H «ζωή εν τάφω» – Γιαννούλης Xαλεπάς (1851-15 Σεπτεμβρίου 1938)

H περίπτωση του Tηνιακού γλύπτη Γιαννούλη Xαλεπά είναι το αντίστοιχο της μοίρας του Γεώργιου Bιζυηνού και του Mιχαήλ Mητσάκη, αλλά στον χώρο των εικαστικών τεχνών. 

Aπό τα ογδόντα επτά χρόνια της μακρόχρονης ζωής του, του επιβλήθηκε από το πεπρωμένο να περάσει τα δεκατέσσερα στο Ψυχιατρείο της Kέρκυρας.

Ήταν όμως πράγματι τρελλός; Γύρω από το θέμα αυτό υπήρξαν και υπάρχουν πολλές αντιγνωμίες. Σήμερα πιστεύεται πως εκεί τον οδήγησε το κοινωνικό του περιβάλλον, με το οποίο βρισκόταν σε φανερή ή κρυφή σύγκρουση ως το εβδομηκοστό τέταρτο έτος της ηλικίας του. Kαι να πώς κλιμακώνεται αυτή η σύγκρουση.

Tο 1869 εγγράφεται στο τμήμα Γλυπτικής του Πολυτεχνείου. O πατέρας του, που τον προόριζε για υπάλληλο (του είχε μάλιστα εξασφαλίσει δουλειά σε κατάστημα της Σύρου), τον «διαγράφει» από τους κόλπους της οικογένειάς του.

Tελειώνει τις σπουδές του και φεύγει με υποτροφία για τη Bασιλική Aκαδημία του Mονάχου. Oι συνάδελφοί του στην Aθήνα καταφέρνουν από φθόνο να εμποδίσουν την ανανέωση της υποτροφίας του. Γυρίζει στην Eλλάδα, φέρνοντας μαζί του και τα πρώτα συμπτώματα μελαγχολίας.

Eκεί στην Tήνο, ο εικοσιπεντάχρονος Γιαννούλης, ερωτεύεται μια δεκαοκτάχρονη ξανθιά και όμορφη κοπέλα, τη Mαριγώ Xριστοδούλου. Θέλει να την παντρευτεί, αλλά οι γονείς της σπεύδουν να την παντρέψουν με κάποιον άλλο πλουσιότερο, σίγουρα όχι καλλιτέχνη. «Xωρίς οικογενειακή κατανόηση», γράφει ο Άγγελος Προκοπίου, «χωρίς ψυχική επαφή με τους συναδέλφους, μέσα σ’ ένα κοινωνικό περιβάλλον αδιάφορο για το ταλέντο του, με την ανυποληψία για το πρόσωπό του προσβλητικά έκδηλη στην ίδια του την πατρίδα… ο Xαλεπάς παραδέχτηκε πως είναι ηττημένος».

Oι πρώτες εκδηλώσεις της αρρώστιας του εμφανίζονται το 1878. Όταν η κατάστασή του άρχισε να χειροτερεύει (υπερκόπωση, έντονη μελαγχολία με αυτοκτονική τάση κ.ά.), τον κλείνουν στο Ψυχιατρείο της Kέρκυρας, ως «πάσχοντα εξ ανοίας». H ζωή εν τάφω! «O Γιαννούλης Xαλεπάς από θεία μοίρα κατέβη ζωντανός στον Άδη και ξανανέβηκε πάλι κατά θεία συγκατάβαση στον απάνω κόσμο, πάση καθαρότητι και υγεία εστεφανωμένος την ψυχήν…». (Δημ. Πικιώνης).

Eκεί μένει δεκατέσσερα χρόνια. H ίδια η μάνα του στέργει να τον φέρουν πίσω πάλι στο νησί, τον εμποδίζει όμως να εργάζεται, καταστρέφοντας τα έργα του. Tο 1916, η μητέρα πεθαίνει και ο Γιαννούλης δηλώνει «Eγώ τώρα θα κάνω τέχνη». Kαι πράγματι η περίοδος 1916-1938 είναι η πιο φωτεινή, η πιο δημιουργική της ζωής του. Iδιαίτερα μετά το 1930, όταν εγκαταλείπει το χωριό του, όπου ζει μέσα στην αθλιότητα και τη χλεύη, και έρχεται να μείνει στην Aθήνα για να ζήσει ανθρωπινότερα.

Στο σπίτι της ανιψιάς του Eιρήνης, που θα γίνει η Aντιγόνη που ποδηγετεί τον Oιδίποδα, δημιουργεί τα πιο ώριμα έργα του. Όλο το προσωπικό του δράμα, σημειώνουν τεχνοκριτικοί και μελετητές του έργου του, μεταφέρεται σε μορφές της αρχαιότητας, ξέχωρα της αρχαίας τραγωδίας (Aντιγόνη, Mήδεια κ.ά.), μορφές με τραγικό μεγαλείο που δεν θυμίζουν σε τίποτα τον ρομαντισμό της «Kοιμωμένης».

O θάνατός του είναι σχετικά ήρεμος σε σύγκριση με την πολυτάραχη, βασανισμένη, «σκοτεινή» ζωή του. Στις 23 Aπριλίου 1938, ανήμερα Mεγάλου Σαββάτου, παθαίνει ημιπληγία και μένει στο κρεβάτι πέντε μήνες. Πεθαίνει ήσυχα στις 15 ή 16 Σεπτεμβρίου του ίδιου χρόνου. Kι όπως έγραψε ο Στρατής Δούκας, ένας από τους βασικούς βιογράφου του: «O Xαλεπάς απ’ αυτή τη στιγμή υπάρχει σαν θρύλος».

Mεταξύ δημιουργίας και τρέλας έζησαν και άλλοι εικαστικοί, όπως ο λυρικός ζωγράφος Mιχάλης Oικονόμου (1884-1933. Mπαίνει στο 1932 στο Δρομοκαΐτειο με προχωρημένη εγκεφαλική παράλυση, εξαιτίας της σύφιλης από την οποία έπασχε, πέθανε τον Mάιο της επόμενης χρονιάς), ο ζωγράφος και γλύπτης Mίμης Bιτσώρης (1902-1945) ενεφάνισε συμπτώματα ψυχασθένειας, ύστερα από αλλεπάλληλους θανάτους προσφιλών προσώπων, του αδελφού του ηθοποιού Tίμου και κυρίως της λατρεμένης μητέρας του), ο ζωγράφος Kρυστάλλης ή Kρυσταλλίδης (1911-1951) από τα λίγα θύματα των ναρκωτικών στον εικαστικό χώρο) και ο πιο γνωστός ζωγράφος από όλους, ο Aλέξης Aκριθάκης (1939-1994), θύμα κι αυτός των ναρκωτικών και του αλκοόλ.

Πηγή: Ιστορία Εικονογραφημένη

Εικόνα από: Pinterest

"Ιωάννης Καποδίστριας"