Η απαρχή της απώλειας της Μικράς Ασίας - Ματζικέρτ 1071 μ.Χ. (Μέρος Α')

Η Βυζαντινή Αυτοκρατορία στα 1143 χρόνια της ύπαρξης της, κέρδισε και έχασε πολλές μάχες. Κάποιες ήταν ασήμαντες και δεν είχαν σχεδόν καθόλου αντίκτυπο και κάποιες άλλες είχαν σοβαρές συνέπειες για το μέλλον της. Μία από τις σημαντικότερες μάχες, στην οποία κρίθηκε η μετέπειτα τύχη της αυτοκρατορίας ήταν αυτή που διεξήχθη στα ανατολικά σύνορα στο φρούριο του Ματζικέρτ, κοντά στη λίμνη Βαν το 1071 μ.Χ. Για να καταλάβουμε όμως το πως και το γιατί έφτασε ο βυζαντινός στρατός στην σημαντικότερη, μέχρι τότε, ήττα του πρέπει πρώτα να γυρίσουμε τέσσερα χρόνια πίσω για να αντιληφθούμε την κατάσταση που επικρατούσε στο εσωτερικό της αυτοκρατορίας. 

Το 1067 μ.Χ. ήταν η χρονιά που πεθαίνει ο Κωνσταντίνος Ι' Δούκας (1061 μ.Χ - 1067 μ.Χ.). Όπως η πλειονότητα των προκατόχων του ακολούθησαν την πολιτική του μαρασμού και της αποδυνάμωσης του Βυζαντίου, έτσι και αυτός βάδισε στα ίδια χνάρια μαζί τους. Αφού πρώτα διέλυσε το θεματικό στρατό στη συνέχεια υπερφορολόγησε το λαό και άφησε  ασυντήρητα τα οχυρά κοντά στα σύνορα, με αποτέλεσμα τα περισσότερα από αυτά να γκρεμιστούν. Λίγο πριν φύγει απ' τη ζωή έβαλε σκληρούς όρους στην αυγούστα Ευδοκία Μακρεμβολίτισσα. Την έβαλε να ορκιστεί γραπτώς ενώπιον του τότε Πατριάρχη Ιωάννη Ξιφιλίνου ότι δεν θα ξαναπαντρευτεί και όρισε ως διαδόχους του τους τρεις γιους του. Η Ευδοκία δέχτηκε τους όρους και ο Κωνσταντίνος πέθανε λίγο καιρό αργότερα.

Μετά το θάνατο του Κωνσταντίνου ένας στρατηγός, βλέποντας το χάλι στο οποίο είχε περιέλθει η αυτοκρατορία, προσπάθησε με το γνωστό αθέμιτο τρόπο να αρπάξει το θρόνο από τους νόμιμους διαδόχους. Για κακή του τύχη δεν τα κατάφερε, αλλά όταν τον είδε η Ευδοκία γοητεύτηκε από την ομορφιά του και αποφάσισε να τον παντρευτεί. Το όνομα του ήταν Ρωμανός Διογένης. 

Ο Ρωμανός Διογένης ήταν θαρραλέος και ορμητικός χαρακτήρας. Είχε διακριθεί στο πεδίο της μάχης και για εκείνη την εποχή που οι μισθοφόροι έπαιρναν το πάνω χέρι στο βυζαντινό στρατό, είχε σπάνια προσόντα στρατιωτικής διοίκησης. Εμφανίστηκε ως από μηχανής Θεός σε μια κρίσιμη καμπή της αυτοκρατορίας και εξαιτίας των περιστάσεων αναρριχήθηκε ταχύτατα στο θρόνο. Αν και η Ευδοκία είχε δεσμευτεί να μην ξαναπαντρευτεί έσπασε τον όρκο της, σύμφωνα με κάποιες πηγές νόμιμα και κατά άλλες με πανούργα μέθοδο, καθώς οι οι Σελτζούκοι είχαν φτάσει στην Καισάρεια δεν υπήρχαν άλλα περιθώρια απάθειας. 

Ο Ρωμανός Δ' Διογένης (1030 μ.Χ. - 1072 μ.Χ.) μόλις πήρε την εξουσία αντιλήφθηκε ότι η κατάσταση του στρατού ήταν οικτρή. Οι σημαίες ήταν ξεσκισμένες, ο εξοπλισμός ήταν ακατάλληλος για μάχη, οι Μονάδες ήταν ανοργάνωτες και η απειθαρχία των στρατιωτών χτυπούσε κόκκινο. Αμέσως οργάνωσε στρατολογία, ξεκίνησε ο ίδιος να εκπαιδεύει το στρατό και σύντομα τοποθέτησε σε καίρια σημεία της αυτοκρατορίας 100.000 πάνοπλους μισθοφόρους. Λίγους μήνες αργότερα ήταν πεπεισμένος ότι θα μπορούσε εύκολα να αντιμετωπίσει τις ληστρικές συμμορίες των Τούρκων και να τους διώξει μια για πάντα από το έδαφος της Μικράς Ασίας. Ήταν αναμφισβήτητα πολύ καλός στρατιωτικός ηγέτης, αλλά ανυπομονησία, ο παροξυσμός και η ερασιτεχνικότητα με την οποία αντιμετώπιζε την όλη κατάσταση θα του στοιχίσουν πολύ ακριβά.  

Το 1068 μ.Χ. πραγματοποίησε την πρώτη εκστρατεία του για να αντιμετωπίσει τους Σαρακηνούς που πολιορκούσαν το Χαλέπι. Ενώ βρισκόταν μόλις λίγα χιλιόμετρα μακριά, έμαθε από ανιχνευτές του, ότι οι Σελτζούκοι λεηλάτησαν στην Νεοκαισάρεια του Πόντου. Αμέσως πήρε ένα μέρος του στρατού και κατευθύνθηκε προς το μέρος τους.  Αφού έδιωξε τους Σελτζούκους στη συνέχεια απελευθέρωσε όλους τους αιχμαλώτους. Κατόπιν επέστρεψε κοντά στα στενά της οροσειράς του Ταύρου και αφού ενώθηκε με τον υπόλοιπο στρατό, επιτέθηκε στο Χαλέπι. Αφού νίκησε τους Σαρακηνούς κατέλαβε την Ιεράπολη της Φρυγίας, ύστερα πέρασε την Αλεξανδρέττα και βρέθηκε στις Κιλικιακές πύλες του Πόδανδος. Εκεί πληροφορήθηκε ότι οι Σελτζούκοι επιτέθηκαν στο Αμόριο. Έσπευσε γρήγορα να τους αντιμετωπίσει, αλλά όταν μπήκε στο Αμόριο οι Σελτζούκοι είχαν εξαφανιστεί. Στη συνέχεια κι αφού επιθεώρησε μέρος των οχυρώσεων, επέστρεψε τον Ιανουάριο του 1069 μ.Χ. στην Κωνσταντινούπολη. 

Την επόμενη χρονιά οι Σελτζούκοι έκαναν εκ νέου επιδρομή στην Καισάρεια. Ο Ρωμανός  προκειμένου να επιτύχει μία σημαντική νίκη απέναντί τους, υποχρεώθηκε να μεταφέρει το μεγαλύτερο μέρος του στρατού στην Καππαδοκία. Στη μάχη που ακολούθησε έπιασε αρκετούς αιχμαλώτους και ανάμεσα τους έναν φύλαρχο που του ζήτησε να εξαγοράσει την ελευθερία του έναντι ενός μεγάλου ποσού. Ο Ρωμανός για να μη σπαταλήσει άλλες δυνάμεις, δεν το δέχτηκε και διέταξε επί τόπου την εκτέλεση τους. Στη συνέχεια προέλασε προς τη Χαλάτα κοντά στη λίμνη Βαν με σκοπό να προστατεύσει τα σύνορα του Βυζαντίου με την Αρμενία. Λίγο νωρίτερα είχε αφήσει τον στρατηγό του Φιλάρετο Βραχάμιο μαζί με ένα σώμα στρατού ως προφυλακή στα σύνορα με τη Μεσοποταμία. Σε μία ακόμη επιδρομή τους οι Σελτζούκοι νίκησαν τον Βραχάμιο και κατέλαβαν το Ικόνιο. Αμέσως ο αυτοκράτορας άφησε τη Χαλάτα, κινήθηκε προς τη Σεβάστεια και προσπάθησε να πολεμήσει τους Σελτζούκους στην Ηρακλεία. Οι Τούρκοι κατάλαβαν τις κινήσεις του και αποσύρθηκαν πίσω από τις πλαγιές της Κιλικίας, ενώ ο Ρωμανός έπαιρνε για δεύτερη φορά το δρόμο της επιστροφής προς την Πόλη, χωρίς να έχει καταφέρει κάτι ουσιαστικό εναντίον τους.    

Στο εσωτερικό ο Ρωμανός προχώρησε σε ένα σύνολο νέων μέτρων με σκοπό την καλύτερη λειτουργία του κράτους. Περιόρισε σημαντικά τις σπατάλες του παλατιού, μείωσε τις αποδοχές των αριστοκρατών, ψαλίδισε τα προνόμια των εμπόρων, σταμάτησε τις διασκεδάσεις στον ιππόδρομο και αύξησε τη φορολογία. Οι αλλαγές αυτές τον έκαναν αντιπαθή τόσο στο λαό, όσο και στο στρατό γιατί ξεβόλευαν τους περιφερειακούς διοικητές, οι οποίοι έπρεπε να περικόψουν τις καταχρήσεις. Ταυτόχρονα ήρθε αντιμέτωπος με μία σφοδρή δυσαρέσκεια των υιών του Κωνσταντίνου Δούκα, οι οποίοι ποτέ δεν τον δέχτηκαν ως αυτοκράτορα. Συγκεκριμένα, ο καίσαρας Ιωάννης Δούκας έγινε ο αρχηγός της εξέγερσης και με τις πλάτες του δολοπλόκου Μιχαήλ Ψελλού, ο οποίος ήταν αδίστακτος εχθρός του αυτοκράτορα, μηχανορραφούσε εις βάρος του ασταμάτητα. Ο Ρωμανός είχε αντιληφθεί το ύπουλο παιχνίδι που παιζόταν εναντίον του και ήταν αποφασισμένος να τους αντιμετωπίσει. Άλλωστε πίστευε ότι με μία καθοριστική νίκη κατά των Σελτζούκων θα αποδείκνυε σε όλους τους παλατιανούς την αξία του. 

Δυστυχώς μόλις δύο χρόνια αργότερα οι αυλικοί  θα επικρατήσουν κι η προοπτική αυτού του ιδανικού σεναρίου θα αποτελέσει παρελθόν. Παρόλο που εκείνη την κρίσιμη περίοδο η αυτοκρατορία ήταν περικυκλωμένη από τους εχθρούς της και οι περιστάσεις συνιστούσαν ομόνοια και σωφροσύνη, εντούτοις το Βυζάντιο ήταν διαιρεμένο σε γραφειοκράτες και στρατιωτικούς, οι οποίοι ήταν ορκισμένοι εχθροί μέχρις εσχάτων. Το αποτέλεσμα αυτής της διαμάχης δεν θ' αργούσε να φανεί στον ορίζοντα.

(Συνεχίζεται)