Η προφητεία του Thomas Mann γίνεται πραγματικότητα: Η Ευρώπη στην 100ή επέτειο του «Μαγικού Βουνού»

Στο αριστούργημά του του 1924, ο συγγραφέας είχε προφητεύσει ότι ο κρυφά επιθυμητός πόλεμος θα ερχόταν. 

Σήμερα βρισκόμαστε σε παρόμοια κατάσταση.

Του Giuseppe Masala, «l'AntiDiplomatico»

Αυτή η ανάρτηση έχει αναπαραχθεί με την ευγενική άδεια του l'AntiDiplomatico.

********

Πριν από εκατό χρόνια, το 1924, αυτό που θεωρώ ότι είναι το σημαντικότερο μυθιστόρημα του 20ού αιώνα είδε το φως της ημέρας στην Ευρώπη: «Το μαγικό βουνό» του Thomas Mann.

Πολλοί θεωρούν ότι αυτό το έργο είναι ένα "Bildungsroman", ένα μυθιστόρημα μύησης. 

Προφανώς, αυτό συμβαίνει, επειδή η ιστορία αφορά τον νεαρό μηχανικό Hans Castorp – γόνο πλούσιας οικογένειας του Αμβούργου – ο οποίος, αφού επισκέφθηκε τον ξάδερφό του που πάσχει από φυματίωση σε σανατόριο στο Νταβός της Ελβετίας, μένει εκεί για επτά ολόκληρα χρόνια και πάσχει επίσης από μια μορφή φυματίωσης που θεωρείται ήπια από τους γιατρούς του σανατόριου.

Η γεωγραφική θέση της ιστορίας και μόνο αποκαλύπτει ότι δεν είναι μόνο ένα Bildungsroman, αλλά ένα πραγματικό «κοσμογονικό μυθιστόρημα» που φιλοδοξεί να απεικονίσει, σύμφωνα με την ευρωπαϊκή και δυτική λογική, το νόημα της ζωής, του θανάτου και της ασθένειας, καθώς και το νόημα του χρόνου, αλλά και ζητήματα επιστήμης, τεχνολογίας και κατάλληλης διαχείρισης της πόλης. 

Στα «ύψη», στην Αρκαδία των βουνών, όπου βρίσκεται το πολυτελές σανατόριο Berghof στο Νταβός, ξετυλίγεται η ιστορία της ωρίμανσης του Hans. 

Ένα μέρος που σίγουρα έρχεται σε αντίθεση με τα «πεδινά» όπου οι απλοί άνθρωποι υποκύπτουν στις τυπικές καθημερινές τους ανησυχίες.

Υψηλά θέματα που μπορούν να κατακτηθούν μόνο από εξαιρετικούς χαρακτήρες, οι οποίοι με κάποιο τρόπο έχουν το καθήκον να εκπαιδεύσουν τον νεαρό γόνο του Αμβούργου και να τον προετοιμάσουν για τη ζωή. 

Και πράγματι, ο Thomas Mann καταφέρνει να μας προσφέρει πραγματικά αξέχαστους χαρακτήρες που με την πρώτη ματιά μοιάζουν με θεούς του Ολύμπου, αλλά στη συνέχεια – σελίδα προς σελίδα – αποδεικνύονται όλο και πιο άτυχοι τιτάνες, παιδιά της Γαίας και του Ουρανού, που πρέπει να πολεμήσουν σε μια άνιση μάχη με τον Δία για την κατάκτηση του Ολύμπου. 

Αυτός ο Όλυμπος, που είναι πρώτα απ' όλα η ικανότητα να κατανοούμε, να κατανοούμε τη ζωή και τον κόσμο και στη συνέχεια να τον αλλάζουμε όπως κρίνουμε κατάλληλο.

Ένα γιγαντιαίο έργο που, σελίδα προς σελίδα, εισάγει προσωπικότητες όπως ο αντιδραστικός Ιησουίτης και κομμουνιστής Leon Naphta, ο οποίος μας παρέχει μια χριστιανική-μαρξιστική ερμηνεία του κόσμου που είναι τόσο αντισυμβατική που μας κόβει την ανάσα. 

Και τι γίνεται με το αγκάθι του στη σάρκα, τον Ιταλό Ελευθεροτέκτονα Ludovico Settembrini, ο οποίος είναι πεπεισμένος ότι μόνο η πρόοδος μπορεί να σώσει τον άνθρωπο από τη βαρβαρότητα; 

Και έπειτα υπάρχει ο Διονυσιακός Ολλανδός Peeperkon, ο οποίος πιστεύει ότι η σωτηρία του ανθρώπου βρίσκεται στην «αισθανόμενη» φύση, ενώ η σύντροφός του, Madame Clawdia Chauchat, αισθάνεται πραγματικά τηn φύση και τηn ζωή και σίγουρα δεν έχει ανάγκη από ορθολογισμό.

Καθώς οι τιτάνιες φιγούρες μας ανεβαίνουν στον Όλυμπο μία προς μία, συνειδητοποιούμε ότι το βουνό έχει γυρίσει ανάποδα και η ανάβαση στην κορυφή έχει γίνει κατάβαση στην άβυσσο των Ταρτάρων. 

Αν ο Όλυμπος είναι φτιαγμένος από ευκλείδειο και καρτεσιανό ορθολογισμό, τότε η άβυσσος του Τάρταρου αποτελείται από μια παράλογη διάσταση που γίνεται μια εσχατολογική, σχεδόν αποκαλυπτική αποκάλυψη.

Μια εσχατολογική διάσταση αντιπροσωπεύεται σίγουρα από τη σεάνς του Δρ Krokowski, τον οποίο βρίσκουμε στο ρόλο του εσωτερικού ιερέα, αφού υπήρξε ψάλτης της επιστημονικής μεθόδου σε όλη την ιστορία. 

Αλλά πάνω απ' όλα είναι στην συγκινητική τελευταία σκηνή που αυτή η εσχατολογική διάσταση εκφράζεται με ασύγκριτη αφηγηματική δύναμη: ο αφηγητής αποχαιρετά – όπως σε ένα όνειρο, όπως σε ένα προαίσθημα – τον κεντρικό χαρακτήρα Hans Castorp, ο οποίος φαντάζεται και περιγράφεται στα χαρακώματα του Μεγάλου Πολέμου.

Ένα κοσμογονικό μυθιστόρημα που, με τη βοήθεια μεταφορικών χαρακτήρων, διερευνά την προέλευση και την ανάπτυξη της ευρωπαϊκής και δυτικής σκέψης σε όλες τις πτυχές της: από τις αισιόδοξες, βασισμένες στον μύθο της προόδου του Settembrini, μέχρι τις αντίθετες, βαθιά απαισιόδοξες και συντηρητικές, αλλά απολύτως πρωτότυπες απόψεις του ανταγωνιστή του, Leon Naphta, ο οποίος αντιπροσωπεύει ένα απροσδόκητο χριστιανικό-μαρξιστικό μείγμα (αλλά πάντα βασισμένο στον ορθολογισμό). 

Ο αναγνώστης που διαβάζει τις αξέχαστες σελίδες της πρώτης συνάντησης μεταξύ των δύο παρουσία του Hans σίγουρα θα εντυπωσιαστεί από τη φρεσκάδα και την επικαιρότητα της συζήτησης του φυσικού δικαίου και του νομικού θετικισμού, ακόμη και εκατό χρόνια μετά τη συγγραφή τους. 

Αυτό ισχύει ακόμη περισσότερο εάν η ανάγνωση πραγματοποιήθηκε κατά τη διάρκεια της πανδημίας Covid ....

Εκπληκτικές και πολύ επίκαιρες είναι όλες οι σκέψεις για την ασθένεια, τον χρόνο και τον  θάνατος, αλλά και για την (πραγματική ή αντιληπτή) δύναμη της επιστήμης. 

Και τότε, όταν διαβάζει κανείς τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα των διαφόρων μορφών όλων των εθνικοτήτων και τις ομιλίες τους, δεν μπορεί παρά να συνειδητοποιήσει ότι στην πραγματικότητα είμαστε εμείς – ακριβώς εμείς – που, σε μια αιώνια νιτσεϊκή επανάληψη, κατά τη διάρκεια της Belle Epoque μας (από την πτώση του τείχους του Βερολίνου μέχρι τη μεγάλη κρίση της Wall Street το 2008), υποτίθεται ότι χτίσαμε την ευρωπαϊκή μας Αρκαδία στη βάση του ορθολογισμού -ακριβώς όπως οι θαμώνες του πολυτελούς Berghof στο Νταβός έχτισαν το δικό τους, με τις ίδιες ακριβώς μεθόδους, σκέψεις και λογικές.

Και πράγματι, εμείς – και αυτοί και εμείς – δεν παρατηρήσαμε ότι το μαγικό βουνό είχε γυρίσει ανάποδα και ότι η τιτάνια ανάβαση στον Όλυμπο (θα μπορούσε κανείς να πει, στο στυλ του Ισπανού Borrell: «ο ευρωπαϊκός κήπος») είχε γίνει μια κάθοδος στην άβυσσο του ανορθολογισμού.

Σε αυτό το θαυμάσιο έργο, ο Mann έγραψε προφητικά:

«Πρόοδος; Δυστυχώς, είναι ο διάσημος άρρωστος που αλλάζει συνεχώς την κατάστασή του επειδή περιμένει ανακούφιση από αυτό.

Η μη αναγνωρισμένη, αλλά κρυφά διαδεδομένη επιθυμία για πόλεμο είναι μια έκφραση αυτού.

Θα έρθει, αυτός ο πόλεμος, και αυτό είναι καλό, αν και θα παράγει κάτι διαφορετικό από αυτό που οι διοργανωτές του περιμένουν να είναι».

ΠΗΓΗ: Thomas Manns Prophezeiung ist Realität: Europa zum 100. Jahrestag von «Der (...) - Transition News (transition-news.org)

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ: ΜΑΡΙΓΩ ΖΑΡΑΦΟΠΟΥΛΑ