Ἡ ἀπαρχή τῆς ἀπώλειας τῆς Μικρᾶς Ἀσίας - Ματζικέρτ 1071 μ.Χ. (Μέρος Β')

Τὴν ἄνοιξη τοῦ 1071 μ.Χ. ὁ Ρωμανός Δ' Διογένης αἰσθάνθηκε ὅτι ὁ Βυζαντινὸς στρατὸς ἦταν ἕτοιμος γιά τὴ μάχη ἐκ τοῦ συστάδην μέ τοὺς Σελτζούκους καὶ ξεκίνησε ἀπό τὴν Κωνσταντινούπολη τὴν πολυπόθητη ἐκστρατεία ποὺ σχεδίαζε ἐδῶ καὶ ἀρκετὸ καιρό μὲ σκοπὸ νὰ ἐπανακτήσει τὴν Ἀρμενία, νά τοὺς διώξει μιὰ γιὰ πάντα ἀπό τὴ Μικρὰ Ἀσία καὶ νὰ ἰσχυροποιήσει τὴ θέση τοῦ στὸ θρόνο. Τὴν ἴδια ἐποχὴ οἱ Σελτζούκοι μὲ ἡγέτη τούς τὸν Μουχάμμαντ ιμπν Νταούντ, ὁ ὁποῖος ἔμεινε στὴν ἱστορία μέ τὸ ψευδώνυμο Άλπ Αρσλάν (ἡρωικὸ λιοντάρι), συνέχιζαν τὸν κλεφτοπόλεμο στὴν ἐνδοχώρα τοῦ Βυζαντίου ρημάζοντας τὴ Μικρὰ Ἀσία. Ἐνῶ ὁ Άλπ Αρσλαν εἶχε ὡς βασικὸ στόχο νὰ ἐπιτεθεῖ στὴν Αἴγυπτο, ἐξαιτίας τῶν θρησκευτικῶν διαφορῶν ποὺ χώριζαν τοὺς Φατιμίδες μέ τοὺς Σελτζούκους, ἐντούτοις εἴτε ἐπειδὴ ἔμαθε τὶς κινήσεις τοῦ Ρωμανού, εἴτε γιὰ ἄλλους λόγους ποὺ εἶναι ἄγνωστοι, ἄλλαξε σχέδια καὶ στράφηκε πρός τὴν Ἀρμενία.

Στὴ διάρκεια τῆς προέλασης ὁ στρατός τοῦ Ρωμανού, ἐξαιτίας τῆς πληθώρας τῶν μισθοφόρων, ἔδειξε σημάδια ἀπειθαρχίας καὶ λεηλάτησε τὰ πάντα στὸ πέρασμα τοῦ. Ο Ρωμανός προσπάθησε νὰ ἐπιβάλει τὴν τάξη, ἀλλὰ οἱ Γερμανοὶ μισθοφόροι ἐπαναστάτησαν. Λίγο πρὶν φτάσει στὸ Μαντζικέρτ ὁ Ρωμανός πῆρε τὴν πιὸ περίεργη ἀπόφαση ὅλης τῆς ἐκστρατείας : Μέ τὴν πεποίθηση ὅτι ὁ Άλπ Αρσλάν δὲν θὰ βρισκόταν στὸ Ματζικέρτ, ἀποφάσισε νὰ διαιρέσει τὸ στρατό τοῦ σὲ δύο τμήματα. Τὸ μὲν πρῶτο θά τὸ διοικοῦσε ὁ ἴδιος καὶ θὰ ἔκανε τὴν ἐπίθεση γιά τὴν ἀνακατάληψη τοῦ φρουρίου. Τὸ δὲ δεύτερο θά τὸ διοικοῦσε ὁ στρατηγός τοῦ Ἰωσὴφ Ταρχανειώτης καὶ θὰ πραγματοποιοῦσε ἐπίθεση στὴ Χαλάτα. Δυστυχῶς, αὐτὴ ἡ ἀπόφαση τοῦ αὐτοκράτορα ἀποδείχθηκε ἐσφαλμένη καὶ καθόρισε σὲ μεγάλο βαθμό τὸ ἀποτέλεσμα τῆς μάχης.

Τὸ Αὔγουστο τοῦ 1071 μ.Χ. ὁ Ρωμανός ἔφτασε μέ τὸ βασικὸ μέρος τοῦ στρατοῦ τοῦ στὸ Ματζικέρτ, τὸ ὁποῖο καὶ ἀνακατέλαβε μετὰ ἀπὸ σύντομη πολιορκία. Ὅταν πληροφορήθηκε ὅτι μεγάλος σελτζουκικός στρατὸς φτάνει στὸ φρούριο, ἔδωσε ἐντολή στὸ στρατὸ ποὺ βρισκόταν στὴ Χαλάτα νὰ σπεύσει πρὸς βοήθεια, ἀλλὰ ἕνας ἕτερος ὄγκος σελτζουκικού στρατοῦ τοὺς ἀνάγκασε νὰ διαφύγουν. Παράλληλα οἱ Ούζοι μισθοφόροι ἔμαθαν τὰ γεγονότα καὶ αὐτομόλησαν στοὺς Σελτζούκους. Ο Αλπ Αρσλάν βλέποντας τὴν δυσχερῆ θέση στὴν ὁποία εἶχε ἔρθει ὁ Ρωμανός ἔκανε προτάσεις εἰρήνης μὲ εὐνοϊκοὺς ὄρους. Ο Ρωμανός ἀπέρριψε τὶς ἀπέρριψε ὅλες καὶ οἱ δύο στρατοὶ προετοιμάστηκαν γιὰ μάχη.

Στὶς 26 Αὐγούστου 1071 μ.Χ. ὁ Ρωμανός ἐξέρχεται ἀπό τὸ φρούριο μὲ λίγα τμήματα τοῦ στρατοῦ τοῦ γιὰ νὰ κάνει ἀναγνωρίσεις. Ὅταν τελείωσε καὶ διαπίστωσε ὅτι ἀπέναντι τοῦ δὲν ὑπάρχει σελτζουκικός στρατὸς δίνει ἐντολὴ νὰ ἐπιστρέψουν πίσω στὸ στρατόπεδο. Μόλις τὰ ὑπόλοιπα τμήματα τοῦ στρατοῦ εἶδαν τὶς βασιλικὲς σημαῖες νὰ ἐπιστρέφουν δημιουργήθηκε ἕνας ἄνευ λόγου καὶ αἰτίας πανικός στὸ στρατό. Σὲ ἐκεῖνο τὸ κρίσιμο σημεῖο ὁ Ἀνδρόνικος Δούκας, γιός τοῦ Καίσαρα Ἰωάννη Δοῦκα καὶ ὁρκισμένος ἐχθρός τοῦ Ρωμανού, διέδωσε τὴν ψεύτικη εἴδηση ὅτι ὁ αὐτοκράτορας βάλλεται καὶ γι' αὐτὸ ὑποχωρεῖ, μὲ ἀποτέλεσμα ὁ στρατὸς ἀνοργάνωτα νὰ τραπεί σὲ φυγή. Ο Αλπ Αρσλάν ἀντιλήφθηκε τὴν ταραχὴ ποὺ προκλήθηκε, ἄδραξε τὴν εὐκαιρία καὶ ἐπιτέθηκε. 

Ὅταν ὁ Ρωμανός κατάλαβε τί εἶχε συμβεί, προσπάθησε μὲ κάθε τρόπο ν' ἀνατρέψει τὴν εἰς βάρος τοῦ κατάσταση καὶ νὰ πολεμήσει ἕως ἐσχάτων. Σκότωσε ἀρκετοὺς Τούρκους καὶ ἄλλους τόσους ἔτρεψε σὲ φυγή. Σὲ κάποιο σημεῖο τῆς μάχης τὰ σελτζουκικά στρατεύματα τὸν ἀναγνώρισαν καὶ ἐν συνεχεία τὸν περικύκλωσαν. Ο αὐτοκράτορας συνέχισε ν' ἀντιστέκεται, ἀλλὰ πληγώθηκε καὶ ἔπεσε ἀπό τὸ ἄλογο τοῦ. Οἱ Τοῦρκοι τὸν αἰχμαλώτισαν καί τὸν ὁδήγησαν στὸ σελτζουκικό στρατόπεδο, μαζί μὲ ὅσους αἰχμαλώτους δὲν ἔσφαξαν. 

Μόλις ὁ Αλπ Αρσλάν εἶδε τὸ Ρωμανό, δὲν μποροῦσε νὰ πιστέψει ὅτι αὐτὸς ὁ κουρελιασμένος στρατιώτης ἦταν ὁ βυζαντινὸς αὐτοκράτορας. Κατόπιν τὸν πάτησε στὸ λαιμὸ συμβολικὰ γιά τὴ νίκη τοῦ καί στὴ συνέχεια τὸν ἀγκάλιασε. Τὶς ἑπόμενες ὀκτὼ μέρες πού τὸν φιλοξένησε, τοῦ συμπεριφέρθηκε βασιλικά. Ἀφοῦ συμφωνήθηκαν οἱ ὅροι τῆς ἀνακωχῆς, τοῦ ζήτησε μετὰ ἀπὸ διαπραγματεύσεις τὸ ποσό τῶν 1.500.000 νομισμάτων μὲ ἐτήσιες δόσεις τῶν 360.000. Στὴ συνέχεια τὸν ἄφησε ἐλεύθερο νὰ ἐπιστρέψει πίσω στὴν πατρίδα τοῦ. 

Ἐν τῷ μεταξὺ ἡ ἀντιπολίτευση τῶν Δουκῶν ἔμαθε τὰ γεγονότα τῆς μάχης καὶ βρῆκε τὴν κατάλληλη εὐκαιρία γιά τὴν ἀνατροπή τοῦ Ρωμανού. Ἀρνήθηκαν νὰ δεχτοῦν τὴ συμφωνία ποὺ εἶχε κλείσει μέ τὸν Αλπ Αρσλάν καὶ μόλις ἔφτασε στὴν Κωνσταντινούπολη συγκέντρωσαν τὸ στρατό τοὺς καὶ ἀφοῦ νίκησαν τὸ Ρωμανό, τὸν ἀνάγκασαν νὰ καταφύγει στὰ Ἄδανα. Ο Ἀνδρόνικος Δούκας συνέχισε νά τὸν πολιορκεῖ, ὥσπου ὁ Ρωμανός παραδόθηκε ἀφοῦ πρῶτα ἐγγυήθηκε ὁ Ἀνδρόνικος γιά τὴν προσωπική τοῦ ἀσφάλεια. Λίγο πρίν τὴν παράδοση τοῦ, ἔστειλε ὅσα νομίσματα εἶχε μαζέψει στὸν Αλπ Αρσλάν μὲ μία ἐπιστολή στὴν ὁποία ἔγραφε : "Σὰν αὐτοκράτορας ὑποσχέθηκα νὰ πληρώσω τὰ λύτρα τοῦ 1.500.000, τώρα δὲν εἶμαι πλέον αὐτοκράτορας ἀλλὰ εἶμαι ὑποχρεωμένος νά σᾶς τὰ στείλω ἀπὸ εὐγνωμοσύνη γιά τὴν καλοσύνη σᾶς"

Ο Ἀνδρόνικος Δούκας προκειμένου νὰ χαρίσει τὴ ζωή στὸ Ρωμανό, τοῦ ζήτησε νὰ παραιτηθεῖ ἀπὸ ὅλα τὰ δικαιώματα τοῦ καὶ νὰ γίνει καλόγερος. Ο Ρωμανός δέχτηκε, ἀλλὰ ὁ ἐκδικητικὸς Ἰωάννης Δούκας δὲν ἀρκέστηκε μόνο σ' αὐτή τὴν τιμωρία καὶ ἀπαίτησε τὴν τύφλωση τοῦ. Στὶς 29 Ἰουνίου 1072 μ.Χ. ἕνας Ἑβραῖος, ὁ ὁποῖος δὲν ἤξερε πὼς γίνεται ἡ τύφλωση, ἀκούμπησε ἕνα πυρωμένο σίδερο τρεῖς φορές στὸ κάθε μάτι. Ο Ρωμανός ποὺ μέχρι τὴν τελευταία στιγμὴ ἱκέτευε γιὰ ἔλεος, βασανίστηκε μὲ ἕναν ἀπάνθρωπο τρόπο. Μετά τὴν τύφλωση, ἡ εἰκόνα τοῦ αὐτοκράτορα μέ τὶς κενὲς κόγχες τῶν ματιῶν γεμᾶτες αἷμα ἀνάγκασε τοὺς παρευρισκόμενους νὰ κλάψουν μὲ λυγμούς. Ἐξορίστηκε στὴ νῆσο Πρώτη καὶ χωρὶς καμία ἰατρικὴ ἐπίβλεψη ἡ ὑγεία τοῦ ἐπιδεινώθηκε. Πέθανε λίγους μῆνες ἀργότερα ἀπὸ πληγὲς πού τοῦ προκάλεσαν σκουλήκια στὰ τραύματά του. 

Ἡ ἧττα τοῦ βυζαντινοῦ στρατοῦ στὸ Ματζικέρτ ἄλλαξε τὸ status quo στὴν Μικρὰ Ἀσία. Οἱ Σελτζοῦκοι ἔγιναν ὑπολογίσιμη δύναμη καὶ δὲν ἦταν πιὰ εὐκαιριακοὶ ἐπιδρομεῖς. Ἀπό τὸν Αὔγουστο τοῦ 1071 μ.Χ. ἡ Μικρὰ Ἀσία γέμισε νομάδες καὶ σταδιακὰ ἐρημώθηκε μὲ ἀποτέλεσμα τὴν ἀποδυνάμωση τῆς Βυζαντινῆς Αὐτοκρατορίας σὲ ἔμψυχο ὑλικὸ καὶ εἰσοδήματα. Μέ τὸν ἐκτουρκισμό τῆς νὰ εἶναι πλέον γεγονὸς ἡ ἀνακατάληψη τῆς ἔγινε πολὺ δύσκολη, ἕως καὶ ἀκατόρθωτη, πρᾶγμα ποὺ ἐπιβεβαιώθηκε πανηγυρικά τὰ ἑπόμενα χρόνια. Τὸ Βυζάντιο στὸ παρελθὸν εἶχε πάρει πολλὲς φορές τὴν κάτω βόλτα καὶ εἶχε ἀνακάμψει, ἀλλὰ αὐτὴ θὰ ἦταν ἡ τελευταία του...