήμονες στους πτωχούς ώστε όλοι να έχουν κλήρον γης. Ο ίδιος εκαλλιεργούσε μερίδα γης για να μην επιβαρύνει το κράτος καθόλου με τα έξοδα παραστάσεώς του. Με μια Νεαρά του απηγόρευσε και τα περιττά έξοδα στους πολίτες. Ο ιστορικός Γρηγοράς αναφέρει ότι εις το πρόσωπόν του η Αυτοκρατορία είχε τον ιδανικόν Κυβερνήτην. Ενδιαψέρθηκε χριστιανικά και πατρικά για τους υπηκόους του και επάταξε την αδικία και την εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο και προστάτεψε τους αδυνάτους έναντι των δυνατών. Γι' αυτό έμεινε στην ιστορία ως "πατέρας των Ελλήνων". Ο σύγχρονός του ιστορικός Ακροπολίτης εις τον "επιτάψιον τω αοιδίμω βασιλεί κυρώ Ιωάννη" γράφει ότι το γένος των Ρωμαίων δεν είχε ποτέ τέτοιον αυτοκράτορα. Επίσης ήταν ακριβοδίκαιος και στα εκκλησιαστικά και με Νεαρά απαγόρευσε την αρπαγή της εκκλησιαστικής περιουσίας από τους πολιτικούς. Ιδρυσε δε και βοήθησε πολλές Ι. Μονές στη Μ. Ασία, Σινά, Πατριαρχεία Αλεξανδρείας, Αντιοχείας και Κύπρο. Επίσης στον πόλεμο ήταν γενναιότατος και ανακατέλαβε πολλά εδάψη της Αυτοκρατορίας και ετοίμασε την οδό της ελευθερώσεως, της Κωνσταντινουπόλεως από τους Σταυροψόρους, πράγμα το οποίον επέτυχε ο Μιχαήλ Παλαιολόγος και ο ίδιος δεν ευτύχησε να ζήσει το γεγονός. Όμως ήταν στην ουσία έργο δικό του.Στο διπλωματικό πεδίο είχε πολλές επιτυχίες και έψθασε πολύ κοντά στην Ενωση των Εκκλησιών. Με σύμμαχο τον Βούλγαρο Ασσάν πoλιορκούσε την Πόλη, συγχρόνως είχε συμμαχήσει με τον Φρεδερίκο Β' της Δύσεως ο οποίος τον συνέδραμε στην αντιμετώπιση των νέων σταυροψόρων υποκινουμένων υπό του Πάπα προς μεγάλη απογοήτευση του τελευταίου. Εκοιμήθη το 1254 και ετάφη εις την Ι. Μονή Σωσάνδρου που έκτισεν ο ίδιος. Οταν μετά 7 χρόνια έγινε η μετακομιδή του λειψάνου του συνέβη το εξής θαύμα, όπως ιστορεί ο Αγιος Νικόδημος. "Εξήλθεν εκ του τάφου του ασυνήθιστος ευωδία και χάρις, το δε σώμα του ευρέθη άψθαρτον και εφάνη ως να κάθεται εις βασιλικόν θρόνον χωρίς κανένα σημάδι αποσυνθέσεως αλλά με το κόκκινο χρώμα εις τας παρειάς". Ακόμη και τα βασιλικά του ρούχα ήσαν αδιάφθορα. 

Άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης

Από τότε το τίμιο λείψανό του έκαμε πολλά θαύματα και πλήθη λαού το προσκυνούσαν και μέχρι πρόσφατα. Συνέθεσε δε ο Αγιος Νικόδημος ολόκληρον ασματικήν ακολοuθίαν εις την σεπτήν μνήμην του. 

Οταν η Βοuλή των Ελλήνων εζήτησε από τον μεγάλο βuζαντινολόγο Κωνσταντίνον Αμαντο να προτείνει ποιο πορτραίτο Βυζαντινού αuτοκράτορος έπρεπε να αναρτηθεί στη Βοιιλή, εκείνος πρότεινε τον Αγιο Ιωάννη τον Ελεήμονα, ώστε να είναι πρότυπό τους και να τους φωτίζει. Αλλά δεν ακολούθησαν τη συμβοιιλή του, δυστυχώς για μας σήμερα που σαν λαός είμεθα υστερημένοι αυτής της πατρικής στοργής που έδειχνε ο Αγ. Ιωάννης και που δυστυχώς βλέπουμε περισσότερο να δαπανάται σε ξένους και εχθρούς μας. Φαίνεται ότι το πρότυπο αυτό ήταν υψηλότερο απ' ότι θα ήθελαν ή θα μπορούσαν οι ίδιοι να ενσαρκώσουν. 

Επόμενο ήταν ένα τόσο λαμπρό αυτοκράτορα και άγιο να τον περιβάλλουν με σεβασμό, θαuμασμό και ελπίδα και τα ακρίτικα τραγούδια και οι ιερές παραδόσεις και προφητίες του Γένους, όπως του Αγ. Μεθοδίου, Επισκόπου Πατάρων και Λέοντος Σοφού που λένε ότι θα αναστηθεί ο Βασιλέας αυτός και ότι "πάλιν έξεις Επτάλοφε το κράτος", ότι στην Παγκόσμιον Βασιλείαν του δεν θα υπάρχει ούτε ο αδικών ούτε ο αδικούμενος και "η γη θα δίνει καρπόν εκατονταπλασίονα και ο αροτρεύς θέλει φθάση τον θεριστήν". Αυτοί είναι οι λαμπροί Βυζαντινοί μας αυτοράτορες που δίνουν αποστομωτική απάντηση και στην αμφισβητούσα την ιστορία μας Δύση, και παρόλο που η Ελλάς είναι τροφός της εκείνη έμεινε αμέθεκτη ακτίστου σοφίας και θαύματος. Ας είναι στους δύσκολους σημερινούς καιρούς και πάντοτε μαζί μας η ευλογία και η προστασία του Μεγάλου αυτού Aγίoυ του Γένους μας.

Ἡ Κοίμησις τοῦ Ἁγίου Αὐτοκράτορος.

Ὁ Βατάτζης δέν ἔζησε μακρόν χρόνον μετά τήν ἐκστρατείαν ἐναντίον τῶν Ἑλλήνων τῆς Ἠπείρου. Ἐπιστρέψας εἰς τήν Νίκαιαν προσεβλήθη αἴφνης ὑπό ἀποπληξίας, ἤτις κατέστησεν αὐτόν ἄφωνον ἐπί τριάκοντα καί ἐξ ὤρας. 

Εὐθύς δ’ ὡς ἀνέλαβεν ἰκανᾶς δυνάμεις, ὥστε νά δυνηθῆ νά ταξιδεύση διέταξε τούς ἀκολούθους αὐτοῦ νά μεταφέρουσιν αὐτόν εἰς τό προσφιλές Νυμφαῖον, 

Ἀλλ’ ἡ ἀλλαγή τοῦ κλίματος δέν ἠδυνήθη νά ἐμποδίσει τήν ὑποτροπήν τῆς νόσου. Προσεβάλλετο ὑπό συχνῶν λιποθυμιῶν, αἳ σάρκαι αὐτοῦ ἔφθινον καί μάτην μετέβη εἰς Σμύρνην χ’ἀριν προσκυνήσεως τῆς θαυματουργοῦ εἰκόνος τῆς Παναγίας ἐπ’ ἐλπίδι ἰάσεως. 

Τέλος ἀφ’ οὐ ἡ νόσος διήρκεσεν ἐπί ἔτος καί πλέον, ἀπέθανεν ἐν Νυμφαίῳ τή 30 Ὀκτωβρίου 1254, ἐν ἡλικίᾳ ἐτῶν ἑξήκοντα καί δυό, ὧν τριάκοντα καί τρία σχεδόν εἶχε διέλθει ἐπὶ τοῦ θρόνου. 

Ὁ πιστός Ἀκροπολίτης ἐξεφώνησε εἰς αὐτόν λόγον ἐγκώμιον τῶν κατορθωμάτων αὐτοῦ συνέγραψεν ὁ υἱός καὶ αἳ μέλλουσαι γενεαί ἀπέβλεπον εἰς αὐτόν ὡς «Πατέρα τῶν Ἑλλήνων». Οὐ μήν ἀλλά καί τόν δέκατον τέταρτον αἰώνα ἠξιώθη τᾶς τιμᾶς ἁγίου. Ὄτε οἱ Τοῦρκοι ἠπείλησαν περί τό 1304 τήν μονήν τῶν Σωσάνδρων, τά λείψανα αὐτοῦ ἀνεκομίσθησαν χάριν ἀσφαλείας εἰς τήν Μαγνησίαν, 

Ὁ φύλαξ τοῦ κάστρου, περιπολῶν περί αὐτό κατεπλήχθη ὑπό τῆς ἐμφανίσεως παραδόξου φωτός, κινουμένου περί τά τείχη ὡς εἰ χάριν ἐπιθεωρήσεως.

Τοῦ φαινομένου δέ τούτου ἐπαναληφθέντος τρίς, ἀνέφερε τό πράγμα εἰς τούς ἀνωτέρους καί ἔγεινεν ἐξέτασις. Ἐφ’ ἱκανόν τό φάντασμα ἐξέφυγε τούς ἐρευνώντας, ‘ἕως ὁ κουφός ἀδελφός τοῦ φύλακος ἐδήλωσεν ὅτι εἶχεν ἴδει ἄνδρα περιβεβλημμένον αὐτοκρατορικήν στολήν καί εἶχεν ἀκούσει αὐτόν λέγοντος, ὅτι ἐπιμελεῖτο τῆς φυλάξεως τοῦ κάστρου. 

Ἔτσι ἀνεγνωρίσθη πάραυτα ὡς αὐτός ὁ νεκρός αὐτοκράτωρ Ἰωάννης, ὁ «Ἐλεήμων» ὅστις εἶχεν ἐγερθεῖ ἐκ τοῦ τάφου, ὅπως ὑπεραμυνθῆ τῆς πόλεως. ‘Εκτοτε Ἰωάννης Βατάτζης ὁ Ἐλεήμων ἐλατρεύετο ὡς ἅγιος ἐν Μαγνησίᾳ,Νυμφαίω καὶ ἐν Τενέδῳ, ἡ ἑορτή αὐτοῦ ἐτελεῖτο τὴ 4 Νοεμβρίου καὶ συνετάχθη πρός τιμήν αὐτοῦ ἀσματική ἀκολουθία.
(Νέος Ἑλληνομνήμων, 1924, Σπ. Λάμπρου)

(Η διήγηση πού ακολουθεί περιγράφει την επίσκεψη ενός καθηγητού του Πανεπιστημίου στήν Κωνσταντινούπολη μέσα στη δεκαετία του 70).


Εκεί είχε φίλους δύο Τούρκους καθηγητές του Πανεπιστημίου της Κων/πολης. Σε συζήτηση πού είχε μαζί τους για τα επερχόμενα ήρθε και το θέμα της επανάκτησης της Πόλης.Τότε οι Τούρκοι καθηγητές (που απ΄τη συνέχεια φαίνεται ότι ήταν κρυπτοχριστιανοί) του είπαν: " Θέλεις να σε πάμε να δείς κάτι μοναδικό, με την προΰπόθεση ότι θα σου δέσουμε τα μάτια καθ΄όλη την διαδρομή, ώστε να μήν μπορείς να εντοπίσεις το μέρος. Γιατί αυτό που θα αντικρύσεις, αποτελεί επτασφράγιστο μυστικό. Εκείνος δέχτηκε καί ξεκίνησαν με ένα τζίπ, αυτός με δεμένα τα μάτια, αλλά από την ώρα πού έκαναν να φτάσουν στόν προορισμό τους, υπολόγισε πώς πρέπει νά ήταν περί τά 10 χιλιόμετρα έξω απ΄την Κων/πολη. Τόν κατέβασαν με δεμένα μάτια καί τον οδήγησαν σε ένα μέρος πού απ΄την υγρασία κατάλαβε ότι ήταν σπήλαιο. Προχώρησαν αρκετά μέσα στο σπήλαιο και όταν έφθασαν σε μια εσωτερική στοά του σπηλαίου του άνοιξαν τα μάτια. Αυτό που αντίκρυσε υπερέβαινε ό,τι μπορούσε να είχε πρίν φανταστεί! Η στοά ήταν αρκετά μεγάλη και σε κάποιο σημείο υπήρχε ένας ανοικτός τάφος χωρίς κανένα διακριτικό. Μέσα στόν τάφο είδε ένα άνδρα ντυμένο με ρούχα βασιλικά της Ρωμαΐκής αυτοκρατορίας, διέκρινε δύο πορφυρούς σταυρούς στούς ώμους, αλλά το συγκλονιστικό ήταν ότι ο άνδρας αυτός ήταν σαν ζωντανός που κοιμάται, είχε δηλαδή ροδαλό χρώμα σαν ζωντανός. Έφερε πλήρη πολεμική εξάρτιση της εποχής και είχε το χέρι του στο ξίφος το οποίο ήταν βγαλμένο σχεδόν όλο απέμεναν δε λίγα εκατοστά για να αποσπαστεί από τή θήκη του. καί ενώ παρατηρούσε άναυδος, οι φίλοι του του είπαν: "Αυτός είναι ο δούξ Ιωάννης Βατάτζης, βασιλεύς της Νίκαιας, αυτός θα ηγηθεί του γένους των Ρωμιών.Το μυστικό αυτό μεταδίδεται από γενιά σε γενιά, σέ κάποιους έμπιστους και η παράδοση λέει ότι όταν θα βγεί το σπαθί του τελείως απ΄το θηκάρι, οι Έλληνες θα πάρουν πίσω ότι έχασαν τότε. Καί είναι γεγονός, το έχουμε παρατηρήσει ότι το ξίφος μετακινέιται κατα ενα-δύο χιλιοστα την πενταετία"(;δεν είναι βέβαιο το διάστημα).Τού έδεσαν τα μάτια πάλι και επέστρεψαν. Φίλος φίλου του καθηγητού και αυτόπτου μάρτυρος, το έχει διηγηθεί γύρω στο 1992 απ'ευθείας σε αδελφικό μου φίλο, γιατρό, αναπληρ.διευθυντή κλινικής, πιστό και σοβαρό άνθρωπο, ο οποίος μου το μετέφερε. Τότε είμασταν πολύ δύσπιστοι. Μάλιστα εγώ το είπα στόν γέροντά μου που είναι δυσκολόπιστος σ΄αυτά και έχει διάκριση και το άκουσε με προσοχή. "Γιατί όχι;"τον άκουσα έκπληκτος να μου λέει,"το κρατάμε στην καρδιά μας αφού είναι προσδοκία μας και εφ΄όσον οι άγιοί μας έχουν πεί ότι θα γίνουν αυτά, δεν ψεύδονται". Ναί αλλά είναι ο Βατάτζης ο αγαθός βασιλεύς και θα αναστηθεί; τον ρώτησα. "Πολύ πιθανόν"μου απήντησε. Ξέροντας τον γέροντά μου κι εγώ κι ο φίλος μου θεωρήσαμε την απάντησή του σαν απόλυτη επιβεβαίωση. Παρ΄όλα αυτά είμασταν ακόμα επιφυλακτικοί.Πολύ αργότερα το διασταυρώσαμε με ένα βίντεο όπου μιλάει ο γέρων Εφραίμ, κτήτωρ πολλών μοναστηριών στην Αμερική και λέει πώς στό Αγ. Όρος είχε γνωρίσει έναν άγιο αρχιερέα τον Μηλιτουπόλεως Ιερόθεο που ζούσε τότε μονάζοντας στο αγ. Όρος και του είχε διηγηθεί ότι σε επισκεψή του το 1952 στην Κων/πολη είχε δει (κάτω απο ποιές συνθήκες δεν ξέρω) ακριβώς τα ίδια που περιγράψω πιό πάνω. Μάλιστα έλεγε "στον γ. Εφραίμ ότι "...λίγα εκατοστά παιδάκι μου είχε για να βγεί το σπαθί απ΄το θηκάρι του...". Του το διηγήθηκε το 1955 και φοβόταν (με την εκδίωξη των Ελλήνων απ΄την Πόλη) μήπως είχε έρθει η ώρα του μεγάλου πολέμου. Στό βίντεο αυτό ο γέρων Εφραίμ τονίζει:"...και χείλη αγίου αρχιερερέως ού ψεύδονται..."

Με σπάνια ομοφωνία όλοι οι ιστορικοί εξυμνούν τον Ιωάννη Βατάτζη. Οι Βυζαντινοί ιστορικοί, ομόφωνα τον επαινούν και τον κατατάσσουν μαζί με τους μεγαλύτερους αυτοκράτορες του Βυζαντίου. Οι σύγχρονοι ιστορικοί (Έλληνες και αλλοδαποί), επίσης εγκωμιάζουν τον Διδυμοτειχίτη άγιο αυτοκράτορα, αναγνωρίζοντας την καθοριστική συμβολή στην ανασύσταση της Βυζαντινής αυτοκρατορίας και στην ανακάλυψη της βασιλεύουσας. Ιδιαιτέρως για τους Έλληνες ιστορικούς, που ασχολήθηκαν με τη συνένωση και τη συνέχεια του ελληνισμού, και τη δημιουργία του νέου ελληνισμού, και τη δημιουργία του νέου ελληνισμού, ο Ιωάννης Βατάτζης αποτελεί ένα μεγάλο κεφάλαιο. Για του λόγου το αληθές, παρακάτω παραθέτουμε τις απόψεις Βυζαντινών αλλά και σύγχρονων ιστορικών σχετικά με το έργο και την προσωπικότητα του.

Ο υιός και διάδοχος του, ο Θεόδωρος Β΄ Λάσκαρης (1223-1258) , για τον οποίο ο πατέρας του έκανε ό,τι μπορούσε για τη μόρφωση του, και είχε αναθέσει την αγωγή του υπό την αυστηρή επίβλεψη των καλύτερων λογίων της εποχής, με επικεφαλής τον Νικηφόρο Βλεμμύδη και τον Γεώργιο Ακροπολίτη, έγραψε με θαυμασμό για τον πατέρα του αναφερόμενος: «ο Ιωάννης ένωσε τη χώρα που είχε τεμαχιστεί από τους Λατίνους, Πέρσες, Βουλγάρους, Σκύθες και άλλους τυραννικούς ξένους. Τιμώρησε τους άρπαγες και προστάτευσε τη χώρα του. Έκανε τη χώρα μας απρόσιτη εις τους εχθρούς».

Ο Γεώργιος Ακροπολίτης (1217-1281) στο έργο του «Χρονική Συγγραφή», αναφερόμενος στα ηγετικά προσόντα του Ιωάννη Βατάτζη, αναφέρει ότι: «ακόμη και δέκα φορές μεγαλύτερη χώρα αν είχε υπό την εξουσία του ο αυτοκράτορας Ιωάννης, πάλι θα μπορούσε να την κυβερνήσει σωστά και να την προφυλάξει από τους εχθρούς». 

Ο Ακροπολίτης γνώρισε από κοντά τον Βατάτζη και στο προαναφερθέν έργο του , τον επαινεί ότι ήταν φιλάνθρωπος, πράος και φιλόδωρος. Στον επιτάφιο λόγο: «Επιτάφιον τω αοιδίμω βασιλεί κυρώ Ιωάννη» που έγγραψε για τον Βατάτζη, είναι σε πολλά μεροληπτικός. Εκ των πραγμάτων όμως αναγνωρίζει τη μεγάλη αξία του Διδυμοτειχίτη αυτοκράτορα και σε ένα σημείο του έργου του γράφει ότι το γένος των Ρωμαίων δεν είχε ποτέ τέτοιον αυτοκράτορα. Πρέπει όμως να λάβουμε υπόψη πως ο Ακροπολίτης ήταν εκπρόσωπος των ευγενών, και τις γνώμες των μεγάλων φεουδαρχών, με τους οποίους, όπως είδαμε ο Βατάτζης συγκρούστηκε σφοδρά κοιτώντας το όφελος του λαού. Επίσης φιλονίκησε πολλές φορές με τον Βατάτζη αλλά και με το γιό του τον Θεόδωρο. Διώχτηκε μάλιστα για τις ραδιουργίες του και τις αντιπολιτευτικές του ενέργειες. Παρ’ όλο που δεν κρύβει την εμπάθεια του, αναγκάζεται να επαινέσει σε πολλά τον Βατάτζη.

Ο Ανώνυμος Βυζαντινός συγγραφέας αναφέρει για τον Ιωάννη Βατάτζη τα εξής: «Ο Βατάτζης κατά τε την περί τα θεία ευλάβειαν και την περί τους υπηκόους κηδεμονίαν είχε τα πρωτεία ως προς τους προ αυτού βασιλεύσαντας. 

Προς τους μονάχους εφέρετο μετ΄ αιδημοσύνης, θεωρών ως ανθρώπους του Θεού, τους αρχιερείς δε και ιερωμένους εθεωρεί ως μεσίτας προς το θείον, και ομιλών προς αυτούς και αναστρεφόμενος διατίθετο ως εάν ωμίλει προς Θεόν. 

Α

ναρίθμητα δε αγαθά και ευεργεσίας προσήνεγκεν εις πόλεις και μεγίστας και περιφανείς, και μικράς και αφανείς εν τε τη ανατολή και τη δύση, πολλά διαπράξιας εις ασφάλειαν αυτών δια της ανεγέρσεως τειχών και περιβόλων, και άλλων οχυρωμάτων, δια της εναποθηκεύσεως επιτηδείων του πολέμου τόξων και βελών και θυρεών και θωράκων, και μηχανημάτων πετροβόλων προς άμυναν, δια της ιδρύσεως εις τας μεγάλας πόλεις τεχνουργείων προς κατασκευήν όπλων, άτινα απετίθεντο εις δημόσια οπλοστάσια, δια της εναποθηκεύσεως εις δημόσια οπλοστάσια, δια της εναποθηκεύσεως τροφών, σίτου και κρίθης, οίνου και ελαίου και άλλων σπορίμων και χρεωδών, φυλασσομένων δια τους χρόνους της αφορίας και ενδείας. 

Εν Μαγνησία δε ηδύνατο τις να εύρει παν ό,τι ήθελε ζητήσει ου μόνον εκ των της εγχωρίου παραγωγής της Ανατολής, αλλά και των εκ των της Αιγύπτου και Ινδιών και άλλων μερών της οικουμένης. Αλλά πλην τούτου κατά πόλεις συνήθροισε και βιβλιοθήκας πασών των τειχών και επιστημών. Εξετέλεσε δ’ επίσης απογραφήν της χώρας, απονείμας εις έκαστον των υπηκόων του μερίδα γης, ώστε να ζει εν ευπορία… Είχε δ’ επίσης ίππων αγέλας και βοών και προβάτων και καμήλων τοσαύτας, ώστε δεν επήρκουν χρημάτων, θεωρών δόξαν και καύχημα ότι οι υπήκοοι αυτού επλούτουν και είχον αφθονίαν παντός». 

Ο Παχυμέρης (1242-1310) ιστορεί για τον Ιωάννη Δούκα Βατάτζη τα παρακάτω: «Ένεκα τούτων όλων… επωνομάζετο πατήρ Ρωμαίων, ενώ ο Θεόδωρος δεσπότης αυτών. Ίνα μη εξαντλή δε τους υπηκόους του, δι’ εκτάτων φορολογιών και εισφορών εν ώρα ανάγκης, και προς διατήρησιν των πολυαρίθμων φρουρίων, κατέστησε περί έκαστον φρούριον ιδίας προνοίας ή τιμάρια της βασιλικής εξουσίας, τα λεγόμενα ζευγηλατεία, ων τα εκάστου φρουρίου , ούτω δε ηδύνατο και ούτος άνευ προσθήκης βαρών εις τους υπηκόους να αντλή εκ των ιδίων χρήματα δια τας βασιλικάς ευεργεσίας». Σε άλλο σημείο συνεχίζει ο Παχυμέρης λέγοντας: «Πάσα πόλις και χώρα και δήμος απήλαυσε των ευεργεσιών αυτού. Παρέσχε δ’ έτι χορηγίας εις τους ναούς και τα σεμνεία και τας μονάς. Ιδιαιτέρως δ’ εις την μονήν του Σινά, και εις όσας ευρίσκετο εν τη Σιών, και εις τα πατριαρχεία Ιερουσαλήμ, Αλεξάνδρειας και Αντιόχειας. Αλλά και ναούς εν Κωνσταντινουπόλει εξηγόρασεν, ους ήθελον να καταστρέψωσιν οι Λατίνοι προς θεραπείαν των αναγκών αυτών και της ένδειας, τοιούτοι δε μνημονεύονται ο των Βλαχερνών, ο των Ρουφιανών και ο εν Ανάπλω του Ταξιάρχου. Επίσης δε τον ναόν των Αποστόλων υπό σεισμού βλαβέντα βασιλικώς επεσκεύασε και δια χρημάτων ιδίων ανέκτισεν. Αλλά και αι μοναί του Αγίου Όρους και αι κατά Θεσσαλονίκην, και αι εν τη Αττική εγνώρισαν την πλουτοδότιδα αυτού χείρα». 

Ο Πατριάρχης της Ελληνικής Ιστορίας Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος (1815-1891), ο οποίος επικεντρώνεται στην συνένωση και στη συνέχεια του ελληνισμού, αναφέρει τα εξής: «Η κατάλυση της εν Θεσσαλονίκη αυτοκρατορίας και η συνένωση του μεσαιωνικού ελληνισμού, υπό την αυτοκρατορία της Νίκαιας, μαρτυρεί ότι αυτός (ο ελληνισμός) όσο και αν έχει παρακμάσει, διατηρούσε κάποια συστατικά πολιτικής εμπειρίας, δεξιότητας και δυνάμεως περισσότερα από όσα με τον καιρό προσέλαβε ο προ μικρού σε νέο πολιτικό βίο ανακύψας νέος ελληνισμός. Η δε ένωσις αυτή υπήρξε το κυριώτατο κατόρθωμα του Ιωάννη Βατάτζη αλλά όχι και το μόνο». 

Στον επίλογο του έργου του, κάνοντας την σύνοψη της ιστορίας του, γράφει τα παρακάτω: «Ο Ιωάννης Βατάτζης ο εν Νικαία διαδεξάμενος τον Θεόδωρον Λάσκαριν και αυξήσας και πολυειδώς κατοχυρώσας την αρχήν ην παρέλαβεν, επεξέτεινεν αυτήν μέχρι Μακεδονίας και Θεσσαλίας και καταλύσας τω 1246 το εφήμερον δημιούργημα του Θεοδώρου Αγγέλου Κομνηνού, συνεπύκνωσεν ουτω εις χείρας αυτού άπασαν του ελληνισμού την πολιτικήν ενέργειαν.» Μετά δέκα πέντε δε έτερα έτη ο του Βατάτζη δεύτερος διάδοχος Μιχαήλ Παλαιολόγος, ανέκτησε τη 26η Ιουλίου 1261 και αυτήν την Κωνσταντινούπολιν αμαχητί.

Ο Καθηγητής της βυζαντινής ιστορίας του Πανεπιστημίου Αθηνών Κωνσταντίνος Άμαντος (1874-1960) αναφέρει για τον Ιωάννη Βατάτζη ότι: «υμνήθη και ζων και μετά θάνατον ως ουδείς ίσως άλλος αυτοκράτωρ του Βυζαντίου». Επίσης όταν η Βουλή των Ελλήνων ζήτησε από το μεγάλο αυτό βυζαντινολόγο να προτείνει ποιο πορτρέτο Βυζαντινού αυτοκράτορος έπρεπε να αναρτηθεί στη Βουλή, εκείνος πρότεινε τον Άγιο Ιωάννη Δούκα Βατάτζη τον Ελεήμονα, ώστε να είναι πρότυπο τους και να τους φωτίζει. 

Ο Γιάννης Κορδάτος (1891-1961) στο έργο του «Μεγάλη Ιστορία της Ελλάδος», αναφερόμενος στον Βατάτζη τον εγκωμιάζει λέγοντας: «Η Νίκαια στο πρόσωπο του Ιωάννη Βατάτζη , βρήκε τον ηγέτη που με την πολιτική του και τις στρατιωτικές του ικανότητες, της έδωσαν το προβάδισμα στον αγώνα για το διώξιμο των Φράγκων από τη Θράκη». 

Σε άλλο σημείο του έργου του, κλίνει το κεφάλαιο που αναφέρεται στον Βατάτζη επαινώντας τον για την φιλολαϊκή του πολιτική και για τα επιτεύγματα του να οικοδομήσει το ισχυρό κράτος της Νίκαιας. Χαρακτηριστικά σε μια παράγραφο αναφέρει «Ο Βατάτζης όμως με την εξωτερική πολιτική που ακολούθησε όχι μόνο μεγάλωσε το κράτος του, αλλά και προετοίμασε την επανασύσταση της Βυζαντινής αυτοκρατορίας. Αυτός είναι ο κυριότερος συντελεστής της αποκατάστασης του Βυζαντίου. Αν οι Φράγκοι διώχτηκαν από την πόλη το 1261, τούτο οφείλεται σε αυτόν. 

Ο Μ. Παλαιολόγος επωφελήθηκε από τα αποτελέσματα που επέφερε η εσωτερική και εξωτερική πολιτική του Βατάτζη και κατέλαβε την Πόλη».

Στην «Ιστορία του Ελληνικού έθνους» της Εκδοτικής Αθηνών διαβάζουμε για τον Ιωάννη Βατάτζη τα εξής: «Ο Ιωάννης Γ΄ Βατάτζης φάνηκε πιο ικανός και είχε μεγαλύτερες επιτυχίες ως πολιτικός και διπλωμάτης από τον πεθερό του και μπορεί να θεωρηθεί ως ένας από τους μεγαλύτερους βυζαντινούς αυτοκράτορες…. Ο Ιωάννης Γ΄ κατέχει τιμητική θέση ανάμεσα στους βυζαντινούς αυτοκράτορες. Επί πλέον υπήρξε, αντίθετα με τους αντιπάλους του της Ηπείρου, ένας τίμιος άνθρωπος, που ενέπνευσε αγάπη στους υπηκόους του, με αποτέλεσμα να τιμάται ως τοπικός άγιος στο Νυμφαίο, όπου πέθανε και στη Μαγνησία, όπου τάφηκε». 

Ο Α.Α Βασίλιεφ (1867-1953) κλείνοντας το κεφάλαιο της περιόδου που βασίλευε ο Ιωάννης, εξυμνεί το έργο του ως αυτοκράτορα, λέγοντας τα εξής: « Η εξωτερική δράση του Βατάτζη υπήρξε εξαιρετικά σημαντική, διότι εξαλείφοντας βαθμιαίως όλους τους υποψηφίους αποκαταστάτας της αυτοκρατορίας, τους άρχοντες δηλαδή της Θεσσαλονίκης, της Ηπείρου και της Βουλγαρίας, απέκτησε υπό την εξουσία του τόση έκταση, όση ουσιαστικώς αρκούσε για την επανασύσταση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Ο κύριος ρόλος της αποκαταστάσεως ανήκει στον Ιωάννη Βατάτζη, και το 1261 ο Μιχαήλ Παλαιολόγος, απλώς, επωφελήθηκε από τα αποτελέσματα της επιμονής και της δραστηριότητας του καλύτερου αυτοκράτορα της Νίκαιας. Οι μετά τον Ιωάννη Βατάτζη γενεές τον θυμούνται ως ‘Πατέρα των Ελλήνων’».

Ο Σέρβος βυζαντινολόγος Γ. Οστρογκόρσκι

Ο Σέρβος βυζαντινολόγος Ρωσικής καταγωγής Γ. Οστρογκόρσκι (1903-1976) στο έργο του «Η Ιστορία του Βυζαντινού κράτους», αναφέρεται στον Ιωάννη Βατάτζη λέγοντας ότι «Χωρίς αμφιβολία (ήταν) ο μεγαλύτερος πολιτικός της περιόδου της Νίκαιας και ένας από τους πιο σημαντικούς ηγεμόνες της Βυζαντινής ιστορίας. Στην εξωτερική και εσωτερική πολιτική σταθεροποίησε με εκπληκτικό τρόπο το έργο του προκατόχου του και έτσι ανύψωσε την μικρή αυτοκρατορία, που ήταν περιορισμένη στην έκταση μιας επαρχίας, σε μεγάλη δύναμη». 

Σε ένα άλλο σημείο του έργου του, αναγνωρίζει τον καταλυτικό ρόλο του Βατάτζη στην αποκατάσταση της Βυζαντινής αυτοκρατορίας αναφέροντας τα παρακάτω: «Πάντως ο Ιωάννης Βατάτζης είχε δημιουργήσει όλες τις προϋποθέσεις για το θρίαμβο αυτό και σ΄ αυτόν προ παντός ανήκει η τιμή για την αποκατάσταση της Βυζαντινής αυτοκρατορίας».

Ένας άλλος Ρώσος πανεπιστημιακός, Μ. Λευτσένκο, του πανεπιστημίου του Λένιγκραντ, στο έργο του «Ιστορία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας», αναφέρει για τον Βατάτζη τα εξής: «Ο δρόμος της επιτυχίας στον αγώνα για την αποκατάσταση του Βυζαντίου ανοίχτηκε από την ακαταπόνητη ενεργητικότητα του άμεσου διαδόχου του Θεόδωρου Λάσκαρη, του αυτοκράτορα Ιωάννη Γ΄ Δούκα Βατάτζη».

Ο Καρλ Μάρξ (1818-1883), ο οποίος τα τελευταία χρόνια της ζωής του είχε ασχοληθεί πολύ με την Βυζαντινή ιστορία, αναφερόμενος στον Διδυμοτειχίτη αυτοκράτορα, αναφέρει ότι: «υπό τον Βατάτζη η Νίκαια εκπροσωπεί το κέντρο του Ελληνικού πατριωτισμού».

Κάρλ Μάρξ

Ο Καθηγητής κλασικής και βυζαντινής αρχαιολογίας του ελευθέρου πανεπιστημίου των Βρυξελλών, Καρλ Ντελβόι, στο σύγγραμμα του «Βυζαντινή τέχνη», αναφέρεται στη ιστορική κατάσταση μετά την άλωση του 1204, αναφέρει για τον Ιωάννη Βατάτζη: « Ο γαμπρός και διάδοχος του Θεοδώρου Α΄, Ιωάννης Γ΄ Δούκας Βατάτζης (1222-1254) συνέχισε δραστήρια το επιχειρούμενο έργο της ανορθώσεως. Στη φροντίδα του καταρτίσει στελέχη μιας αποτελεσματικής διοικήσεως και να ενισχύσει το εθνικό αίσθημα, αναδιοργάνωσε την εκπαίδευση και ευνόησε με κάθε μέσο την ανάπτυξη του πνευματικού βίου». 

Στον Α΄ τόμο του κλασσικού έργου «Βυζαντινή Λογοτεχνία» του Χέρμπερτ Χάνγκερ, ο συγγραφέας αναφερόμενος σε έναν εγκωμιαστικό λόγο του πατριάρχη Βουλγαρίας Ιακώβου προς τον Ιωάννη Βατάτζη γράφει τα εξής: «Μια απόδειξη της αδιάσπαστης ρητορικής παράδοσης τον 13ο αιώνα αποτελεί το εγκώμιο του πατριάρχη της Βουλγαρίας Ιακώβου στον αυτοκράτορα Ιωάννη Γ΄ Δούκα Βατάτζη, που προφανώς έχει γραφτεί στα τελευταία χρόνια της ζωής του αυτοκράτορα (μετά το 1250) και αποτελεί το αντίστοιχο στον γνωστό επιτάφιο του Γεωργίου Ακροπολίτη στον ίδιο αυτοκράτορα. Πέρα από αυτά, ο Α.Heisenberg δημοσίευσε έναν ανώνυμο, μακρό βίο του αυτοκράτορα, που με τα αρχικά και τελικά του λόγια και μόνο (εγκωμιάζοντες- υμνήσας) εμφανίζει τα χαρακτηριστικά ενός εγκωμίου στον Ιωάννη Γ’».

Στήβεν Ράνσιμαν

Ο Στήβεν Ράνσιμαν (1903- 1980), βυζαντινολόγος με παγκόσμιο κύρος, στο έργο του «Βυζαντινός Πολιτισμός» αναφέρει για τους δυο πρώτους αυτοκράτορες της Νίκαιας τα εξής: «Η νίκη της Νίκαιας στην αντιζηλία αυτή (αναφέρεται στην αντιζηλία των Ελληνικών βασιλείων της εποχής) οφείλεται στις μεγάλες ικανότητες των αυτοκρατόρων της.

Ο Θεόδωρος Α’ Λάσκαρης (1204-1222) και ο γαμπρός του Ιωάννης Γ΄ Βατάτζης (1222-1254) οργάνωσαν την αυτοκρατορία με τέτοιο τρόπο που να μοιάζει με μια επιχείρηση δραστήρια και αποδοτική, και ήταν και οι δυο καλοί στρατηγοί και τέλειοι διπλωμάτες». Ο ίδιος ο βυζαντινολόγος σε ένα άλλο πόνημά του με τίτλο «Η Βυζαντινή Θεοκρατία», αναφέρει σχετικώς: «Η αυτοκρατορία της Νίκαιας υπό το Θεόδωρο Λάσκαρη και τον ακόμα ικανότερο γαμπρό του Ιωάννη Βατάτζη παρά τις πολλές δυσκολίες της, ήταν μία καλοκυβέρνητη και ευημερούσα πολιτεία. Μετά το θάνατο του Ιωάννη, το 1254, είχε γίνει φανερό ότι η Νίκαια ήταν αυτή που θα ανακτούσε την Κωνσταντινούπολη από τους Λατίνους».

Στο έργο «Η Ιστορία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας» του Πανεπιστημίου του Κέημπριτζ, στο κεφάλαιο που εξιστορεί τα γεγονότα της τέταρτης σταυροφορίας, και συγκεκριμένα τη διαδοχή του Λάσκαρη από τον Βατάτζη, αναφέρονται τα παρακάτω: «Ο ιδρυτής της αυτοκρατορίας της Νίκαιας δεν άφησε διαδόχους. Όμως όλοι συμφώνησαν ότι αυτοκράτορας έπρεπε να ανακηρυχτεί ο γαμπρός του, ο Ιωάννης Δούκας Βατάτζης, που ήταν σύζυγος της μεγαλύτερης κόρης του της Ειρήνης. Ο πατριάρχης Εμμανουήλ τέλεσε τη σκέψη. Ήταν μία συνετή εκλογή, γιατί ο Ιωάννης Γ΄ Βατάτζης υπήρξε ο ενδοξότερος αυτοκράτορας της Νίκαιας και ένας από τους ικανότερους Βυζαντινούς μονάρχες». 

Σε ένα άλλο σημείο κάνοντας τον απολογισμό του έργου του Βατάτζη αναφέρει τα εξής: «Ο Ιωάννης Γ΄ Βατάτζης προετοίμασε το έδαφος και έκανε δυνατή την παλινόρθωση της Βυζαντινής αυτοκρατορίας. Όμως δεν ήταν γραφτό να θερίσει ο ίδιος τον καρπό των έργων του. Ο Λάσκαρης είχε αποδείξει ότι η Νίκαια μπορούσε να γίνει ένα πιστό αντίγραφο της Βυζαντινής αυτοκρατορίας. Ο Βατάτζης απέδειξε ότι από πολλές απόψεις το αντίγραφο ήταν πιο πετυχημένο από το πρωτότυπο του περασμένου αιώνα».

Από όλους αυτούς τους σημαντικούς ιστορικούς, αλλά και από όσους άλλους ασχολήθηκαν με τη Βυζαντινή Ιστορία, παλαιότερους και συγχρόνους, σαφώς αποδεικνύεται ότι η ανάκτηση της Κωνσταντινούπολης από τους Έλληνες, με τον Μιχαήλ Παλαιολόγο, το 1261, κατά συντριπτικά μεγάλο ποσοστό ήταν έργο του λαμπρού τέκνου του Διδυμοτείχου Ιωάννη Γ’ Δούκα Βατάτζη, καθώς επίσης και η συνένωση του μεσαιωνικού Ελληνισμού. Για μια ακόμα φορά, την ένδοξη Ελληνική ιστορία , ο τριαδικός Θεός μας, την προικίζει με ένα άξιο τέκνο, που θα μείνει μεταξύ των Ελλήνων ηρώων ως μια ακόμα μεγάλη μορφή, που δυστυχώς παραμένει άγνωστη και ξεχασμένη από εμάς τους νεοέλληνες.

Η κοίμηση του φιλοχρίστου βασιλέως

Στις 4 Νοεμβρίου του 1254, ο Ιωάννης Βατάτζης «παρέδωκεν εν ειρήνη την ψυχή του εις χείρας Θεού», στο αγαπημένο του Νυμφαίο, σε ηλικία εξήντα δύο ετών. Υπάρχει όμως και η άποψη που διατυπώνουν ο Μηλιαράκης και ο Γκάρντεν, οι οποίοι αναφέρουν ότι ο Βατάτζης πέθανε στις 30 Οκτωβρίου 1255, αφού είχε προηγηθεί βαριά νόσος (αποπληξία).

Όσον αφορά την ημερομηνία, υπάρχει αντιγνωμία, για την αιτία του θανάτου του όμως συμφωνούν οι πηγές. Ο Γεώργιος Ακροπολίτης, σύγχρονος του Ιωάννη, στο έργο του «Χρονική Συγγραφή», περιγράφει τους τελευταίους μήνες του ελεήμονα βασιλιά ιστορώντας τα εξής: «Ο αυτοκράτορας λοιπόν έφθασε στην Ανατολή και επειδή εκείνη η χρονιά είχε πια περάσει, πήγε πάλι στην πρωτεύουσα της Βιθυνίας, τη Νίκαια. Τελείωσε πια ο χειμώνας καθώς ο Φεβρουάριος ήταν προς το τέλος του. 

Ο αυτοκράτορας ξάπλωσε το βράδυ στο κρεβάτι του και αφού πέρασε ένα μέρος της νύχτας, ξαφνικά έχασε τη φωνή του και δεν μπορούσε να κινηθεί. Οι γιατροί κατέβαλλαν προσπάθειες για να τον θεραπεύσουν, ωστόσο ο αυτοκράτορας εξακολουθούσε να είναι ακίνητος όλη εκείνη τη νύχτα και την επόμενη ημέρα. Έσπευσε λοιπόν να πάει στο Νυμφαίο, για να είναι εκεί πριν την Κυριακή των Βαΐων, που συνήθιζε να κάνει θρίαμβο. Επέσπευσε λοιπόν την πορεία του και έφθασε στο Νυμφαίο, όπου έκανε το θρίαμβο του την Κυριακή των Βαΐων και γιόρτασε το Πάσχα. 

Παρέμεινε λοιπόν εφεξής σε εκείνα τα μέρη, ενώ η αρρώστια που είχε, κατά διαστήματα τον ενοχλούσε. Καθώς οι γιατροί δεν μπορούσαν να κάνουν τίποτα άλλο, εκείνος θέλοντας να ανακουφισθεί λίγο, αποφάσισε να πάει στη Σμύρνη για να προσκυνήσει το Χριστό και να τον παρακαλέσει να τον λυπηθεί. 

Αφού λοιπόν έφθασε εκεί, έκανε αυτά, όμως η κατάσταση του δεν βελτιωνόταν και ενώ είχε σταθμεύσει στους Περικλύστους, μια τοποθεσία κοντά στη Σμύρνη, που ονομάζεται έτσι επειδή υπάρχουν εκεί πολλά νερά, η ασθένειά του τον κατέβαλλε. 

Έφυγε από εκεί σε άσχημη κατάσταση και έφτασε στο Νυμφαίο. Δεν πήγε όμως στη βασιλική κατοικία, αλλά εγκαταστάθηκε στους βασιλικούς κήπους, κάπου στην εξοχή. Εκεί κοιμήθηκε στις 4 Νοεμβρίου 1254, αφού έζησε εξήντα δυο χρόνια».

Άλλες πηγές αναφέρουν ότι ο Ιωάννης δοκιμάστηκε ιδιαίτερα. Η αγιότητα δεν κερδίζεται έτσι απλά. Τόσοι και τόσοι άγιοι της πίστης μας υπέμειναν πολλές αρρώστιες ψυχικές και σωματικές. Παρ΄ όλες αυτές τις προσωπικές του δυσκολίες, ο Ιωάννης δεν έπαψε ποτέ να ενδιαφέρεται και να νοιάζεται για τους υπηκόους του.

Ο Παχυμέρης εξιστορεί ότι κατά τις επιδρομές των Τούρκων στη Μαγνησία επί βασιλείας του Ανδρόνικου Β’ Παλαιολόγου, ο καστροφύλακας που είχε ορισθεί για την αναχαίτιση των επιθέσεων των Τούρκων, παρατήρησε πολλές φορές μία αναμμένη λαμπάδα να περιφέρεται στα τείχη. 

Αφού διαπίστωσε ότι δεν ήταν ένα τυχαίο περιστατικό, έστειλε ανθρώπους να δούνε από κοντά τι συμβαίνει. Παρ’ όλο που εστάλησαν πολλοί, δεν κατάφεραν να διαφωτίσουν την κατάσταση. Σαν τελευταία απέλπιδα λύση για να εξιχνιάσουν το γεγονός, εστάλη ο κωφάλαλος εκ γενετής αδελφός του καστροφύλακα. Παραδόξως σε αυτόν τον άνθρωπο έγινε η αποκάλυψη του θαυμαστού γεγονότος. Και όχι μόνο αυτό, αλλά αν και γεννηθείς κωφάλαλος, επιστρέφοντας στους υπόλοιπους διηγήθηκε ότι στο μέρος εκείνο που φαινόταν το φως, βρήκε άντρα μεγαλοπρεπή με βασιλικό παράστημα, ο οποίος προέτρεπε μεγαλοφώνως να συνεχίσουν την άμυνα της πόλης. Η μορφή αυτή αναγνωρίσθηκε ότι ήταν ο άγιος Ιωάννης Βατάτζης ο Ελεήμων. Το γεγονός αυτό έγινε η αιτία να αναγνωρισθεί εκείνη την εποχή από όλους τους κατοίκους της Βιθυνίας ο Ιωάννης ως άγιος. 

Μεγάλο μυστήριο υπάρχει για το τι απέγινε ο Ναός που έκτισε ο ίδιος ο Ιωάννης στη Μαγνησία καθώς, όπως μας πληροφορεί το ημερολόγιο-αφιέρωμα στον Άγιο Ιωάννη Βατάτζη, που εξέδωσε το 2001 η Ιερά Μητρόπολη Διδυμοτείχου, Ορεστιάδος και Σουφλίου- μέχρι το 1922, δηλαδή μέχρι την μικρασιατική καταστροφή, η μνήμη του αυτοκράτορα Ιωάννου του Ελεήμονος ετιμάτο κάθε χρόνο στην εκκλησία της Μαγνησίας, καθώς και στο Νυμφαίο, την αγαπημένη του κατοικία. 

Το παράδοξο είναι ότι και σήμερα δε γνωρίζουμε τι απέγινε η εκκλησία και κατά συνέπεια δεν ξέρουμε και τι απέγινε το τίμιο και άφθαρτο λείψανο του «Μαρμαρωμένου βασιλιά». Φαίνεται να έχει κάποια σχέση με το θρύλο και τις προφητείες για την ανάκτηση της Βασιλεύουσας, που τόσο είχε πασχίσει εν ζωή. Ένας θρύλος αναφέρει ότι το τίμιο λείψανο του Αγίου Βασιλέα έχει μεταφερθεί σε κατακόμβες της Κωνσταντινούπολης. Ότι μαζί του υπάρχει και η σπάθη του μέσα στο θηκάρι της, και ότι κάθε χρόνο η λεπίδα του μέσα του σπαθιού ξεπροβάλλει μερικά χιλιοστά από τη θήκη , και όταν φτάσει η στιγμή να γυμνωθεί ολόκληρη η σπάθη, τότε θα έρθει η άγια εκείνη ημέρα που περιμένει η ρωμιοσύνη, της ανάκτησης δηλαδή της Κωνσταντινούπολης από τους Έλληνες.

Ο Όσιος Ανδρέας ο δια Χριστόν σαλός (6ος αιώνας μ.Χ.), προφητεύοντας στο μαθητή του Επιφάνιο για τη μελλοντική τύχη της Κωνσταντινούπολης, όταν έφθασε στο σημείο της κατάκτησης της πόλης, και της ανάκτησης αυτής από τους Έλληνες, ανέφερε ότι θα βασιλεύει στην πόλη για σαράντα δύο χρόνια ένας βασιλιάς κάνοντας θαυμαστά πράγματα, που το όνομα του θα είναι Ιωάννης. 

Οι μετέπειτα προφητείες Αγίων και Γερόντων αναφέρουν ότι ο βασιλιάς αυτός θα είναι εις τύπον του Ιωάννη Βατάτζη ο οποίος, όπως αναφέρουμε στο βίο του, βασίλευε τριάντα δύο χρόνια. Υπάρχει ακόμα και ο θρύλος ότι ο βασιλιάς Ιωάννης θα είναι ο ίδιος ο Ιωάννης Βατάτζης, ο οποίος θα εγερθεί την κατάλληλη στιγμή για να σώσει τον Ελληνισμό και την Ορθοδοξία.

Όλοι αυτοί οι θρύλοι και όλες οι προφητείες ηχούν παράξενα στα αυτιά μας, ειδικά σε όσους δεν έχουν ασχοληθεί εκτενώς με την Ορθόδοξη παράδοση και τους έχει καταβάλει ο νεοεποχίτικος ορθολογισμός. Σαφώς και δεν πρέπει να πάρουμε τους παραπάνω θρύλους κατά γράμμα, εκείνο όμως που πρέπει να αποκομίσουμε με μεγάλη σιγουριά, είναι ότι όλα αυτά πρέπει να τα θέσουμε ως βάση αξιολόγησης της προσωπικής αξίας του Αγίου μας, η οποία συνετέλεσε καταλυτικά ώστε να τον ακολουθούν όλοι αυτοί οι θρύλοι.
«ΙΩΑΝΝΗΝ ΤΟ ΚΛΕΟΣ ΑΝΑΚΤΩΝ ΤΙΜΩ» (ΝΙΚΟΔΗΜΟΥ ΑΓΙΟΡΕΙΤΟΥ)

Ο Άγιος «Μαρμαρωμένος» Βασιλιάς του Ελληνισμού (Θρύλοι και παραδόσεις)

Όλες οι αρετές του Ιωάννη, η δικαιοσύνη και η αγάπη προς τους υπηκόους του, η ευλάβεια που τον διέκρινε, καθώς και όλο το φιλανθρωπικό και εκκλησιαστικό του έργο, συνετέλεσαν ώστε μετά την παρέλευση λίγων ετών από το θάνατο του, ο λαός να τον αναγνωρίσει ως Άγιο της εκκλησίας μας. 

Αναγέρθηκε στη Μαγνησία της Μικράς Ασίας ναός αφιερωμένος στο όνομα του, καθώς επίσης και ναΐσκος στο Νυμφαίο. Ακολούθως γράφτηκε από ανώνυμο συγγραφέα ή, κατά πάσα πιθανότητα από τον επίσκοπο Πελαγονίας Γεώργιο (14ος αιώνας), η βιογραφία του ως «ο βίος του Αγίου Ιωάννη του ελεήμονος». 

Ασματική ακολουθία καθώς και τον κατά πλάτος βίο του Αγίου Βασιλιά, έγραψε ο Άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης, και τον συμπεριέλαβε και στην συναξαριστή των δώδεκα μηνών. Την ακολουθία του Αγίου Βασιλιά εξέδωσε το 1872 ο Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Εφεσού Αγαθάγγελος, που καταγόταν από τη Μαγνησία. Στην έκδοση αυτή, συμπεριέλαβε εκτός από τη βιογραφία του Βατάτζη, που συνέγραψε ο Άγιος Νικόδημος, και μια άλλη βιογραφία πιο εκτενή ενός ανώνυμου συγγραφέως. 

Επίσης σχετικά με το βίο του Αγίου Ιωάννη Βατάτζη πληροφορίες παρέχονται στων κώδικα Μπέρνεϊ (Burney), Βρετανικό Μουσείο (54 ΧVI s). Φύλλο 219v, που χρονολογείται στο 16ο αιώνα. Ο κώδικας αυτός περιέχει τροπάριο, κοντάκιο και οίκο προς τιμήν του «αγίου, ενδόξου και ισαποστόλου βασιλέως Ιωάννου του νέου ελεήμονος, του εν Μαγνησία και Βατάτζη» (Remains of an Acolouthia for the John Doukas Vatatzes).

Ο Α.Α. Βασίλιεφ στο έργο του «Ιστορία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας», αναφερόμενος στη μεγάλη απήχηση που είχε το όνομα του Ιωάννη Βατάτζη στον Ελληνικό λαό, γράφει τα έξης: «Είναι ενδιαφέρον το γεγονός ότι το όνομα του Ιωάννη Βατάτζη ήταν τόσο αγαπητό και σεβαστό από τον Ελληνικό λαό, ώστε λίγο μετά το θάνατο του, ο Ιωάννης έγινε ένας άγιος της λαϊκής παράδοσης. 

Θαύματα άρχισαν να συνδέονται με τη μνήμη του, ενώ συγχρόνως συντάχθηκε «ο Βίος του Αγίου Ιωάννου του Ελεήμονος». Η μνήμη του Ιωάννη Βατάτζη δεν έχει αναγνωρισθεί επισήμως από την Ελληνική Εκκλησία (μιλάει για την εποχή του ο Βασίλιεφ) και η ακολουθία του έχει περιορισθεί στα στενά όρια της Μαγνησίας, μιας πόλης της Μικράς Ασίας, όπου ενταφιάσθηκε ο Αυτοκράτορας. Η βιογραφία αυτή του Βατάτζη δεν πρέπει να συνδέεται με μια βιογραφία ενός Αγίου του έβδομου αιώνος, του Ιωάννη του Ευσπλάχνου, όπως συμβαίνει πολλές φορές, 

Οι επιστήμονες δεν συμφωνούν ως προς τον τόπο και τον χρόνο της συγγραφής της. Ακόμα και τώρα ο κλήρος και ο λαός της Μαγνησίας και των περιχώρων της συγκεντρώνεται κάθε τέσσερις Νοεμβρίου στην τοπική εκκλησία για να τιμήσουν τη μνήμη του Αυτοκράτορα Ιωάννη του Ελεήμονα. Το ορθόδοξο ημερολόγιο αναφέρει στις τέσσερις Νοεμβρίου το όνομα του Ιωάννη Δούκα Βατάτζη.Ο Α. Μηλιαράκης στο πόνημα του «Ιστορία του βασιλείου της Νίκαιας και του Δεσποτικού της Ηπείρου» σε ένα σημείο αναφέρει ότι: «Η υπέρ του Βατάτζη μεγαληγορία των συγχρόνων και μεταγενέστερων ανεύρεν έτι και εις χρησμούς παλαιοτέρους γεγραμμένους υπό Λέοντος του Σοφού προφητείας υποδηλούσας την έλευσιν του, εις ας η δεισιδαιμονία των χρόνων απέδιδε πίστιν».

Το τίμιο σώμα του ευσεβέστατου, δίκαιου, γενναίου και ελεήμονος βασιλέα, ενταφιάσθηκε σε ένα μοναστήρι του Σωτήρος Χριστού, που είχε κτίσει ο ίδιος, και το ονόμασε Σώσανδρα. Τα επόμενα χρόνια δια θαυμαστής αποκαλύψεως ο ίδιος ο Ιωάννης, ζήτησε να μεταφερθεί το λείψανο του στη Μαγνησία της Μικράς Ασίας. Όταν όμως πήγαν να ανοίξουν τον τάφο για να εκτελέσουν τη μετακομιδή, αντί να βγει η γνωστή δυσωδία, μια γλυκιά ευωδία απλώθηκε τριγύρω, σαν να είχε ανθίσει απότομα κήπος αρωματικός! 

Αλλά δεν ήταν μονάχα αυτό. Ο κεκοιμημένος φαινόταν σαν να κάθεται επί του βασιλικού θρόνου, χωρίς να έχει καμμία μελανότητα, καμμία δυσωδία, κανέναν απολύτως σημείο που φανέρωνε πως ήταν νεκρός. 

Επτά χρόνια ήταν μέσα στον τάφο και το χρώμα του σώματος του ήταν όπως κάθε φυσιολογικού εν ζωή ανθρώπου! Έμοιαζε πραγματικά σαν ένας ολοζώντανος, αλλά «ΜΑΡΜΑΡΩΜΕΝΟΣ ΒΑΣΙΛΙΑΣ» μάλιστα και αυτά ακόμη τα ρούχα του είχαν διατηρηθεί επί επτά χρόνια αδιάφθορα και έμοιαζαν σα να είχαν μόλις ραφτεί! Έτσι αντιδοξάζει ο Θεός εκείνους που Τον δοξάζουν στη γη. Μάλιστα από τότε το τίμιο λείψανο του Αγίου βασιλέως Ιωάννη Βατάτζη του Ελεήμονος, έδωσε πάμπολλα θαύματα, γιατρεύοντας θαυματουργικά Χάριτι Θεού ασθένειες, διώκοντας δαίμονες και θεραπεύοντας ένα σωρό πάθη, με την κατοικούσα εν αυτώ Χάρη του Αγίου Πνεύματος.

Ο ΙΩΑΝΝΗΣ ΒΑΤΑΤΖΗΣ ΚΑΙ Η ΕΘΝΙΚΗ ΜΑΣ ΑΞΙΟΠΡΕΠΕΙΑ

Μία ομάδα διανοητών και δημοσιογράφων επιχειρεί να μάς πείσει πόσο καλό πράγμα είναι η απώλεια της εθνικής μας κυριαρχίας. 

Συνιστούν να είμαστε ευγνώμονες στην τρόικα που θα φέρει ξένους επιτρόπους στα υπουργεία μας για να μας κάνουν σωστούς Ευρωπαίους και να μας φέρουν τα φώτα τους. Φαίνεται ότι τα παπαγαλάκια της εξάρτησης και της υποτέλειας δεν θέλησαν ποτέ να διαβάσουν την ελληνική Ιστορία ή αν την διάβασαν , δεν μπόρεσαν να την καταλάβουν. 

Διότι στις πάμπολλες σελίδες αυτής της Ιστορίας υπάρχουν παραδείγματα Ελλήνων ηγετών που βρέθηκαν μεν σε δυσχερή θέση, αλλά δεν απώλεσαν την αξιοπρέπειά τους και δεν λησμόνησαν τα ιστορικά δικαιώματα και τις ιστορικές υποχρεώσεις του Έθνους μας. Μία τέτοια σημαντική μορφή πατριώτη, ικανού και εντίμου κυβερνήτη τιμά στις 4 Νοεμβρίου η Εκκλησία μας. Πρόκειται για τον Άγιο Ιωάννη Γ΄ Δούκα Βατάτζη, αυτοκράτορα της Νικαίας όπου είχε μεταφερθεί προσωρινά η έδρα των Βυζαντινών Αυτοκρατόρων. 

Από το 1204 έως το 1261 η Αυτοκρατορία της Νικαίας μαζί με την Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας και το Δεσποτάτο της Ηπείρου αποτέλεσαν τα πρώτα ελληνικά εθνικά κράτη μετά από τον κατακερματισμό της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας (Ρωμανίας) από τους Δυτικούς Σταυροφόρους. 

Στη Νίκαια της Μικράς Ασίας ο Θεόδωρος Λάσκαρις, ο γαμπρός του Ιωάννης Βατάτζης και ο γιός του Βατάτζη Θεόδωρος Β΄ Λάσκαρις, μαζί με τον ελληνοκεντρικό φιλόσοφο Νικηφόρο Βλεμμύδη ονόμασαν για πρώτη φορά το κράτος τους Ελληνίδα Επικράτειαν και αγωνίσθηκαν για να απελευθερώσουν την Κωνσταντινούπολη από τους Σταυροφόρους. Το επέτυχε ο διάδοχός τους Μιχαήλ Παλαιολόγος το 1261. 

Αξίζει να σταθούμε λίγο περισσότερο στον ευλαβή στρατηγό από το Διδυμότειχο Ιωάννη Βατάτζη, τον οποίο τιμά ως Άγιο η Ορθόδοξη Εκκλησία λόγω του ελεήμονος χαρακτήρα του και διότι μοίρασε δίκαια τον κρατικό πλούτο ώστε να ωφεληθούν οι φτωχότεροι. Ας σκεφθούμε τις αναλογίες με την εποχή μας. 

Ο Βατάτζης το 1234 κυβερνά ένα μικρό κομμάτι του Ελληνισμού, ενώ η πρωτεύουσα του Γένους κατέχεται από Λατίνο Βασιλιά. Ο Ελληνισμός είναι ταπεινωμένος και διαμοιρασμένος σε φραγκικά βασίλεια και δουκάτα. Ο Πάπας που κρυβόταν πίσω από τις Σταυροφορίες ήταν ο πλανητάρχης της εποχής. 

Τότε, λοιπόν, ένας συγκεκριμένος Πάπας, ο Γρηγόριος Θ΄ έστειλε μία προκλητική επιστολή στον Ιωάννη Βατάτζη και τού ζήτησε να ξεχάσει δια παντός την Κωνσταντινούπολη και να εγκαταλείψει τον βυζαντινό τίτλο «Βασιλεύς και Αυτοκράτωρ Ρωμαίων».

Ο Ιωάννης Βατάτζης, αν και ήταν σε δυσμενέστερη θέση από πλευράς πολιτικής και οικονομικής, έστειλε μία εκπληκτική επιστολή –απάντηση που αποτελεί μνημείο ελληνικής υπερηφάνειας και εθνικής αξιοπρέπειας. 

Μακάρι να εδιδάσκοντο από αυτήν οι σημερινοί κυβερνήτες μας, οι φιλομνημονιακοί αρθρογράφοι και ορισμένοι ηγέτες των ευρωπαίων εταίρων μας, επίγονοι των Σταυροφόρων του 1204. Αντιγράφω μερικές φράσεις σε νεοελληνική γλώσσα, όπως δημοσιεύονται –μαζί με το πρωτότυπο- στο βιβλίο του Ιωάννη Σαρσάκη «Ιωάννης Γ΄ Βατάτζης-ο Άγιος Αυτοκράτορας του Βυζαντίου» ( έκδοση Ορθοδόξου Κυψέλης, Θεσσαλονίκη 2008):

«... Μάς γράφεις ότι από το δικό μας , το Ελληνικό γένος, άνθησε η σοφία και τα αγαθά της διαδόθηκαν στους άλλους λαούς. Αυτό σωστά το γράφεις. 

Πώς όμως αγνόησες, ή και αν υποτεθεί ότι δεν το αγνόησες, πώς ξέχασες να γράψεις ότι, μαζί με τη σοφία, το γένος μας κληρονόμησε από τον Μέγα Κωνσταντίνο και τη βασιλεία;... 

Συ απαιτείς να μην αγνοήσουμε τον θρόνο σου και τα προνόμιά του. Αλλά εμείς έχουμε να ανταπαιτήσουμε να δεις καθαρά και να μάθεις τα δικαιώματα που έχουμε εμείς επί της εξουσίας και του κράτους της Κωνσταντινούπολης, το οποίο από τον Μέγα Κωνσταντίνο διατηρήθηκε για μία χιλιετία και έφτασε σε μάς . 

Οι γενάρχες της βασιλείας μου είναι από το γένος των Δουκών και των Κομνηνών, για να μην αναφέρω εδώ και όλους τους άλλους βασιλείς που είχαν ελληνική καταγωγή και για πολλές εκατοντάδες χρόνια κατείχαν τη βασιλική εξουσία της Κωνσταντινούπολης. .... 

Εμείς εξαναγκαστήκαμε από την πολεμική βία και φύγαμε από τον τόπο μας. Όμως δεν παραιτούμαστε από τα δικαιώματά μας της εξουσίας και του κράτους της Κωνσταντινούπολης...... Ποτέ δεν θα πάψουμε να δίνουμε μάχες και να πολεμούμε αυτούς που την κατέκτησαν και την κατέχουν. Γιατί, αλήθεια, πώς δεν θα διαπράτταμε αδικία απέναντι στους νόμους της φύσης και στους θεσμούς της πατρίδας μας και στους τάφους των προγόνων μας και στα θεία και ιερά τεμένη, αν δεν πολεμήσουμε για όλα αυτά με τη δύναμή μας;.....

Ωστόσο να ξέρει η αγιότητά σου ότι υποδεχτήκαμε χωρίς λύπη το αγροίκο ύφος του γράμματός σου και φερθήκαμε με ηπιότητα στους κομιστές του, μόνο και μόνο για να διατηρήσουμε την ειρήνη μαζί σου»!

Αν αντικαταστήσουμε τη λέξη «Πάπας» με τη λέξη «τρόϊκα» και τη λέξη «Κωνσταντινούπολη» με τη λέξη «εθνική κυριαρχία» κατανοούμε ποια απάντηση επιβάλλεται να δίδουν οι εκάστοτε κυβερνήτες μας σε προκλητικές απαιτήσεις των διαφόρων δανειστών μας. Το ότι δανειζόμαστε δεν σημαίνει ότι πρέπει να δώσουμε γην και ύδωρ εξευτελιζόμενοι εθνικά. Ο Ιωάννης Βατάτζης διοικούσε ένα καθημαγμένο τμήμα του ηττημένου τότες Ελληνισμού, αλλά απήντησε με θαυμαστή παρρησία στον πανίσχυρο Πάπα. Τιμώντας τη μνήμη του στις 4 Νοεμβρίου ας διδαχθούμε από το ήθος του.

{ ΠΗΓΗ: http://www.pentapostagma.gr/2011/11/blog-post_336.html#ixzz223UAs6Uc }

ΠΗΓΗ: http://ypsipetisaetos.blogspot.com/2012/12/4_8156.html