Τά ζόρικα χρόνια μετά τό Ματζικέρτ (1071 μ.Χ. - 1081 μ.Χ.)

Οἱ συνέπειες τῆς ἥττας στὸ Ματζικέρτ δὲν ἄργησαν νὰ φανοῦν στὴν αὐτοκρατορία. Ἡ Μικρὰ Ἀσία ἔγινε ἕρμαιο στὰ χέρια τῶν Σελτζούκων, οἱ ὁποῖοι ἦσαν ἀποφασισμένοι νὰ τὴν ἀποσπάσουν ἀπὸ τὸ Βυζάντιο. Παρ' ὅλο τὸ σόκ, ποὺ ὑπέστη ὁ στρατός στὸ Ματζικέρτ, οἱ ἐσωτερικὲς ἀναταραχὲς δὲν ἔλεγαν νὰ κοπάσουν. Εἶναι κωμικοτραγικὸ τὸ γεγονὸς ὅτι τὴν ὥρα ποὺ ὁ Ἂλπ Ἀρσλὰν ἔχει «μπουκάρει» στὴν Μικρὰ Ἀσία, στὴν Κωνσταντινούπολη οἱ Δοῦκες μὲ τὸν στρατό τους πολιορκοῦν τὸν ἔκπτωτο αὐτοκράτορα Ρωμανό Διογένη στὰ Ἄδανα γιὰ νὰ τὸν ἀνατρέψουν. Τελικὰ ὁ Ρωμανός τυφλώθηκε, στὴν συνέχεια ἐξορίστηκε καὶ νέος αὐτοκράτορας ὁρίστηκε ὁ Μιχαὴλ Ζ' ὁ Δούκας, ὁ πρωτότοκος γιὸς τοῦ πρώην αὐτοκράτορα Κωνσταντίνου Δούκα (1059 μ.Χ. - 1067 μ.Χ.).

Μέ τὴν ἄνοδο τοῦ στὸ θρόνο βρέθηκε ἀπ' εὐθείας ἐξαρτημένος ἀπό τὸν Ἰωάννη Δούκα καὶ τὸν Μιχαὴλ Ψελλό. Ο περίγυρος τῶν ἀξιωματούχων του ἀποτελοῦνταν ἀπὸ ἀκατάλληλα καὶ διεφθαρμένα ἄτομα. Αὐτοὶ ἦσαν, ποὺ προχώρησαν σὲ κατασχέσεις περιουσιῶν τῶν μικροαστῶν καὶ ἔβαλαν χέρι στὴν ἐκκλησιαστικὴ περιουσία. Τὴν ἴδια χρονιὰ οἱ Νορμανδοὶ ὑπὸ τὸν Ρομβέρτο Γυισκάρδο κατέλαβαν τὸ Μπάρι, ποὺ ἦταν τὸ τελευταῖο ὀχυρὸ τῶν Βυζαντινῶν στὴν Δύση. Ἔκτοτε τὸ Βυζάντιο δὲν ξαναπέκτησε κτήσεις στὴν Ἰταλία. 

Ἡ κατάσταση στὴν χερσόνησο τοῦ Αἴμου ἔμοιαζε μὲ μπαρουταποθήκη. Οἱ Βούλγαροι ἦσαν ἕτοιμοι νὰ ξεσηκωθοῦν καὶ οἱ Κροᾶτες κατέλαβαν τὴν Ἰλλυρία. Παρ' ὅλες τὶς φιλότιμες προσπάθειες τῶν στρατηγῶν Νικηφόρου Βρυέννιου καὶ Δαμιανοῦ Δαλασσηνοῦ, στάθηκε ἀδύνατο νὰ κατασταλοῦν οἱ ἐπαναστάσεις καὶ τὰ σύνορα νὰ ἐπιστρέψουν στὴν προτέρα τους θέση. 

Μὲ ὅλα τὰ μέτωπα ἀνοιχτὰ καὶ μέ τοὺς Σελτζούκους νὰ καταλαμβάνουν μία πρὸς μία τὶς πόλεις τῆς Μικρᾶς Ἀσίας, ὁ αὐτοκράτορας προχώρησε σὲ μία μᾶλλον ἀπεγνωσμένη κίνηση. Ἔστειλε στρατὸ νὰ τοὺς ἀντιμετωπίσει μὲ ἐπὶ κεφαλῆς τὸν Ισαάκιο Κομνηνό (ἦταν ὁ μεγαλύτερος ἀδερφός τοῦ Αλέξιου Κομνηνοῦ), ὁ ὁποῖος ἡττήθηκε ἐκ νέου καὶ ὁ Ισαάκιος πιάστηκε αἰχμάλωτος καὶ ἐλευθερώθηκε ἕνα χρόνο ἀργότερα, ἔναντι πολλῶν λύτρων. 

Σα νὰ μὴν ἔφτανε αὐτὸ οἱ Νορμανδοὶ μισθοφόροι ἐξεγέρθηκαν μὲ ἀρχηγό τὸν Ουρσέλ ντὲ Μπαγιέλ μὲ σκοπό τὴν ἀνεξαρτησία τοὺς ἀπό τὸ Βυζάντιο. Ο Μιχαὴλ ἔστειλε τὸ θεῖο τοῦ Ἰωάννη Δοῦκα γιὰ νά τοὺς ἀντιμετωπίσει, ἀλλὰ ἡττήθηκε καὶ συνελήφθη μαζί μέ τὸ γιό τοῦ Ἀνδρόνικο. Ὅταν ὁ Ουρσελ ντὲ Μπαγιελ ἔφτασε ἔξω ἀπό τὰ τείχη τῆς Βασιλεύουσας μαζί μέ τὸν Ἰωάννη τοῦ πρότεινε νά τὸν ἀνεβάσει τὸ θρόνο καὶ νὰ τυφλώσει τὸν ἀνιψιό τοῦ. Μπροστά στὸ ἀδιέξοδο ποὺ βρέθηκε ὁ Μιχαήλ, ἀναγκάστηκε νὰ ἀναγνωρίσει τὰ ἐδάφη ποὺ εἶχαν καταλάβει οἱ Σελτζούκοι, μὲ ἀντάλλαγμα τὴν ἀποστολὴ στρατευμάτων γιά τὴν καταστολή τῆς ἀνταρσίας. Ο γιός τοῦ Αλπ Αρσλάν, Μαλίκ Σὰχ ὁ Α' ἔστειλε ενισχύσεις,οι Νορμανδοὶ ἡττήθηκαν καὶ ὁ Ἰωάννης Δούκας συνελήφθη. 

Στὸ ἐσωτερικό τοῦ κράτους ὁ Μιχαὴλ ἀπέτυχε παταγωδῶς σὲ ὅλους τοὺς τομεῖς καὶ γιὰ νὰ ἐξασφαλίσει χρήματα ἔφτασε σὲ σημεῖο νὰ ὑποτιμήσει κι' ἄλλο τὸ νόμισμα. Η πράξη τοῦ αὐτή τοῦ ἔδωσε τὸ προσωνύμιο << Παραπινάκιος >> ποὺ μεταφράζεται ὡς "ἐλλιπὴς παρὰ ἕνα πινάκιο". Η ἀνικανότητα τοῦ καὶ ὁ ἄστατος χαρακτῆρας τοῦ δυσαρέστησαν τοὺς ὑπηκόους τοῦ καὶ ὁ στρατηγὸς Νικηφόρος Βοτανειάτης στασίασε ἐναντίον τοῦ. Στὶς 31 Μαρτίου 1078 μ.Χ. ὁ Νικηφόρος μπῆκε στὴν Κωνσταντινούπολη καὶ ὁ Μιχαὴλ κηρύχθηκε ἔκπτωτος. Κατόπιν ἀποσύρθηκε στὴ Μονὴ Στουδίου καὶ μετέπειτα ἔγινε Μητροπολίτης Ἐφέσου. Πέθανε στὴν Κωνσταντινούπολη τὸ 1090 μ.Χ. 

Ο Νικηφόρος Γ' Βοτανειάτης (1068 μ.Χ. - 1081 μ.Χ.) κατάλαβε ἀπό τὴν ἀρχὴ ὅτι ἡ θέση τοῦ στὸ θρόνο ἦταν ἐπισφαλής, γι' αὐτὸ ἀναζήτησε τὴν χήρα Εὐδοκία Μακρεμβολίτισσα μὲ σκοπὸ νά τὴν παντρευτεῖ. Οἱ προσπάθειες τοῦ ὑπονομεύτηκαν ἀπό τὸν Ἰωάννη Δοῦκα καὶ τελικὰ παντρεύτηκε τὴν πρώην αυγούστα Μαρία τῆς Αλανίας. Στὸ γάμο αὐτὸ ἀντιτάχθηκε ἡ ἐκκλησία, διότι ἡ Μαρία ἦταν ἤδη νυμφευμένη μέ τὸν Μιχαήλ, ἄσχετα ἂν ὁ ἴδιος εἶχε ἀσπαστεῖ τὸ μοναχικὸ βίο. 

Η βασιλεία τοῦ Νικηφόρου δὲν ξεκίνησε καθόλου καλά. Μετά τὸ γάμο τοῦ μέ τὴ Μαρία, ἀντὶ νὰ στέψει ὡς συναυτοκράτορα τὸν γιό τῆς Κωνσταντῖνο, προώθησε τὸν ἀνιψιό τοῦ Νικηφόρο Συναδινό, προκειμένου νά τὸν διαδεχθεί. Τὸ γεγονὸς αὐτὸ δυσαρέστησε τοὺς Δοῦκες, οἱ ὁποῖοι ἄρχισαν νά τὸν ἀντιπαθοῦν. Κατόπιν οἱ παλατιανοί τοῦ ἀποξενώθηκαν παίρνοντας τὸ μέρος τῶν Δουκῶν. 

Ο Νικηφόρος προσπάθησε νὰ ἀνορθώσει τὴν επιβαρυμένη οἰκονομία τοῦ Βυζαντίου, ἀλλὰ δέν τὰ κατάφερε. Η ἀδυναμία συλλογῆς τῶν φόρων καὶ οἱ δασμοὶ ποὺ ἔπρεπε νὰ πληρώνουν στοὺς Σελτζούκους τὸν ἀνάγκασαν νὰ ὑποτιμήσει κι' ἄλλο τὸ νόμισμα. 

Κατά τὴν διάρκεια τῆς παραμονῆς τοῦ στὸ θρόνο ὁ Νικηφόρος συνδέθηκε στενά μέ τὸν στρατηγὸ Αλέξιο Κομνηνό. Σταδιακὰ ὁ Αλέξιος ἄρχιζε νά τὸν ἐπηρεάζει σὲ σημεῖο ποὺ νὰ ἐξαρτᾶται πλήρως ἀπὸ αὐτόν, κάτι τὸ ὁποῖο θά τοῦ στοίχιζε στὴ συνέχεια.

Μπρὸς στὴν κατάπτωση καὶ τὴ διαφθορά τὴν ὁποία εἶχε καταπέσει ἡ αὐτοκρατορία, οἱ ἐπαναστάσεις δὲν ἄργησαν νὰ ξεκινήσουν. Η Ἀρμενία πού τὸ 1080 μ.Χ. ἔγινε ἀνεξάρτητη, ἐπιτέθηκε ἐναντίον τοῦ Βυζαντίου. Μαζί μὲ αὐτὴ δύο ἡγέτες τῆς αἵρεσης τῶν Παυλικιανών, προκάλεσαν μεγάλη ἐσωτερικὴ θρησκευτικὴ διάσπαση, σὲ σημεῖο ποὺ νὰ κινδυνεύει ἡ ἑνότητα τοῦ κράτους. Ο Νικηφόρος μόλις μετὰ βίας καὶ χάρις τὸν Αλέξιο κατόρθωσε νά τὶς καταστείλει, ὁ ὁποῖος μέρα μέ τὴ μέρα ἔπαιρνε περισσότερο θάρρος καὶ ἐξουσία στὰ χέρια τοῦ. Φαινόταν ὅτι ἡ ἐξουσία θ' ἄλλαζε χέρια σύντομα.

Τὸ 1081 μ.Χ. Ο Νικηφόρος ἔπαιξε τὸ τελευταῖο τοῦ χαρτὶ γιά τὴν παραμονή τοῦ στὸ θρόνο. Προσπάθησε νὰ πείσει τοὺς Σελτζούκους νά τοῦ στείλουν στρατὸ καθὼς καὶ νὰ συνεργαστεῖ μέ τὸν στρατηγὸ Νικηφόρο Κομνηνό μέ τὸν ὁποῖο ἦταν πάντοτε ἐχθροί. Γιὰ κακή τοῦ τύχη καὶ οἱ δύο τὸν πούλησαν. Συνέπεια ὅλων αὐτῶν ἦταν λίγο πρίν τὸ Πάσχα τοῦ 1081 μ.Χ. ὁ Αλέξιος Κομνηνός νὰ στασιάσει ἐναντίον τοῦ Νικηφόρου καὶ ὕστερα ἀπὸ ἕνα αἱματηρὸ πραξικόπημα καί μὲ τὶς πλάτες τοῦ δολοπλόκου Ἰωάννη Δοῦκα νὰ καταλάβει τὴν ἐξουσία. Ο ἴδιος ὁ Νικηφόρος παραιτήθηκε καὶ ἀποσύρθηκε σὲ μοναστήρι.

Συμπερασματικά, δέκα χρόνια μετά τὸ Ματζικὲρτ ἡ Βυζαντινὴ Αὐτοκρατορία ἔχασε ὅλη τὴ Μικρὰ Ἀσία καὶ οἱ Σελτζούκοι ἵδρυσαν τὸ Σουλτανᾶτο τοῦ Ρούμ, μὲ πρωτεύουσα τὴ Νίκαια. Η ἐσωτερικὲς διαμάχες, ἡ ἀδυναμία λήψης ἀποφάσεων σὲ κρίσιμες στιγμές, ἡ διαφθορά τοῦ παλατιοῦ καὶ ἡ ἀκαταλληλότητα τῶν προσώπων δὲν ἀποτελοῦσε πλέον ἐξαίρεση, ἀλλὰ ἦταν ὁ κανόνας. Η ἐπιβίωση τῆς αὐτοκρατορίας κρεμόταν ἀπὸ μία κλωστὴ καὶ δὲν φαινόταν κάτι στὸν ὁρίζοντα ποὺ νά τὸ ἄλλαζε, ἀλλὰ ἡ ἱστορία θ' ἀποδείκνυε γιὰ μία ἀκόμη φορὰ ὅτι τίποτε δὲν εἶχε τελειώσει...