ΠΑΡΝΗΘΑ: Η ΠΟΝΕΜΕΝΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΟΥ ΠΝΕΥΜΟΝΑ ΠΡΑΣΙΝΟΥ ΤΗΣ ΑΤΤΚΗΣ ΠΟΥ ΕΓΙΝΕ ΚΑΡΒΟΥΝΟ

 

Οι δασικές πυρκαγιές είναι μία μάστιγα που κάθε καλοκαίρι καταστρέφει μεγάλο μέρος του δασικού πλούτου της πατρίδας μας. Πιο συγκεκριμένα τα τελευταία 35 χρόνια εξαιτίας των πολυήμερων καυσώνων, της ξηρασίας και ειδικότερα των εμπρησμών (είτε από δόλο, είτε από αμέλεια) έχουν πολλαπλασιαστεί, με συνέπεια να αποτεφρωθούν εκατομμύρια στρέμματα προστατευμένων δασών καθώς και καλλιεργήσιμης γης. Η κατάσταση αυτή έχει φέρει ορισμένους νόμους σε δυσχερή κατάσταση αφενός μεν διότι κάθε χρόνο καίγονται ολοένα και μεγαλύτερες εκτάσεις και αφετέρου το χρονικό διάστημα για να επανέλθει το δάσος όπως ήταν πρώτα είναι πολύ μεγάλο, όπως επίσης και οι αναδασώσεις που πραγματοποιούνται δεν επαρκούν. Ένα από τα πιο τρανά παραδείγματα είναι ο νομός Αττικής, του οποίου τα δάση και ειδικότερα της Πάρνηθας έχουν πλέον σχεδόν εξαφανιστεί.

Η Πάρνηθα είναι ο μεγαλύτερος ορεινός όγκος της Αττικής. Έχει έκταση περίπου 300.000 τ.χμ. και διαθέτει επτά κορυφές που ξεπερνούν σε ύψος τα 1000μ. με ψηλότερη από όλες την Καραβόλα (1.413μ.). Αποτελείται από μεγάλες χαράδρες και βραχώδεις εκτάσεις που καλύπτονται από πεύκα στα χαμηλότερα και έλατα στα ψηλότερα υψόμετρα. Ανάμεσα σε αυτά, υπάρχουν πουρνάρια, αγριόκεδροι, σχίνοι, χαρουπιές, δρύες και κουμαριές. Η χλωρίδα της διαθέτει 1.116 είδη φυτών (ανεμώνες, κυκλάμινα, τριανταφυλλιές, ορχιδέες, κρίνοι κλπ) εκ των οποίων τέσσερα είναι ενδημικά είδη και ευδοκιμούν μόνο σε αυτήν. Στην πανίδα της κυριαρχεί το κόκκινο ελάφι, ο ασβός, η αλεπού, η νυφίτσα, ο σκίουρος, το τσακάλι, το αγριογούρουνο και η νυχτερίδα. Το 2016 επανεμφανίστηκε ο λύκος, ενώ σε παλαιότερα χρόνια ζούσαν ζαρκάδια, λύγκες και αρκούδες. Το κλίμα της είναι ιδιαίτερα υγιεινό και ήταν η αιτία που το 1914 ανεγέρθηκε σανατόριο, που αν και εγκαταλελειμμένο στέκεται όρθιο μέχρι σήμερα.

Η Πάρνηθα πέρα από δέντρα, φυτά και ζώα αποτελεί και βάση στρατιωτικών εγκαταστάσεων, ενώ στην κορυφή Μαυροβούνι υπάρχει το καζίνο «Μοντ Παρνές», το οποίο μπορεί κάποιος να επισκεφθεί είτε με το τελεφερίκ, είτε με το αυτοκίνητο μέσω της ομώνυμου λεωφόρου. Κοντά στο καζίνο βρίσκεται και το ορειβατικό καταφύγιο Μπάφι και λίγο πιο μακριά το Φλαμπούρι.

Το 1961 με το υπ’ αριθμ. 644 Βασιλικό Διάταγμα ιδρύθηκε ο Εθνικός Δρυμός Πάρνηθας, που έθεσε υπό προστασία ένα μεγάλο κομμάτι του βουνού. Η περιοχή εντάχθηκε και στο δίκτυο Natura 2000, ως σημαντικό μέρος για τα πουλιά και ανακηρύχθηκε ως τοπίο ιδιαίτερου φυσικού κάλλους.

Για πολλά χρόνια η Πάρνηθα διατηρούσε την φυσική της ομορφιά άθικτη. Η κατάσταση άρχισε να αλλάζει την δεκαετία του ’80 όταν δυο πυρκαγιές στην Κηφισιά (1981) και στην Βαρυμπόμπη (1986) έκαψαν συνολικά 11.000 στρέμματα. Την δεκαετία του ’90 μία ακόμη πυρκαγιά που ξέσπασε σε  σκουπιδότοπο στον Αυλώνα (1992) εξαπλώθηκε σε Κάλαμο, Γραμματικό και Καπανδρίτι καίγοντας συνολικά 20.000 στρέμματα. Οι πυρκαγιές αν και κατέκαψαν αρκετά στρέμματα, εντούτοις δεν προκάλεσαν μεγάλη οικολογική καταστροφή καθότι εκδηλώθηκαν σε χαμηλό υψόμετρο και δεν πήραν μεγάλες διαστάσεις. Αρκετά χρόνια αργότερα, δεν θα είμασταν τόσο τυχεροί…

Το μεσημέρι της 28^ης Ιουνίου 2007 οι κάτοικοι της Αθήνας έβραζαν από τον καύσωνα και προσπαθούσαν να τον αντιμετωπίσουν. Αργά το απόγευμα την ώρα που ένα απαλό αεράκι άρχισε να φέρνει μία ανάσα δροσιάς ένας μαύρος καπνός φάνηκε στον ορίζοντα και μία ανατριχιαστική είδηση διαδόθηκε παντού: Η Πάρνηθα καίγεται ! Μία φωτιά που ξεκίνησε από τη Στεφάνη Βοιωτίας την προηγούμενη μέρα πέρασε ανεξέλεγκτα στα Δερβενοχώρια και στη συνέχεια καβάλησε το βουνό χωρίς κανένα έλεος. Ο απολογισμός ήταν βαρύς: 56.000 στρέμματα παραδόθηκαν στις φλόγες, 25.000 από τα 35.000 του Εθνικού Δρυμού αφανίστηκαν, τα 2/3 του ελατοδάσους καταστράφηκε, το 18% της βλάστησης κάηκε ολοσχερώς όπως επίσης και 10.500 στρέμματα πευκοδάσους. Μέρος των σπάνιων φυτών και το περίφημο δάσος των Γιγάντων χάθηκαν, μάλλον για πάντα, ενώ αρκετά ζώα κάηκαν ζωντανά ή πέθαναν από ασφυξία. Σε όλη την καμένη έκταση έγιναν αντιδιαβρωτικά - αντιπλημμυρικά έργα προκειμένου να συγκρατηθεί το πολύτιμο χώμα και να αποσοβηθούν τυχόν κατολισθήσεις λόγω των βροχοπτώσεων. Η αρχική εκτίμηση για τα αίτια της πυρκαγιάς ήταν ότι προκλήθηκε από σπίθες των πυλώνων υψηλής τάσης της ΔΕΗ που υπάρχουν στην περιοχή. Παρόλα αυτά το ανακριτικό της πυροσβεστικής αποκλείει αυτή την εκδοχή και κάνει λόγο για εμπρησμό.

Στα χρόνια που πέρασαν η Πάρνηθα άρχισε σιγά – σιγά να ξαναζωντανεύει. Τα άγρια ζώα προσαρμόστηκαν στο εναπομείναν μέρος του Δρυμού, αρκετοί εθελοντές πραγματοποιούσαν περιπολίες για να προστατέψουν τις υπάρχουσες εκτάσεις, ενώ σε φυτώρια που δημιουργήθηκαν κοντά στα 1000μ. υψόμετρο ξεκίνησε η διαδικασία παραγωγής της Κεφαλληνιακής Ελάτης που υπήρχε και ευδοκιμεί στην Πάρνηθα, προκειμένου μέσω της τεχνητής αναδάσωσης να ξαναπρασινίσουν οι καμένες εκτάσεις. Η διαδικασία κυλούσε ομαλά και διαφαινόταν ότι στα επόμενα 20-25 έτη η Πάρνηθα θα έμοιαζε κατά πολύ στο βουνό που ήταν πριν τη φωτιά, όμως ο εφιάλτης ξαναζωντάνεψε…

Στις 6 Αυγούστου 2021 ξέσπασε πυρκαγιά στην περιοχή Βασιλικά Πάρνηθας, η οποία πήρε γρήγορα ανεξέλεγκτες διαστάσεις. Επρόκειτο για μία αναζωπύρωση της πυρκαγιάς που είχε εκδηλωθεί στις 3 Αυγούστου 2021 στην περιοχή της Βαρυμπόμπης η οποία μολονότι είχε περιοριστεί, εξαιτίας των θυελλωδών ανέμων ξαναφούντωσε. Η φωτιά μπήκε μέσα στα Βασιλικά Κτήματα του Τατοϊου και κατέκαψε το 80% ενός πανέμορφου πράσινου παρθένου δάσους που δεν είχε σχεδόν καεί ποτέ και χρονολογείται από το 1872 όταν ο τότε Βασιλέας Γεώργιος Α’ αγόρασε ένα κτήμα έκτασης 20.000 στρεμμάτων και ζήτησε από τον Τσίλλερ να κατασκευάσει ένα χώρο αναψυχής.

Στη συνέχεια η φωτιά κατευθύνθηκε προς Αγ. Στέφανο, Αφίδνες, Κρυονέρι,  Καπανδρίτι, Ωρωπό και τελικά έσβησε στη Μαλακάσα, στο ύψος της Εθνικής Οδού Αθηνών Θεσσαλονίκης, αφού πρόλαβε να κατακάψει 83.774 στρέμματα και να αφανίσει μεγάλο μέρους του πευκοδάσους που υπήρχε στις ανατολικές πλαγιές της Πάρνηθας. Δεκάδες περιουσίες και επιχειρήσεις κάηκαν ολοσχερώς καθώς επίσης και ένα εργοστάσιο με πλαστικά κοντά στον Αγ. Στέφανο. Ήταν μια μεγάλη καταστροφή που αποδόθηκε σε εμπρησμό, χωρίς να βρεθούν οι ένοχοι, αλλά θα επακολουθούσε και χειρότερη.

Στις 22 Αυγούστου 2023 μία νέα πυρκαγιά στη Μόνη Κλειστών της Φυλής αρχίζει να κατατρώει ότι είχε απομείνει στους πρόποδες της Δυτικής Πάρνηθας. Η φωτιά έκαιγε ανεξέλεγκτα για τρεις συνεχόμενες μέρες και είχε πολλαπλά μέτωπα με κατεύθυνση το Μενίδι, τις Αχαρνές, την Αγ. Παρασκευή και τον Αγ. Ιωάννη τον Ρώσσο. Μάλιστα το βράδυ της Τετάρτης 23 Αυγούστου κατάφερε να μπει στο Εθνικό Δρυμό για 2^η φορά μετά το 2007, αφού προσέγγισε το Τελεφερίκ και άρχισε να ανεβαίνει προς την περιοχή του Καζίνο απειλώντας να κάψει το κέντρο του Δρυμού, κάτι που θα σήμαινε την ολοκληρωτική φυσική καταστροφή της Πάρνηθας και αποσοβήθηκε την τελευταία στιγμή από τις υπεράνθρωπες προσπάθειες των εθελοντών και των πυροσβεστών. Δυστυχώς κατάφερε να κάψει ένα μικρό κομμάτι από τις καμένες εκτάσεις του 2007 καθιστώντας δύσκολη την φυσική αναδάσωση στα σημεία αυτά. Επίσης παρόλο που είχε κόντρα τον άνεμο, είχε την δυνατότητα να πηγαίνει όπως ήθελε αφού οι χαράδρες και το ανάγλυφο της περιοχής δημιουργούσαν προϋποθέσεις για να ενισχύεται το δικό της μικροκλίμα. Σε αυτό βοήθησε και το αποκαλούμενο «φαινόμενο της καμινάδας»* το οποίο δυνάμωνε το θερμικό φορτίο του πύρινου μετώπου και βοηθούσε τη φωτιά να εξαπλώνεται με μεγάλη ταχύτητα δυσχεραίνοντας την κατάσβεση της από τα εναέρια μέσα. Ο απολογισμός ήταν για μία ακόμη φορά βαρύς: 64.300 στρέμματα παρθένου πευκοδάσους παραδόθηκαν στις φλόγες, δεκάδες περιουσίες και επιχειρήσεις έγιναν στάχτη, ενώ αρκετοί πολίτες κατήγγειλαν ότι υπήρξε καθυστέρηση στην καταστολή της φωτιάς, αμέλεια στην διάσωση των σπιτιών τους και απουσία οργάνωσης των πυροσβεστικών δυνάμεων που οδήγησε σε μία μεγάλη οικολογική καταστροφή, της οποίας η αιτία για μία ακόμη φορά ήταν ο εμπρησμός.   

Μετά και την τελευταία αυτή πυρκαγιά θα χρειαστεί να περάσουν πάρα πολλά χρόνια για να ξαναγίνει η Πάρνηθα όπως ήταν. Μέσα σε 16 χρόνια ο άνθρωπος κατόρθωσε να αφανίσει, είτε από δόλο είτε από αμέλεια, 204.074 στρέμματα  δάσους (!!!) και να δημιουργήσει μία σχεδόν μη αναστρέψιμη κατάσταση. Αρκετοί μετεωρολόγοι προβλέπουν ότι το κλίμα της Αττικής θα υποστεί σημαντική αλλαγή, η μέση θερμοκρασία θα ανεβεί κατά περίπου 2 βαθμούς, οι ταχύτητες των ανέμων θα αυξηθούν, θα γίνει μεταβολή της κατανομής των βροχοπτώσεων, το γόνιμο έδαφος θα αποσαθρωθεί, οι κατολισθήσεις και οι πλημμύρες θα είναι συχνότερες, ο αέρας και τα υπόγεια νερά θα μολυνθούν από τα υπολείμματα των καύσεων, ενώ οι υπάρχοντες υδροφόροι ορίζοντες θα στερέψουν αφού το βρόχινο νερό δεν θα συγκρατείται και θα διαφεύγει προς την θάλασσα. Συνέπεια αυτού του περιβαλλοντικού ολοκαυτώματος, σε συνδυασμό με το τσιμέντο και την αυθαίρετη δόμηση, είναι η ερημοποίηση της Αθήνας και η δημιουργία μιας ανυπόφορης πόλης με απουσία οξυγόνου και υποβαθμισμένη ποιότητα ζωής. Τα αποτελέσματα θα τα ζήσουμε πολύ σύντομα και θα τα κληρονομήσουν και οι επόμενες γενιές.

  

Σημειώσεις

*Όταν η φωτιά μπει μέσα σε μία χαράδρα που υπάρχει καύσιμη ύλη αρχίζει να αποκτά μεγάλη ταχύτητα και δημιουργεί μέσα της πυρομετεωρολογικές συνθήκες όμοιες με σωλήνα τζακιού που ρουφάει προς τα πάνω. Αυτό διευκολύνει την φωτιά να μεταδοθεί πάρα πολύ γρήγορα και σε συνδυασμό με ανοδικά και καθοδικά ρεύματα που επικρατούν λόγω της μορφολογίας του εδάφους παρακωλύει τους κυβερνήτες πτητικών μέσων να ρίξουν νερό και όταν το πετυχαίνουν αυτό σχεδόν εξατμίζεται, λόγω του μεγάλου θερμικού φορτίου. Είναι σαν να έχουμε ένα τζάκι στο σπίτι και να προσπαθεί κάποιος να σβήσει τη φωτιά πετώντας νερό στην καμινάδα.  

 

Πηγές: Βικιπαιδεία, Εφημερίδα <<ΤΑ ΝΕΑ>>, Εφημερίδα <<ΤΟ ΕΘΝΟΣ>>, alfavita.gr, capital. gr, iefimerida.gr

Αντλήθηκε υλικό από το κανάλι WWF της πλατφόρμα του Youtube.com με τίτλο «Πάρνηθα: 10 χρόνια μετά την καταστροφική πυρκαγιά.»