Το Βυζάντιο στην εξορία (Μέρος Γ') - Θεόδωρος Β' Λάσκαρις & Ιωάννης Δ' Βατάτζης (1254 μ.Χ. - 1261 μ.Χ.)

                     

Το δεύτερο μισό του 13ου αιώνα βρίσκει την Αυτοκρατορία της Νίκαιας αρκετά ενδυναμωμένη, με πανίσχυρο στρατό και ικανούς ηγεμόνες, οι οποίοι τίμησαν δεόντως το αυτοκρατορικό αξίωμα που έφεραν. Φαίνεται ότι ήταν γραφτό της μοίρας να εκτοπιστεί το Βυζάντιο από την φυσική του πρωτεύουσα για να κατορθώσει αφενός μεν να βρει τη χαμένη του ταυτότητα και αφετέρου δε να μπορέσει να ξαναγίνει παράγοντας ισχύος ανάμεσα σε Ευρώπη και Ασία. Ύστερα από πενήντα χρόνια σκληρής δουλειάς από τον Θεόδωρο Α' Λάσκαρη και τον Ιωάννη Γ' Βατάτζη, η Αυτοκρατορία της Νίκαιας δυνάμωσε τη θέση της και διαφαινόταν στον ορίζοντα ότι η μέρα της επιστροφής στην Κωνσταντινούπολη δεν βρισκόταν και πολύ μακριά. 

Από το θάνατο του Ιωάννη Βατάτζη, έως την ανάκτηση της Πόλης μεσολάβησαν μόλις επτά χρόνια. Ενώ ήταν αποδεκτό κατά κοινή ομολογία ότι οι Λασκαρήδες θα ήταν η δυναστεία που θα κυβερνούσε μετά την επάνοδο στην Πόλη, μεσολάβησε αυτό το κρίσιμο διάστημα στο οποίο συνέβησαν μία σειρά μηχανορραφιών και συνωμοσιών που οδήγησαν στην ανατροπή της εν λόγω δυναστείας και την εγκαθίδρυση εκείνης των Παλαιολόγων. Γι' αυτό λοιπόν πριν αναφερθώ στα γεγονότα του 1261 μ.Χ., θεωρώ χρέος μου να παρατείνω λίγο ακόμη την αγωνία σας, προκειμένου να γράψω μερικά λόγια για τους δύο τελευταίους βασιλείς της Αυτοκρατορίας της Νίκαιας.

Ο Θεόδωρος Β' Λάσκαρις (1222 μ.Χ. - 1258 μ.Χ.) ήταν γιος και διάδοχος του Ιωάννη Βατάτζη και της Ειρήνης Λάσκαρη. Από μικρή ηλικία έλαβε σπουδαία μόρφωση καθότι είχε δασκάλους το Γεώργιο Ακροπολίτη και Νικηφόρο Βλεμμύδη. Αποτέλεσμα αυτής της μόρφωσης ήταν η πλούσια φιλοσοφική και θεολογική του κατάρτιση, καθώς και μία πληθώρα συγγραμμάτων. Καθότι λόγιος, εστίασε στο θέμα της εκπαίδευσης και ίδρυσε πολλές βιβλιοθήκες και σχολεία. Επί βασιλείας του έλαβαν χώρα δύο νικηφόρες εκστρατείες εναντίον των Βουλγάρων με επικεφαλής τον ίδιο, οι οποίοι προσπάθησαν να ανακαταλάβουν τα εδάφη που τους είχε πάρει ο Βατάτζης, αλλά ηττήθηκαν. Στο θρησκευτικό τομέα αναζήτησε τη βοήθεια του Πάπα για να πάρει την Πόλη, αλλά μόλις οδηγήθηκε στο τραπέζι της διαπραγμάτευσης για την ένωση των Εκκλησιών διέκοψε επαφές μαζί του. Στήριξε τους πτωχούς και τους ενίσχυσε οικονομικά προάγοντας τους σε ανώτερα αξιώματα.  Αν και οι πολιτικές του ικανότητες ήταν ανύπαρκτες, ο Θεόδωρος διατήρησε ψηλά τον πήχη της Αυτοκρατορίας και την παρέδωσε στο ίδιο επίπεδο με το οποίο την παρέλαβε. Δυστυχώς έπασχε από επιληψία, όπως και ο πατέρας του, με συνέπεια τα τελευταία χρόνια της ζωής του να μην μπορεί ν' ασκήσει τα καθήκοντα του και να στρέψει πολλά υψηλόβαθμα στελέχη εναντίον του. Πέθανε πολύ νέος μόλις σε ηλικία 36 ετών αφήνοντας ως διάδοχο του τον οκτάχρονο υιό του Ιωάννη.

Ο Ιωάννης Δ' Λάσκαρις (1250 μ.Χ. - 1305 μ.Χ.) ήταν ο τελευταίος αυτοκράτορας της Νίκαιας. Σε ηλικία οκτώ ετών ανέλαβε τα ηνία του κράτους υπό την κηδεμονία πρωτοβεστάριου Γεωργίου Μουζάλωνα και την φροντίδα του πατριάρχη Αρσενίου Αυτωρειανού. Η βασιλεία του αμέσως συνάντησε δυσκολίες. Η παραχώρηση ανωτέρων αξιωμάτων σε χωρικούς που είχε κάνει ο Θεόδωρος για να τους ενισχύσει, βρήκε την αντίδραση της αριστοκρατίας η οποία είχε βρει στο πρόσωπο του στρατηγού Μιχαήλ Παλαιολόγου την στήριξη που της χρειαζόταν. Μόλις εννέα ημέρες μετά το θάνατο του Θεόδωρου, ο Γεώργιος Μουζάλωνας δολοφονήθηκε και ο Μιχαήλ πήρε τη θέση του ως κηδεμόνας του Ιωάννη κι έλαβε τον τίτλο του δούκα. Ήταν η αρχή μίας ακόμη πλεκτάνης, την οποία ο Ιωάννης λόγω της ηλικίας του δεν κατάφερε να αντιληφθεί.

Τέσσερις μήνες αργότερα ο Μιχαήλ προάχθηκε σε δεσπότη. Κατόπιν έγινε συμβασιλέας του Ιωάννη και για τα επόμενα δύο χρόνια έγινε η σκιά του. Το 1260 μ.Χ. ο Μιχαήλ στέφθηκε αυτοκράτορας με την απαίτηση να μην στεφθεί ο Ιωάννης αναβάλλοντας την τελετή για αργότερα κι όταν ενηλικιωθεί. Ήταν φανερό ότι ο Μιχαήλ είχε υπεξαιρέσει το θρόνο από το νόμιμο κάτοχο του και δεν υπήρχε περίπτωση να του τον παραδώσει πότε πια.

Ο Ιωάννης είχε τραγικό τέλος. Μετά την απελευθέρωση της Πόλης από τους Φράγκους το 1261 μ.Χ. παραγκωνίστηκε εντελώς από τον Μιχαήλ, ο οποίος ανήμερα των ενδέκατων γενεθλίων του, του πρόσφερε ως δώρο την τύφλωση έτσι ώστε να μην μπορέσει ποτέ να του απειλήσει το θρόνο. Στη συνέχεια έλαβε το μοναχικό σχήμα και πέθανε απομονωμένος από όλους το 1305 μ.Χ. Λίγο πριν φύγει από τη ζωή ο γιος του Μιχαήλ και μετέπειτα αυτοκράτορας Ανδρόνικος Β' Παλαιολόγος τον επισκέφτηκε ζητώντας με συντριβή και ταπείνωση συγνώμη για το αποτρόπαιο έγκλημα που είχε διαπράξει ο πατέρας του.

Συνοψίζοντας, θα λέγαμε ότι τα τελευταία επτά χρόνια η Αυτοκρατορία της Νίκαιας διατήρησε την ισχύ της και άνοιξε διάπλατα το δρόμο για την επάνοδο στην Κωνσταντινούπολη. Ταυτόχρονα ανέτειλε το άστρο του δυναμικού Μιχαήλ Παλαιολόγου ο οποίος με απάτη και δόλο άρπαξε το θρόνο για λογαριασμό του, αλλά κατόρθωσε να αντεπεξέλθει στις δυσκολίες της αυτοκρατορίας μετά την επαναφορά της στην Πόλη, οι οποίες κυριολεκτικά ήταν τεράστιες και απαιτούσαν βασιλείς με μεγάλα προσόντα...

Πηγή : Βικιπαιδεία