ΜΙΑ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ ΓΡΑΜΜΕΝΗ ΤΟ 1938
Το ακόλουθο άρθρο, το οποίο αποτελεί μέρος μιας έκθεσης για όλες τις Αυτοκέφαλες Εκκλησίες που έκανε ο Αρχιεπίσκοπος Ιωάννης στο Δεύτερο Σόμπορ της Διασποράς της Ρωσικής Εκκλησίας στο Εξωτερικό που πραγματοποιήθηκε στη Γιουγκοσλαβία το 1938, δίνει το ιστορικό υπόβαθρο της σημερινής κατάστασης του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως. Θα μπορούσε κάλλιστα να είχε γραφτεί σήμερα, εκτός από μερικά μικρά σημεία που έχουν αλλάξει από τότε. Το αναπαράγουμε εδώ για να αποσαφηνίσουμε περισσότερο την τρέχουσα εκκλησιαστική κρίση γύρω από το Οικουμενικό Πατριαρχείο και την Ουκρανία.
Το πρωτείο μεταξύ των Ορθοδόξων Εκκλησιών κατέχει η Εκκλησία της Νέας Ρώμης, η Κωνσταντινούπολη, της οποίας ηγείται ένας Πατριάρχης που έχει τον τίτλο του Οικουμενικού, και ως εκ τούτου ονομάζεται η ίδια Οικουμενικό Πατριαρχείο, το οποίο εδαφικά έφτασε στο αποκορύφωμα της ανάπτυξής του στα τέλη του 18ου αιώνα. Τότε περιλαμβανόταν σε αυτήν ολόκληρη η Μικρά Ασία, ολόκληρη η Βαλκανική Χερσόνησος (εκτός από το Μαυροβούνιο), μαζί με τα γειτονικά νησιά, αφού οι άλλες ανεξάρτητες Εκκλησίες της Βαλκανικής Χερσονήσου είχαν καταργηθεί και είχαν γίνει μέρος του Οικουμενικού Πατριαρχείου.
Ο Οικουμενικός Πατριάρχης είχε λάβει από τον Τούρκο Σουλτάνο, ακόμη και πριν από την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης από τους Τούρκους, τον τίτλο του Millet Bash, δηλαδή της κεφαλής του λαού, και θεωρήθηκε επικεφαλής ολόκληρου του ορθόδοξου πληθυσμού της Τουρκικής Αυτοκρατορίας. Αυτό, ωστόσο, δεν εμπόδισε την τουρκική κυβέρνηση να απομακρύνει πατριάρχες για οποιονδήποτε λόγο και να ζητήσει νέες εκλογές, εισπράττοντας ταυτόχρονα ένα μεγάλο φόρο από τον νεοεκλεγέντα πατριάρχη. Προφανώς το τελευταίο γεγονός είχε μεγάλη σημασία για την αλλαγή των πατριαρχών από τους Τούρκους και γι' αυτό συχνά συνέβαινε να επιτρέπουν και πάλι στον Πατριαρχικό Θρόνο έναν πατριάρχη τον οποίο είχαν απομακρύνει, μετά το θάνατο ενός ή περισσότερων διαδόχων του. Έτσι, πολλοί πατριάρχες κατέλαβαν την έδρα τους αρκετές φορές και κάθε προσχώρηση συνοδεύτηκε από την είσπραξη ειδικού φόρου από αυτούς από τους Τούρκους.
Για να καλύψει το ποσό που κατέβαλε κατά την άνοδό του στον Πατριαρχικό Θρόνο, ένας πατριάρχης έκανε μια συλλογή από τους μητροπολίτες που υπάγονταν σε αυτόν, και αυτοί, με τη σειρά τους, εισέπραξαν από τους κληρικούς που ήταν κατώτεροι σε αυτούς. Αυτός ο τρόπος διάρθρωσης των οικονομικών του άφησε το αποτύπωμά του στην όλη τάξη της ζωής του Πατριαρχείου. Στο Πατριαρχείο ήταν επίσης εμφανής η ελληνική «Μεγάλη Ιδέα», δηλαδή η προσπάθεια αποκατάστασης του Βυζαντίου, αρχικά με πολιτιστική, αλλά αργότερα και με πολιτική έννοια. Για το λόγο αυτό σε όλες τις σημαντικές θέσεις τοποθετήθηκαν άνθρωποι πιστοί σε αυτή την ιδέα, και ως επί το πλείστον Έλληνες από το τμήμα της Κωνσταντινούπολης που ονομάζεται Φανάρι, όπου βρισκόταν και το Πατριαρχείο. Σχεδόν πάντα οι επισκοπικές έδρες καλύπτονταν από Έλληνες, παρόλο που στη Βαλκανική Χερσόνησο ο πληθυσμός ήταν κυρίως σλαβικός.
Στις αρχές του 19ου αιώνα ξεκίνησε ένα απελευθερωτικό κίνημα μεταξύ των βαλκανικών λαών, οι οποίοι αγωνίζονταν να απελευθερωθούν από την εξουσία των Τούρκων. Εκεί προέκυψαν τα κράτη της Σερβίας, της Ελλάδας, της Ρουμανίας και της Βουλγαρίας, αρχικά ημι-ανεξάρτητα και στη συνέχεια εντελώς ανεξάρτητα από την Τουρκία. Παράλληλα προχώρησε και ο σχηματισμός νέων Τοπικών Εκκλησιών, οι οποίες διαχωρίστηκαν από το Οικουμενικό Πατριαρχείο. Αν και ήταν απρόθυμα, υπό την επίδραση των περιστάσεων, οι Οικουμενικοί Πατριάρχες επέτρεψαν την αυτονομία των Εκκλησιών στα υποτελή πριγκιπάτα και αργότερα αναγνώρισαν την πλήρη ανεξαρτησία των Εκκλησιών στη Σερβία, την Ελλάδα και τη Ρουμανία. Μόνο το βουλγαρικό ζήτημα ήταν περίπλοκο λόγω αφενός της ανυπομονησίας των Βουλγάρων, οι οποίοι δεν είχαν ακόμη αποκτήσει πολιτική ανεξαρτησία, και, αφετέρου, χάρη στην ανυποχώρητη στάση των Ελλήνων. Η αυτόβουλη ανακήρυξη της βουλγαρικής αυτοκεφαλίας με την ίδρυση φιρμανιού του Σουλτάνου δεν αναγνωρίστηκε από το Πατριαρχείο και σε ορισμένες επισκοπές καθιερώθηκε παράλληλη ιεραρχία.
Κωνσταντινούπολη, 19ος αι.
Τα όρια των νεοσύστατων Εκκλησιών συνέπιπταν με τα όρια των νέων κρατών, τα οποία αυξάνονταν συνεχώς εις βάρος της Τουρκίας, αποκτώντας ταυτόχρονα νέες επαρχίες από το Πατριαρχείο. Ωστόσο, το 1912, όταν άρχισε ο Βαλκανικός Πόλεμος, το Οικουμενικό Πατριαρχείο είχε περίπου 70 μητροπόλεις και αρκετές επισκοπές. Ο πόλεμος του 1912-13 απομάκρυνε από την Τουρκία ένα σημαντικό μέρος της Βαλκανικής χερσονήσου με μεγάλα πνευματικά κέντρα όπως η Θεσσαλονίκη και ο Άθως. Ο Μεγάλος Πόλεμος του 1914-18 στέρησε για ένα διάστημα από την Τουρκία ολόκληρη τη Θράκη και τα μικρασιατικά παράλια με την πόλη της Σμύρνης, η οποία στη συνέχεια χάθηκε από την Ελλάδα το 1922 μετά την αποτυχημένη πορεία των Ελλήνων στην Κωνσταντινούπολη.
Εδώ ο Οικουμενικός Πατριάρχης δεν μπορούσε τόσο εύκολα να επιτρέψει να βγουν από την εξουσία του οι επισκοπές που είχαν αποσχιστεί από την Τουρκία, όπως είχε γίνει προηγουμένως. Ήδη γινόταν λόγος για ορισμένους τόπους που από παλιά βρίσκονταν υπό την πνευματική εξουσία της Κωνσταντινούπολης. Ωστόσο, ο Οικουμενικός Πατριάρχης το 1922 αναγνώρισε την προσάρτηση στη Σερβική Εκκλησία όλων των περιοχών εντός των ορίων της Γιουγκοσλαβίας. συμφώνησε να συμπεριληφθούν στην Εκκλησία της Ελλάδος ορισμένες επισκοπές του ελληνικού κράτους, διατηρώντας όμως τη δικαιοδοσία του επί του Άθω· και το 1937 αναγνώρισε ακόμη και το αυτοκέφαλο της μικρής Αλβανικής Εκκλησίας, το οποίο αρχικά δεν είχε αναγνωρίσει.
Τα όρια του Οικουμενικού Πατριαρχείου και ο αριθμός των επισκοπών του είχαν μειωθεί σημαντικά. Την ίδια εποχή το Οικουμενικό Πατριαρχείο έχασε και τη Μικρά Ασία, αν και παρέμεινε στη δικαιοδοσία του. Σύμφωνα με τη συνθήκη ειρήνης μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας το 1923, υπήρξε ανταλλαγή πληθυσμών μεταξύ αυτών των δυνάμεων, έτσι ώστε ολόκληρος ο ελληνικός πληθυσμός της Μικράς Ασίας έπρεπε να επανεγκατασταθεί στην Ελλάδα.
Οι αρχαίες πόλεις, που κάποτε είχαν μεγάλη σημασία στα εκκλησιαστικά θέματα και ένδοξες στην εκκλησιαστική τους ιστορία, παρέμειναν χωρίς ούτε έναν κάτοικο της ορθόδοξης πίστης. Ταυτόχρονα, ο Οικουμενικός Πατριάρχης έχασε την πολιτική του σημασία στην Τουρκία, αφού ο Κεμάλ Πασάς του στέρησε τον τίτλο της κεφαλής του λαού.
Στην πραγματικότητα, αυτή τη στιγμή υπό τον Οικουμενικό Πατριάρχη υπάρχουν πέντε επισκοπές εντός των ορίων της Τουρκίας εκτός από τον Άθω με τα γύρω μέρη στην Ελλάδα. Ο Πατριάρχης εμποδίζεται εξαιρετικά στην εκδήλωση ακόμη και των αδιαμφισβήτητων δικαιωμάτων του στην εκκλησιαστική διακυβέρνηση εντός των ορίων της Τουρκίας, όπου θεωρείται ως ένας απλός Τούρκος υπήκοος-αξιωματούχος, υπό την εποπτεία της κυβέρνησης.
Η τουρκική κυβέρνηση, η οποία παρεμβαίνει σε όλες τις πτυχές της ζωής των πολιτών της, μόνο ως ειδικό προνόμιο, επέτρεψε σε αυτόν, όπως και στον Αρμένιο Πατριάρχη, να φοράει μακριά μαλλιά και ιερατική ενδυμασία, απαγορεύοντας αυτό στον υπόλοιπο κλήρο.
Ο Πατριάρχης δεν έχει δικαίωμα ελεύθερης εξόδου από την Τουρκία και τον τελευταίο καιρό η κυβέρνηση επιδιώκει όλο και πιο επίμονα την απομάκρυνσή του στη νέα πρωτεύουσα της Άγκυρας (την αρχαία Αγκύρα), όπου τώρα δεν υπάρχουν Ορθόδοξοι Χριστιανοί, αλλά όπου είναι συγκεντρωμένη η διοίκηση με όλους τους κλάδους της κυβερνητικής ζωής.
Μια τέτοια εξωτερική υποβάθμιση του ιεράρχη της πόλης του Αγίου Κωνσταντίνου, η οποία ήταν κάποτε η πρωτεύουσα της οικουμένης, δεν έχει προκαλέσει ευλάβεια προς το πρόσωπό του μεταξύ των Ορθοδόξων Χριστιανών, οι οποίοι τιμούν την έδρα των Αγίων Χρυσοστόμου και Γρηγορίου του Θεολόγου. Από το ύψος αυτής της έδρας ο διάδοχος των Αγίων Ιωάννη και Γρηγορίου θα μπορούσε να καθοδηγήσει πνευματικά ολόκληρο τον ορθόδοξο κόσμο, αρκεί να διέθετε τη σταθερότητά τους στην υπεράσπιση της δικαιοσύνης και της αλήθειας και το εύρος των απόψεων του πρόσφατου Πατριάρχη Ιωακείμ Γ '. Ωστόσο, στη γενική παρακμή του Οικουμενικού Πατριαρχείου έχει προστεθεί η κατεύθυνση της δραστηριότητάς του μετά τον Μεγάλο Πόλεμο. Το Οικουμενικό Πατριαρχείο θέλησε να αντισταθμίσει την απώλεια των επισκοπών που εγκατέλειψαν τη δικαιοδοσία του, καθώς και την απώλεια της πολιτικής σημασίας του εντός των ορίων της Τουρκίας, υποβάλλοντας στον εαυτό του περιοχές όπου μέχρι τώρα δεν υπήρχε ορθόδοξη ιεραρχία, καθώς και τις Εκκλησίες εκείνων των κρατών όπου η κυβέρνηση δεν είναι ορθόδοξη. Έτσι, στις 5 Απριλίου 1922, ο Πατριάρχης Μελέτιος όρισε Έξαρχο Δυτικής και Κεντρικής Ευρώπης με τον τίτλο του Μητροπολίτη Θυατείρων με έδρα το Λονδίνο. στις 4 Μαρτίου 1923, ο ίδιος Πατριάρχης χειροτόνησε τον Τσέχο Αρχιμανδρίτη Σαββάτιο Αρχιεπίσκοπο Πράγας και πάσης Τσεχοσλοβακίας. Στις 15 Απριλίου 1924 ιδρύθηκε Μητρόπολη Ουγγαρίας και πάσης Κεντρικής Ευρώπης με έδρα τη Βουδαπέστη, αν και εκεί υπήρχε ήδη Σέρβος επίσκοπος. Στην Αμερική ιδρύθηκε Αρχιεπισκοπή υπό τον Οικουμενικό Θρόνο και το 1924 ιδρύθηκε Επισκοπή στην Αυστραλία με έδρα το Σύδνεϋ. Το 1938 η Ινδία υπήχθη στον Αρχιεπίσκοπο της Αυστραλίας.
Συγχρόνως έχει προχωρήσει η υποταγή χωριστών τμημάτων της Ορθοδόξου Εκκλησίας της Ρωσσίας, τα οποία έχουν αποσχιστεί από τη Ρωσσία. Έτσι, στις 9 Ιουνίου 1923, ο Οικουμενικός Πατριάρχης δέχθηκε στη δικαιοδοσία του την Επισκοπή της Φινλανδίας ως αυτόνομη Φινλανδική Εκκλησία. στις 23 Αυγούστου 1923, η Εσθονική Εκκλησία υποτάχθηκε με τον ίδιο τρόπο, στις 13 Νοεμβρίου 1924, ο Πατριάρχης Γρηγόριος VII αναγνώρισε την αυτοκεφαλία της Πολωνικής Εκκλησίας υπό την εποπτεία του Οικουμενικού Πατριαρχείου - δηλαδή, μάλλον αυτονομία. Τον Μάρτιο του 1936, ο Οικουμενικός Πατριάρχης δέχθηκε τη Λετονία στη δικαιοδοσία του. Μη περιοριζόμενος στην αποδοχή στη δικαιοδοσία του Εκκλησιών σε περιοχές που είχαν απομακρυνθεί από τα σύνορα της Ρωσίας, ο Πατριάρχης Φώτιος δέχθηκε στη δικαιοδοσία του τον Μητροπολίτη Ευλόγιο στη Δυτική Ευρώπη μαζί με τις ενορίες που υπάγονται σε αυτόν και στις 28 Φεβρουαρίου 1937, ένας Αρχιεπίσκοπος της δικαιοδοσίας του Οικουμενικού Πατριάρχη στην Αμερική χειροτόνησε τον Επίσκοπο Θεόδωρο-Bogdan Shpilko για μια Ουκρανική Εκκλησία στη Βόρεια Αμερική.
Έτσι, ο Οικουμενικός Πατριάρχης έχει γίνει στην πραγματικότητα «οικουμενικός» στο εύρος της επικράτειας που θεωρητικά υπόκειται σε αυτόν. Σχεδόν ολόκληρη η επίγεια υδρόγειος, εκτός από τα μικρά εδάφη των τριών Πατριαρχείων και το έδαφος της Σοβιετικής Ρωσίας, σύμφωνα με την ιδέα των ηγετών του Πατριαρχείου, εισέρχεται στη σύνθεση του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Αυξάνοντας απεριόριστα την επιθυμία τους να υποτάξουν στον εαυτό τους τμήματα της Ρωσσίας, οι Πατριάρχες Κωνσταντινουπόλεως άρχισαν ακόμη και να διακηρύσσουν την αντικανονικότητα της προσάρτησης του Κιέβου στο Πατριαρχείο Μόσχας και να δηλώνουν ότι η προϋπάρχουσα νότια ρωσική Μητρόπολη Κιέβου θα πρέπει να υπόκειται στο Θρόνο της Κωνσταντινούπολης. Μια τέτοια άποψη όχι μόνο εκφράζεται σαφώς στον Τόμο της 13ης Νοεμβρίου 1924, σε σχέση με τον διαχωρισμό της Πολωνικής Εκκλησίας, αλλά προωθείται επίσης αρκετά διεξοδικά από τους Πατριάρχες. Έτσι, ο Βικάριος του Μητροπολίτη Ευλόγιου στο Παρίσι, ο οποίος χειροτονήθηκε με την άδεια του Οικουμενικού Πατριάρχη, ανέλαβε τον τίτλο της Χερσονήσου. Δηλαδή, η Χερσόνησος, η οποία βρίσκεται τώρα στο έδαφος της Ρωσίας, υπόκειται στον Οικουμενικό Πατριάρχη. Το επόμενο λογικό βήμα για το Οικουμενικό Πατριαρχείο θα ήταν να κηρύξει ολόκληρη τη Ρωσσία υπό τη δικαιοδοσία της Κωνσταντινούπολης.
Ωστόσο, η πραγματική πνευματική δύναμη και ακόμη και τα πραγματικά όρια της εξουσίας δεν αντιστοιχούν σε μια τέτοια αυτοπροβολή της Κωνσταντινούπολης. Για να μην αναφέρουμε το γεγονός ότι σχεδόν παντού η εξουσία του Πατριάρχη είναι αρκετά απατηλή και συνίσταται ως επί το πλείστον στην επικύρωση επισκόπων που έχουν εκλεγεί σε διάφορα μέρη ή στην αποστολή τέτοιων από την Κωνσταντινούπολη, πολλές χώρες που η Κωνσταντινούπολη θεωρεί υποκείμενες στον εαυτό της δεν έχουν καθόλου ποίμνιο υπό τη δικαιοδοσία της.
Ο Πατριάρχης Μελέτιος
Το ηθικό κύρος των Πατριαρχών Κωνσταντινουπόλεως έχει επίσης πέσει πολύ χαμηλά λόγω της ακραίας αστάθειας τους στα εκκλησιαστικά θέματα. Έτσι, ο Πατριάρχης Μελέτιος Δ ́ οργάνωσε ένα «Πανορθόδοξο Συνέδριο», με εκπροσώπους διαφόρων εκκλησιών, το οποίο αποφάσισε την εισαγωγή του Νέου Ημερολογίου. Αυτό το διάταγμα, αναγνωρισμένο μόνο από ένα μέρος της Εκκλησίας, εισήγαγε ένα φοβερό σχίσμα μεταξύ των Ορθοδόξων Χριστιανών. Ο Πατριάρχης Γρηγόριος Ζ ́ αναγνώρισε το διάταγμα της συνόδου της Ζωντανής Εκκλησίας σχετικά με την καθαίρεση του Πατριάρχη Τύχωνα, τον οποίο λίγο πριν από αυτό η Σύνοδος της Κωνσταντινούπολης είχε ανακηρύξει «ομολογητή», και στη συνέχεια εισήλθε σε κοινωνία με τους «ανακαινιστές» στη Ρωσία, η οποία συνεχίζεται μέχρι σήμερα.
Εν ολίγοις, το Οικουμενικό Πατριαρχείο, θεωρητικά αγκαλιάζει σχεδόν ολόκληρο το σύμπαν και στην πραγματικότητα επεκτείνει την εξουσία του μόνο σε πολλές επισκοπές, και σε άλλα μέρη έχει μόνο υψηλότερη επιφανειακή εποπτεία και λαμβάνει ορισμένα έσοδα γι 'αυτό, διώκεται από την κυβέρνηση στο εσωτερικό και δεν υποστηρίζεται από καμία κυβερνητική αρχή στο εξωτερικό: έχοντας χάσει τη σημασία του ως πυλώνα της αλήθειας και έχοντας γίνει το ίδιο πηγή διαίρεσης, και την ίδια στιγμή που διακατέχεται από μια υπερβολική αγάπη για την εξουσία - αντιπροσωπεύει ένα θλιβερό θέαμα που θυμίζει τις χειρότερες περιόδους στην ιστορία της έδρας της Κωνσταντινούπολης.
Από το Orthodox Word, τόμος 8, τεύχος 4 (45), Ιούλιος-Αύγουστος 1972, σ. 166-168, 174-175.
The Orthodox Word
9/9/2018
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ: ΜΑΡΙΓΩ ΖΑΡΑΦΟΠΟΥΛΑ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Ἐνημερώνουμε τοὺς ἀγαπητοὺς ἀναγνῶστες μας, ὅτι σχόλια, τὰ ὁποῖα ἐμπεριέχουν προσβλητικοὺς χαρακτηρισμούς, διαφημίζουν κόμματα ἢ εἶναι γραμμένα μὲ λατινικοὺς χαρακτῆρες (γκρήκλις), θὰ διαγράφωνται ἄνευ προειδοποιήσεως!