ΕΚΔΙΩΞΙΣ του Οικουμενικού Πατριάρχου: η ΑΠΟΜΑΚΡΥΝΣΙΣ του Μαξίμου Ε ́ τό 1948, σύμφωνα μέ τά αρχεία της 'CIA' ! ( Γιά ΑΠΑΙΤΗΤΙΚΟΥΣ ! )

Ο Οικουμενικός Πατριάρχης Μάξιμος Ε'

Δημοσιεύθηκε στις 11 Δεκεμβρίου 2019

από τον MATTHEW NAMEE

Ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος τελείωσε το 1945 και αμέσως, οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Σοβιετική Ένωση άρχισαν να αγωνίζονται για ηγεσία στον μεταπολεμικό κόσμο. Οι Σοβιετικοί σάρωσαν όσο το δυνατόν περισσότερες χώρες στην τροχιά τους. Εν τω μεταξύ, οι Ηνωμένες Πολιτείες υιοθέτησαν το Δόγμα Τρούμαν, μια εξωτερική πολιτική βασισμένη στον περιορισμό του κομμουνισμού σε όλο τον κόσμο. 

Η Ορθοδοξία έγινε ένα από τα πολλά μέτωπα πληρεξουσίων στον Ψυχρό Πόλεμο: καθώς οι Σοβιετικοί προσπάθησαν να χρησιμοποιήσουν το Πατριαρχείο Μόσχας για να επηρεάσουν τις άλλες Ορθόδοξες Εκκλησίες για να υποστηρίξουν τον κομμουνισμό, οι Ηνωμένες Πολιτείες υποστήριξαν το Οικουμενικό Πατριαρχείο ως φιλοδυτικό αντίβαρο.

Ενθρονισμένος στις αρχές του 1946, ο νέος Οικουμενικός Πατριάρχης, Μάξιμος Ε', αποδείχθηκε, για διάφορους λόγους, πολύ αδύναμος για να υπηρετήσει ως αποτελεσματικός ηγέτης της Εκκλησίας της Κωνσταντινούπολης σε αυτή την κρίσιμη στιγμή. 

Σήμερα είναι μια ως επί το πλείστον ξεχασμένη υποσημείωση στην Ιστορία, πιο αξιοσημείωτη ως ο άνθρωπος που προηγήθηκε του "μεγάλου" Αθηναγόρα, του ισχυρού, σθεναρά φιλοαμερικανού Πατριάρχη που τον διαδέχθηκε. 

Είναι αξιοσημείωτο ότι η 'CIA' έχει κυκλοφορήσει ένα μεγάλο αριθμό εγγράφων βάσει του νόμου περί ελευθερίας της πληροφόρησης, που βοηθούν στην αφήγηση της ιστορίας της πατριαρχείας του Μαξίμου - μια ιστορία που, χωρίς αυτά τα έγγραφα, θα ήταν σε μεγάλο βαθμό απρόσιτη για εμάς. 

Σε αυτό το άρθρο, χρησιμοποιώ αυτά τα έγγραφα της 'CIA', και μερικές άλλες σύγχρονες πηγές, για να πω αυτή την ιστορία. 

Το κάνω αυτό εν μέρει επειδή είναι ένα ενδιαφέρον κομμάτι της εκκλησιαστικής ιστορίας, αλλά και επειδή δείχνει πόσο στενά παρακολουθούσε η 'CIA' τα γεγονότα στον ορθόδοξο κόσμο. 

Αυτά είναι μόνο τα έγγραφα της CIA που έχουν αποχαρακτηριστεί στο πλαίσιο του FOIA και είναι πιθανό ότι υπάρχουν και άλλα έγγραφα που δεν έχουν κυκλοφορήσει στο κοινό. 

Ακόμη και με αυτή την επιφύλαξη, αυτές οι πηγές μας βοηθούν να ανακατασκευάσουμε ένα κρίσιμο επεισόδιο στη σύγχρονη Ορθοδοξία.

***

Στις 20 Φεβρουαρίου 1946 ο Μητροπολίτης Χαλκηδόνας Μάξιμος εξελέγη παμψηφεί Οικουμενικός Πατριάρχης Μάξιμος Ε'. 

Ήταν η δύναμη πίσω από το θρόνο κατά τη διάρκεια της δεκαετούς βασιλείας του αείμνηστου Πατριάρχη Βενιαμίν, και σε ηλικία μόλις 48 ετών, ο Μάξιμος φαινόταν να έχει μια μακρά διακονία μπροστά του ως «πρώτος μεταξύ ίσων» στον ορθόδοξο κόσμο.

Αλλά, όχι: είχε μια μάλλον σύντομη διακονία μπροστά του. Ο Μάξιμος παραιτήθηκε 32 μήνες αργότερα, στις 18 Οκτωβρίου 1948.

Τα πρώτα σημάδια προβλημάτων εμφανίστηκαν το φθινόπωρο του 1946. Μια έκθεση της CIA στις 22 Νοεμβρίου ανέφερε: «Μια πηγή σε στενή επαφή με τον Πατριάρχη αναφέρει ότι ο Μάξιμος πάσχει από οξεία νευρική κρίση και παρουσιάζει σοβαρά συμπτώματα παραφροσύνης». 

Στις 16 Δεκεμβρίου, σύμφωνα με τη CIA, «οι γιατροί είχαν ενημερώσει το Φανάρι ότι η ασθένεια του Πατριάρχη Μαξίμου απαιτούσε θεραπεία σε σανατόριο στην Ελβετία και ότι γίνονταν διευθετήσεις για την άμεση αναχώρησή του για τη χώρα αυτή».

Ο Μάξιμος προσπάθησε να παραιτηθεί από Πατριάρχης, αλλά η ελληνική κυβέρνηση αρνήθηκε να αποδεχθεί την παραίτησή του, επειδή μια νέα πατριαρχική εκλογή θα σήμαινε ότι οι Έλληνες θα έπρεπε να βρουν κοινό έδαφος με τους Τούρκους για έναν υποψήφιο.

Κάποια στιγμή πριν από τα Χριστούγεννα του 1946, η CIA έλαβε την είδηση ότι η κατάσταση του Μαξίμου παρέμενε σοβαρή. 

«Ο Πατριάρχης Μάξιμος φέρεται να συνεχίζει να υποφέρει από επαναλαμβανόμενες κρίσεις νευρικής κατάθλιψης και αϋπνίας, αν και υπάρχουν διαστήματα μετά από αυτές τις κρίσεις κατά τα οποία είναι απολύτως φυσιολογικός. 

Πηγή, η οποία επισκέφθηκε τον Μάξιμο στη θερινή κατοικία του στην Χάλκη, όπου τον παρακολουθεί ο προσωπικός του γιατρός, δήλωσε ότι ο Μάξιμος ελπίζει ότι θα αναρρώσει επαρκώς για να χοροστατήσει στη λειτουργία των Χριστουγέννων στο Φανάρι, αλλά και να παραμείνει στο Φανάρι μέχρι την πρώτη του έτους. 

(Αυτή η αφήγηση εμφανίστηκε σε μια έκθεση της CIA με ημερομηνία 16 Ιανουαρίου 1947.)

Τα ελληνικά μέσα ενημέρωσης μετέδωσαν την είδηση της ψυχικής ασθένειας του Πατριάρχη στις 29 Δεκεμβρίου 1946. Την επόμενη μέρα, το Φανάρι διέψευσε τα πάντα με τη δήλωση: «Η Αγιότητά του είναι καλά στην υγεία του και δεν θα φύγει για την Ελβετία».

Στις 3 Ιανουαρίου 1947, η ιστορία "έφτασε" (...) στις Ηνωμένες Πολιτείες. 

Η Chicago Tribune ανέφερε μια ειδική επιτροπή εμπειρογνωμόνων ψυχικής υγείας που είχε εξετάσει τον Πατριάρχη και διαπίστωσε ότι «έπασχε από νευρική διαταραχή». 

Η επιτροπή ανέφερε ότι «η νοημοσύνη του Μαξίμου είναι φυσιολογική» και ότι πιθανότατα θα αναρρώσει με θεραπεία. Το Βήμα συνέχισε:

Λίγο μετά την εκλογή του, αναφέρθηκε ότι περπάτησε σε ένα δωμάτιο στο πατριαρχείο και φώναξε: «Ξέρω τώρα ότι αυτή δεν είναι ζωή για έναν νεαρό άνδρα».

Οι πληροφοριοδότες είπαν ότι από τότε ο επικεφαλής ενός από τους ισχυρότερους θρόνους της θρησκείας, υπέφερε από αυτό που περιγράφηκε από τους συνεργάτες του ως «φοβία περιορισμού».

Σε συνδυασμό με αυτό ήταν το βαρύ φορτίο του αξιώματος, ιδιαίτερα τώρα που ο πατριάρχης αντιμετωπίζει κινήσεις από τους Ρώσους Ορθόδοξους κληρικούς να επεκτείνουν την τροχιά επιρροής τους.

Η 'Tribune' έκλεισε επικαλούμενη πηγές, που υποδηλώνουν ότι ο Αρχιεπίσκοπος Αθηναγόρας, προκαθήμενος της Ελληνικής Αρχιεπισκοπής Βόρειας και Νότιας Αμερικής, «θα μπορούσε να είναι υποψήφιος»....

Στις 16 Ιανουαρίου, η CIA ανέφερε: 

«Εξετάζεται σοβαρά η καθαίρεση του Πατριάρχη, αλλά οι οπαδοί του είναι απρόθυμοι να κάνουν ένα τέτοιο βήμα μέχρι να πειστούν από τους γιατρούς ότι η κατάσταση του Μαξίμου είναι ανίατη». 

Εν τω μεταξύ, προέκυψε ένα άσχετο σκάνδαλο - φαίνεται ότι το 1940, τέσσερεις Έλληνες δικηγόροι που προσλήφθηκαν από το Πατριαρχείο είχαν κλέψει χρήματα, που ένας πλούσιος ευεργέτης είχε κληροδοτήσει στο Πατριαρχείο στη διαθήκη του. 

Αν και ο αείμνηστος Πατριάρχης Βενιαμίν ηγήθηκε του Οικουμενικού Πατριαρχείου το 1940, όλοι γνώριζαν ότι ο τότε Μητροπολίτης Μάξιμος ήταν η πραγματική δύναμη πίσω από τον θρόνο. 

Η CIA παρατήρησε: 

«Καθώς ο Πατριάρχης Μάξιμος ήταν πλήρως επικεφαλής του Πατριαρχείου το 1940, όταν ο αείμνηστος Πατριάρχης Βενιαμίν ήταν άρρωστος, ορισμένα στοιχεία στο Φανάρι επιθυμούν ο Μάξιμος να αναλάβει μέρος της ευθύνης για αυτό το σκάνδαλο».

Η σοβιετική κυβέρνηση είχε, φυσικά, λάβει γνώση της κατάστασης στην Κωνσταντινούπολη. 

Από μια έκθεση της CIA στις 14 Φεβρουαρίου: «Τα τουρκικά έγγραφα... δημοσίευσαν δήλωση σύμφωνα με την οποία ο Σοβιετικός Γενικός Πρόξενος είχε θέσει τη Ρωσική θερινή Πρεσβεία στο Buyukders [Büyükdere] στη διάθεση του Πατριάρχη.

Αξιωματούχοι του Φαναρίου επιμένουν, ωστόσο, ότι δεν υπάρχει βάση σε αυτή την έκθεση και είναι της γνώμης ότι τα δύο εν λόγω έγγραφα προφανώς επιθυμούν να δημιουργήσουν δυσκολίες για το Πατριαρχείο δίνοντας την εντύπωση στενής συνεργασίας με τους Σοβιετικούς.

Λίγες μέρες πριν από την έκθεση της CIA, ο Αρχιεπίσκοπος Αθηναγόρας βρισκόταν στην Ουάσιγκτον, απονέμοντας στον Πρόεδρο Τρούμαν ένα κομμάτι του Τιμίου Σταυρού. 

Τότε τραβήχτηκε η διάσημη φωτογραφία του Αθηναγόρα, να φιλάει τον Τρούμαν στο ...κεφάλι. 

(Φαίνεται πιθανό ότι αυτή η εκδήλωση κανονίστηκε μερικές εβδομάδες νωρίτερα, όταν ο Πρόεδρος Τρούμαν πραγματοποίησε μια off-the-record συνάντηση με τον Αθηναγόρα στις 28 Ιανουαρίου.)

Ο Αμερικανός Πρόεδρος Χάρρυ Τρούμαν και ο Αρχιεπίσκοπος Αθηναγόρας, Φεβρουάριος 1947

Στις 12 Μαρτίου, ο Πρόεδρος Τρούμαν απευθύνθηκε στο Κογκρέσσο και διατύπωσε επίσημα, για πρώτη φορά, αυτό που έχει γίνει γνωστό ως Δόγμα Τρούμαν: 

«η πολιτική των Ηνωμένων Πολιτειών να υποστηρίζουν ελεύθερους λαούς που αντιστέκονται στην απόπειρα υποταγής από ένοπλες μειονότητες ή από εξωτερικές πιέσεις». 

Αυτό είναι ένα αρκετά γνωστό γεγονός, αλλά αυτό που συχνά ξεχνάμε είναι ότι η άμεση αιτία της ομιλίας του Τρούμαν ήταν η είδηση ότι οι Βρετανοί θα σταματούσαν να παρέχουν βοήθεια στην ελληνική κυβέρνηση, η οποία είχε εμπλακεί σε εμφύλιο πόλεμο εναντίον του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας. 

Οι Βρετανοί είχαν επίσης βοηθήσει την Τουρκία, και στην ομιλία του, ο Τρούμαν ζήτησε επίσης από το Κογκρέσσο να παράσχει βοήθεια στους ....Τούρκους. 

[σ.σ. ΓΙΑΤΙ ΤΑΧΑ; ΠΟΥ "ΖΟΡΙΣΘΗΚΑΝ" ΟΙ ΤΟΥΡΚΟΙ ΑΦΟΥ ΔΕΝ ΣΥΜΜΕΤΕΙΧΑΝ ΕΠΙΜΕΛΩΣ & ΕΠΙΤΗΔΕΙΩΣ (...) ΣΤΟΝ ΠΟΛΕΜΟ; ΓΙΑ ΠΟΙΟΥΣ ΑΛΗΘΙΝΟΥΣ ΛΟΓΟΥΣ ΝΑ ΠΑΡΟΥΝ ΤΟΤΕ ΜΕΡΙΔΙΟ ΒΟΗΘΕΙΑΣ; ΥΠΗΡΧΕ Η ΠΑΡΑΜΙΚΡΗ ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΜΕ ΤΗΝ ΠΟΛΥΠΑΘΗ ΕΛΛΑΔΑ ΠΟΥ ΒΙΩΣΕ ΑΙΜΑΤΗΡΗ & ΣΚΛΗΡΗ ΤΡΙΠΛΗ ΚΑΤΟΧΗ ΚΑΙ ΒΙΩΝΕ ΗΔΗ ΑΓΡΙΟ ΣΥΜΜΟΡΙΤΟΠΟΛΕΜΟ;]

Συνολικά, ο Τρούμαν ζήτησε από το Κογκρέσσο να εγκρίνει βοήθεια ύψους 400 εκατομμυρίων δολλαρίων προς τις κυβερνήσεις της Ελλάδας και της Τουρκίας και να εγκρίνει την αποστολή αμερικανικού στρατιωτικού προσωπικού και εξοπλισμού στην περιοχή.

Στις 20 Μαρτίου, η CIA ανέφερε την πιθανότητα η τουρκική κυβέρνηση να διορίσει ιατρική επιτροπή για να καθορίσει εάν ο Μάξιμος θα μπορούσε να συνεχίσει ως Πατριάρχης. 

«Επί του παρόντος, η τουρκική κυβέρνηση επιθυμεί να έχει το Φανάρι επικεφαλής ενός ισχυρού άνδρα, ο οποίος θα μπορούσε να αντιμετωπίσει τον Πατριάρχη Αλέξιο και τις θρησκευτικές πολιτικές της Ρωσσίας». 

Η ίδια έκθεση της CIA σχολίασε ότι μια αντιπροσωπεία του Πατριαρχείου Μόσχας, η οποία προσπαθούσε να επισκεφθεί την Κωνσταντινούπολη για σχεδόν ένα χρόνο, απέτυχε να λάβει βίζα από τις τουρκικές αρχές και τώρα επισκέπτεται τήν Δαμασκό, την Ιερουσαλήμ, την Αλεξάνδρεια και το Κάϊρο.

Τρεις ημέρες αργότερα, μια άλλη έκθεση της CIA περιέγραφε εσωτερικές προσπάθειες απομάκρυνσης του Μαξίμου, που προέρχονταν από την ελληνική κοινότητα στην Τουρκία. 

Η παράταξη κατά του Μαξίμου ήταν εχθροί του «από την εποχή που [ο Μάξιμος] ήταν Μητροπολίτης Χαλκηδόνας». Η ελληνική κυβέρνηση εξέταζε το θέμα και η CIA ανέμενε από την Ιερά Σύνοδο του Πατριαρχείου να εκλέξει νέο Πατριάρχη μετά το Πάσχα.

Εν τω μεταξύ, στις 8 Απριλίου, ο Πατριάρχης Μόσχας Αλέξιος απέστειλε επίσημες προσκλήσεις στους επικεφαλής των Ορθοδόξων Εκκλησιών να συμμετάσχουν σε μια προσυνοδική διάσκεψη, η οποία ήλπιζε ότι θα έθετε τις βάσεις για μια «οικουμενική σύνοδο» στη Μόσχα το 1948.

Το Πάσχα ήρθε και έφυγε χωρίς πατριαρχική εκλογή. 

Στις 9 Μαΐου, οι New York Times ανέφεραν ότι ο Πατριάρχης Μάξιμος είχε «οξύ νευρικό κλονισμό» και ο Αρχιεπίσκοπος Αθηναγόρας ονομάστηκε ως ο ...κορυφαίος (!) υποψήφιος για να τον διαδεχθεί! 

Το ενδιαφέρον των αξιωματούχων των αμερικανικών μυστικών υπηρεσιών για το θέμα δεν πέρασε απαρατήρητο από τους Times: «Καμμία επίσημη υποστήριξη του Αρχιεπισκόπου Αθηναγόρα δεν έχει εκφραστεί από τους Αμερικανούς, αν και η στρατιωτική υπηρεσία πληροφοριών των Ηνωμένων Πολιτειών παρακολουθεί τον αγώνα». 

Οι Times πρόσθεσαν: 

«Οι Τούρκοι αποκαλούν τον Αρχιεπίσκοπο ανεπίσημο πρεσβευτή της Τουρκίας στις Ηνωμένες Πολιτείες, τόσο εγκάρδιες είναι οι σχέσεις του με την τουρκική κυβέρνηση... 

Η ελληνική κυβέρνηση είναι ευνοϊκή προς τον Αρχιεπίσκοπο Αθηναγόρα, αλλά είναι απρόθυμη να έχει έναν τόσο αποτελεσματικό απεσταλμένο να εγκαταλείψει τις Ηνωμένες Πολιτείες και τους πλούσιους συνεισφέροντες στην ελληνική υπόθεση».

Εννέα ημέρες αργότερα, στις 18 Μαΐου, η Chicago Tribune δημοσίευσε ένα άρθρο που έλεγε ότι ο Μάξιμος «παραδίδει το θρόνο του», έχοντας σαλπάρει για την Ελλάδα. 

Οι δημόσιες εικασίες ήταν, ότι δεν θα επέστρεφε ποτέ στο Φανάρι.

Στις 21 Μαΐου, η CIA ανέφερε ότι ο Μάξιμος ταξίδευε στην Αθήνα για να συμβουλευτεί ειδικούς. 

«Εάν διαπιστωθεί ότι είναι ανίατος, πιστεύεται ότι η παραίτησή του από τη θέση του Πατριάρχη θα γίνει αποδεκτή». 

Αλλά λίγο αργότερα, στις 3 Ιουλίου, η CIA φαίνεται να έχει διορθώσει τον εαυτό της, λέγοντας ότι ο πραγματικός λόγος της επίσκεψης του Μαξίμου στην Ελλάδα δεν ήταν τα αναφερόμενα θέματα υγείας, αλλά «για διαβούλευση σχετικά με τρία μεγάλα θέματα»:

(α) Αν ο Μάξιμος πρέπει να παραιτηθεί υπέρ μιας ισχυρότερης προσωπικότητας.

(β) Αν παραιτηθεί, ποιος υποψήφιος θα ήταν ευνοϊκός για την Αθήνα; 

και

(γ) Πώς μπορεί το Φανάρι να αντιμετωπίσει το αυξανόμενο κύρος του Πατριάρχη Μόσχας Αλεξέϊ;

Η έκθεση της CIA εξήγησε γιατί ο Πατριάρχης θα έπρεπε να πάει στην Αθήνα για να συζητήσει αυτά τα θέματα: «Το Φανάρι στην Κωνσταντινούπολη κυριαρχείται οικονομικά από την ελληνική κυβέρνηση».

Στην ίδια έκθεση, η CIA σημείωσε ότι ο Αρχιεπίσκοπος Αθηναγόρας είχε «πρόσφατα γίνει επίτιμος πολίτης της πόλης της Άγκυρας από τους Τούρκους. 

Αυτό το προνόμιο δεν έχει ακόμη δημοσιοποιηθεί»... 

(Η τουρκική υπηκοότητα ήταν απαραίτητη προϋπόθεση για να εκλεγεί ο Αθηναγόρας Οικουμενικός Πατριάρχης.)

Ενώ ο Μάξιμος βρισκόταν στην Ελλάδα, οι τοποτηρητές του Οικουμενικού Πατριαρχείου έστειλαν επιστολή στους επικεφαλής των αυτοκεφάλων Εκκλησιών του κόσμου, δηλώνοντας ότι η Κωνσταντινούπολη δεν θα συμμετείχε στην προτεινόμενη προσυνοδική συνάντηση της Μόσχας και ότι μόνο ο Οικουμενικός Πατριάρχης είχε το δικαίωμα να συγκαλέσει σύνοδο, ή προσυνοδική διάσκεψη. 

Οι ηγέτες των Εκκλησιών της Αλεξάνδρειας, της Ιερουσαλήμ, της Κύπρου και της Ελλάδας συμφώνησαν και τα ελληνικά μέσα ενημέρωσης αποδοκίμασαν το Πατριαρχείο Μόσχας ως απλό εργαλείο της σοβιετικής κυβέρνησης. 

Έχοντας απορριφθεί από τους Έλληνες ιεράρχες, ο Πατριάρχης Αλέξιος άλλαξε την προσέγγισή του προς το τέλος του έτους, λέγοντας ότι τώρα ήθελε μόνο να φιλοξενήσει «μια διάσκεψη των ανώτατων ιεραρχών των Ορθόδοξων εκκλησιών».

***

Ακούγεται απίστευτο, ωστόσο, δεν έχω βρει κανένα έγγραφο για το Οικουμενικό Πατριαρχείο στα αρχεία της CIA για περισσότερο από ένα χρόνο, από τον Ιούλιο του 1947 έως τον Αύγουστο του 1948. 

Δεδομένου του πόσο στενά η CIA παρακολουθούσε τον Πατριάρχη Μάξιμο και το Οικουμενικό Πατριαρχείο μέχρι αυτό το σημείο, φαίνεται απίθανο ότι δεν εξέδωσαν εκθέσεις κατά τη διάρκεια του έτους. 

Πιθανότατα, αυτές οι εκθέσεις υπάρχουν, αλλά για οποιονδήποτε λόγο δεν έχουν αποχαρακτηριστεί.

Στις 28 Ιανουαρίου 1948, το περιοδικό Christian Century δημοσίευσε ένα μάλλον αξιοσημείωτο σημείωμα υπό τον τίτλο, «Αμερικανός Αρχιεπίσκοπος για την Κωνσταντινούπολη;». 

Το άρθρο αναφέρει, εν μέρει:

Μυστήριο έχει περιβάλλει τα αναφερόμενα προβλήματα υγείας του [Μαξίμου], τις πηγαινοερχόμενες μετακινήσεις του μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας και σχεδόν όλα όσα συνδέονται με τη θητεία του στο ύπατο αξίωμα. 

Αλλά τώρα φαίνεται ότι έχει φύγει ή είναι στο σημείο να φύγει. Και αναφέρεται από την Κωνσταντινούπολη, ότι διάδοχός του πιθανότατα (...) θα είναι ο Αρχιεπίσκοπος Αθηναγόρας της Νέας Υόρκης!

... Υπάρχουν, ωστόσο, ορισμένα πράγματα σχετικά με την κατάσταση στην Εγγύς Ανατολή που γνωρίζουμε. 

Γνωρίζουμε ότι η ορθόδοξη ηγεσία εκεί είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τον πολιτικό αγώνα για τον έλεγχο της ανατολικής Μεσογείου και των Βαλκανίων. 

Γνωρίζουμε ότι το Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης αποτελεί βασικό σταθμό στον αγώνα. 

Και γνωρίζουμε ότι η τοποθέτηση ενός αρχιεπισκόπου από τη Νέα Υόρκη σε αυτή τη θέση είναι βέβαιο ότι θα δοθεί μια πολιτική ερμηνεία σε όλο αυτό το μέρος του κόσμου.

Σε αυτή τη γνώση πρέπει να προσθέσουμε την υποψία μας ότι το Στέητ Ντηπάρτμεντ στην Ουάσιγκτον πιθανότατα γνωρίζει περισσότερα για αυτή την προτεινόμενη επιλογή από οποιαδήποτε εκκλησιαστική έδρα σε αυτή τη χώρα. 

Αν αυτό είναι αλήθεια - και θα χρειαζόταν κάτι περισσότερο από μια επίσημη άρνηση για να καθησυχάσουμε τους φόβους μας - τότε πρέπει να πούμε ότι η κυβέρνηση των Ηνωμένων Πολιτειών εμπλέκεται σε μια επιχείρηση που θα προκαλέσει πολλούς πονοκεφάλους πριν απεγκλωβιστούμε.

Ενάντια σε όλες τις πιθανότητες, ο Μάξιμος κράτησε το Πατριαρχείο ακόμη περισσότερο, για μεγάλο μέρος του 1948. 

Ήταν μια σημαντική χρονιά στην Ορθόδοξη ιστορία για πολλούς λόγους, συμπεριλαμβανομένης μιας μεγάλης πανορθόδοξης συνάντησης τον Ιούλιο στη Μόσχα για τον εορτασμό της 500ης επετείου της ρωσικής αυτοκεφαλίας. 

Αυτό απείχε πολύ από την «οικουμενική σύνοδο» που η Μόσχα φιλοδοξούσε αρχικά να φιλοξενήσει, αλλά εξακολουθούσε να είναι ένα ιστορικό γεγονός και περιελάμβανε έναν εκπρόσωπο από το Οικουμενικό Πατριαρχείο – τον Μητροπολίτη Θυατείρων και Μεγάλης Βρετανίας Γερμανό.

Είναι αξιοσημείωτο ότι η Κωνσταντινούπολη είχε στείλει έναν εκπρόσωπο στη Μόσχα παρά τις αντιρρήσεις του δικού της Οικουμενικού Πατριάρχη, Μαξίμου. 

Η CIA ανέφερε στις 10 Αυγούστου: 

«Ο Μάξιμος, Οικουμενικός Πατριάρχης του Φαναρίου, ήταν αντίθετος στην αποδοχή της πρόσκλησης του Αλεξέϊ, Πατριάρχη της Μόσχας... Η Ιερά Σύνοδος του Φαναρίου, όμως, ανέτρεψε τον Μάξιμο και αποφάσισε να αποδεχθεί την πρόσκληση». 

Για να αποφευχθεί η επιπλοκή της απόκτησης θεωρήσεων εξόδου από την τουρκική κυβέρνηση, η Ιερά Σύνοδος έστειλε έναν επίσκοπο που είχε έδρα εκτός Τουρκίας. 

Ολόκληρο το έπος της εκδήλωσης της Μόσχας το 1948 είναι μια ιστορία που απαιτεί τη δική της αφήγηση. Για τους σκοπούς μας εδώ, το εντυπωσιακό είναι ότι ενώ ο Μάξιμος ήταν Οικουμενικός Πατριάρχης κατ' όνομα, φαίνεται να έχει ουσιαστικά απογυμνωθεί από κάθε πραγματική εξουσία.

Την επόμενη μέρα, 11 Αυγούστου, η CIA εξέδωσε μια άλλη έκθεση. Περιέργως, αναφέρονταν στον 50χρονο Μάξιμο ως ...«γέροντα» και ότι «γερνάει»:

Οι παρατεταμένοι ελιγμοί για την αντικατάσταση του γερασμένου Μαξίμου ως Οικουμενικού Πατριάρχη της Ελληνικής Ορθόδοξης Εκκλησίας φαίνεται τελικά να πετυχαίνουν. Για περισσότερο από ένα χρόνο ένας μεγάλος αριθμός Μητροπολιτών εντός της Ιεράς Συνόδου προσπάθησε να εκδιώξει τον Μάξιμο από το Πατριαρχείο... 

Οι αντιμάξιμοι Μητροπολίτες έχουν απευθύνει συχνές επιστολές στην ελληνική κυβέρνηση για το θέμα και έχουν επανειλημμένα ζητήσει τη σύγκληση της ολομέλειας της Συνόδου για να τον αναγκάσουν σε παραίτηση. Κάθε φορά όμως που γίνονταν σχέδια στον Μάξιμο ο γέροντας αντιδρούσε βίαια και δύο φορές έπρεπε να αποθαρρυνθεί από το να διαλύσει πραγματικά τη Σύνοδο. 

Στο παρελθόν ο Μάξιμος βοηθήθηκε από τον Έλληνα πρέσβη στην Τουρκία, ο οποίος κατά καιρούς επέπληξε τους συνωμότες και τους συμβούλεψε να ζητήσουν συγχώρεση από τον Πατριάρχη. 

Φαίνεται πλέον ότι ακόμη και ο Έλληνας πρέσβης δεν ελπίζει πλέον να καθυστερήσει την παραίτηση του Πατριάρχη και η υποβολή της αναμένεται να γίνει τις επόμενες ημέρες.

Πιθανότερος (...) νικητής στις πατριαρχικές εκλογές που θα ακολουθήσουν εντός δύο, ή τριών εβδομάδων από την παραίτηση του Μαξίμου παραμένει ο Αθηναγόρας, Μητροπολίτης Βορείου και Νοτίου Αμερικής. 

Η ελληνική κυβέρνηση θεωρούσε εδώ και καιρό τον Αθηναγόρα τον πιο επιθυμητό διάδοχο του Μαξίμου και την τελευταία εβδομάδα η τουρκική κυβέρνηση δήλωσε ότι δεν έχει αντιρρήσεις απέναντί του. 

Και οι δύο κυβερνήσεις θεωρούσαν ότι ο Μάξιμος ήταν ανίκανος να αντιμετωπίσει τις πρόσφατες σοβιετικές προσπάθειες να χρησιμοποιηθεί η Εκκλησία ως πολιτικό όργανο.

Με την ισχυρή υποστήριξη αυτών των δύο κυβερνήσεων, ο Αθηναγόρας είναι σχεδόν βέβαιος ότι θα αποκτήσει το Πατριαρχείο. Μια πρακτική δυσκολία που παραμένει, ωστόσο, είναι το γεγονός ότι ο Πατριάρχης πρέπει να είναι Τούρκος πολίτης. 

Η Τουρκία είναι απρόθυμη να παραχωρήσει υπηκοότητα στον Αθηναγόρα μέχρι να ολοκληρωθούν οι προκαταρκτικές ρυθμίσεις για την εκλογή του.

Σχετικά με το θέμα της ιθαγένειας - μπορεί να μπερδευτείτε, όπως συνέβη και σε εμένα, σχετικά με αυτή την ανάγκη τον Αύγουστο του 1948 για τον Αθηναγόρα να γίνει Τούρκος πολίτης, λαμβάνοντας υπόψη την προηγούμενη αναφορά τον Ιούλιο του 1947 ότι ο Αθηναγόρας είχε γίνει επίτιμος πολίτης της Άγκυρας. 

Αλλά αυτή η υπηκοότητα του 1947 φαίνεται να ήταν καθαρά «τιμητική» και περιοριζόταν στην ίδια την Άγκυρα. Ακόμα δεν ήταν πολίτης της Δημοκρατίας της Τουρκίας. 

(Αν και ήταν Τούρκος πολίτης, αρχικά, πριν από την άφιξή του στις Ηνωμένες Πολιτείες. Μόλις ήρθε στην Αμερική, εγκατέλειψε την τουρκική υπηκοότητά του και έγινε πολιτογραφημένος πολίτης των ΗΠΑ. 

Σε αυτό το σημείο, οι ΗΠΑ δεν επέτρεπαν την διπλή υπηκοότητα. 

Δεν ξέρω πότε, ακριβώς, ο Αθηναγόρας έγινε ξανά Τούρκος πολίτης, αν και φαίνεται ότι συνέβη κάποια στιγμή στα τέλη του 1948 ή στις αρχές του 1949, σε συνδυασμό με την εκλογή και την ενθρόνισή του ως Οικουμενικού Πατριάρχη.)

Τελικά, στις 18 Οκτωβρίου 1948, ο Πατριάρχης Μάξιμος Ε ́ παραιτήθηκε. Την 1η Νοεμβρίου, ο Αθηναγόρας εξελέγη επίσημα Οικουμενικός Πατριάρχης.

Στις 3 Νοεμβρίου, η 'Christian Century' έγραφε για τις εκλογές:

Δεν γνωρίζουμε τι ρόλο έπαιξαν οι Ηνωμένες Πολιτείες στους διπλωματικούς ελιγμούς υψηλής πίεσης που διεξάγονται παρασκηνιακά για περισσότερο από δύο χρόνια για να βγάλουν τον Μάξιμο και έναν πατριάρχη που θα ήταν πιο αποδεκτός από την Ελλάδα και την Τουρκία... 

Αν η κυβέρνηση των Ηνωμένων Πολιτειών, στο σκοτεινό παρασκήνιο, έχει εμπλακεί στις λεπτές μηχανορραφίες της ανατολικής εκκλησιαστικής πολιτικής, θα έρθει η μέρα που θα μετανοιώσει για αυτή την εμπλοκή.

Η CIA εξέδωσε ένα είδος νεκροψίας σχετικά με τις εκλογές στις 10 Νοεμβρίου, παρατηρώντας ότι «οι σοβιετικές προσπάθειες να χρησιμοποιήσουν την Ελληνική Ορθόδοξη Εκκλησία ως μέσο πειθούς και προπαγάνδας έχουν αναμφίβολα λάβει μια οπισθοδρόμηση με την εκλογή του Αθηναγόρα». 

Ενώ ο Μάξιμος είχε κάνει ό,τι μπορούσε για να αντιταχθεί στη Μόσχα, «ήταν τόσο άρρωστος τα τελευταία δύο χρόνια που μερικές φορές ήταν εντελώς αναποτελεσματικός... 

Ο Αλέξιος πιθανότατα θα κάνει νέες προσπάθειες να κερδίσει φίλους και να επηρεάσει πατριάρχες στην Εγγύς Ανατολή, με τη συνοδεία των σοβιετικών καταγγελιών του Αθηναγόρα (ο οποίος έγινε πολίτης των ΗΠΑ κατά τη διάρκεια της μακράς παραμονής του στη Νέα Υόρκη) ως εργαλείο των ΗΠΑ. 

Παρ' όλα αυτά, ο πιο δυναμικός Αθηναγόρας αναμένεται να είναι πολύ πιο αποτελεσματικός από τον άρρωστο προκάτοχό του στη διεκδίκηση της ηγεσίας του Οικουμενικού Πατριαρχείου στον ελληνορθόδοξο κόσμο».

Ο εκλεγμένος Πατριάρχης Αθηναγόρας επιβιβάζεται σε αεροπλάνο που του παραχώρησε ο Πρόεδρος Τρούμαν καθ' οδόν προς την ενθρόνισή του στην Κωνσταντινούπολη. 

Αυτή η φωτογραφία είναι από τους New York Times, 24 Ιανουαρίου 1949.

***

Την 1η Δεκεμβρίου, μετά την εκλογή του Αθηναγόρα, αλλά πριν από την άφιξη και την ενθρόνισή του στην Κωνσταντινούπολη, ο πρώην πλέον Πατριάρχης Μάξιμος έστειλε μια σπαρακτική επιστολή στον Αθηναγόρα, ικετεύοντας για τη συμπόνια, την κατανόηση και τη βοήθεια του νεοεκλεγέντος Πατριάρχη. 

Η επιστολή, που δημοσιεύθηκε σε ένα άρθρο του 2006 από τον Παύλο Μανώλη (αρχίζει στη σελ. 258 αυτού του συνδεδεμένου PDF), είναι, σύμφωνα με τα λόγια του Μανώλη, «μάλλον αξιολύπητη και αξιοθρήνητη». 

Ο Μάξιμος υπαγόρευσε την επιστολή σε έναν φίλο, γράφοντας στο τέλος με το ίδιο του το χέρι ότι «η νευρική μου κατάσταση και η υπερβολική κούραση δεν μου επέτρεπαν να γράψω ενώ καθόμουν». 

Ο Μάξιμος λέει στον Αθηναγόρα ότι ζει «μόνος, εντελώς μόνος» και έχει «εγκαταλειφθεί» από όλους. 

Με τη βοήθεια της ελληνικής κυβέρνησης, ταξιδεύει στην Ελβετία για την υγεία του. Στην πραγματικότητα, παρέμεινε στην Ελβετία για το υπόλοιπο της ζωής του.

Ο Πρόεδρος Τρούμαν και ο εκλεγείς Πατριάρχης Αθηναγόρας είχαν συνάντηση στις 16 Δεκεμβρίου. 

Ίσως σε αυτή τη συνάντηση ο Τρούμαν προσφέρθηκε να αφήσει τον Αθηναγόρα να πετάξει στην Κωνσταντινούπολη με αεροπλάνο που παρείχε η κυβέρνηση των ΗΠΑ. Στις 23 Ιανουαρίου 1949, ο Αθηναγόρας επιβιβάστηκε στο αεροπλάνο που παρείχε ο Τρούμαν. 

[σ.σ. Τό αεροπλάνο ήταν τό προσωπικό του Αμερικανού Προέδρου - καί όχι οποιοδήποτε αεροπλάνο -  καί είχε τό εντελώς συμπτωματικό όνομα (γιά κάποιους "χώρους") 'ιερή αγελάδα'!]

Αυτό ήταν σαφώς πρόθεση του Προέδρου να στείλει ένα πολιτικό μήνυμα, όπως εξηγεί ο Δρ Αλέξανδρος Κύρου: «Η εξαιρετική χειρονομία του Τρούμαν δεν ήταν συνάρτηση του συναισθηματισμού ή του σεβασμού του για τον Αθηναγόρα, τα οποία, παρεμπιπτόντως, ήταν γνήσια. 

Αντ' αυτού, αυτή ήταν μια μετρημένη ενέργεια που ελήφθη από έναν πρόεδρο που είδε τον Αθηναγόρα και το Πατριαρχείο ως σημαντικούς και κρίσιμους εταίρους στην προώθηση των διεθνών συμφερόντων και των ανθρωπιστικών αξιών των ΗΠΑ στον παγκόσμιο αγώνα κατά του κομμουνισμού. 

Η άνευ προηγουμένου επίδειξη προεδρικής καλής θέλησης του Τρούμαν δεν προοριζόταν απλώς ως προσωπική έκφραση αμοιβαίας φιλίας και σεβασμού για τον Αθηναγόρα, αλλά ως σαφής ένδειξη της αξίας και της υποστήριξης της Ουάσιγκτον για το Πατριαρχείο – ένα ισχυρό διπλωματικό μήνυμα που ο Τρούμαν προσπάθησε να στείλει τόσο στην Άγκυρα όσο και στη Μόσχα.

Ο Πατριάρχης Αθηναγόρας, 62 ετών κατά την ενθρόνισή του (και 11 χρόνια μεγαλύτερος από τον προκάτοχό του Μάξιμο), πέρασε αξιοσημείωτα 23 χρόνια στο θρόνο και ήταν μία από τις πιο ιστορικά σημαντικές (και αμφιλεγόμενες) προσωπικότητες στη σύγχρονη Ορθοδοξία. 

Και όπως αφηγείται ο Παύλος Μανώλης, ο Αθηναγόρας συνέχισε να αλληλογραφεί με τον Μάξιμο, επισκεπτόμενος μάλιστα στήν Ελβετία και ζητώντας τη συμβουλή του για σημαντικά θέματα. 

Ενώ ο Μάξιμος ήταν σίγουρα θύμα πολιτικών μηχανορραφιών, φαίνεται επίσης ότι ήταν πραγματικά άρρωστος και δεν ήταν σε αρκετά καλή κατάσταση για να συνεχίσει ως Πατριάρχης. Πέθανε τον Ιανουάριο του 1972 και ο Αθηναγόρας προήδρευσε στην κηδεία του.

***

Μια νέα μέρα είχε ξημερώσει για το Οικουμενικό Πατριαρχείο και για την παγκόσμια Ορθοδοξία. 

Με τον Αθηναγόρα στο θρόνο, οι ΗΠΑ είχαν τελικά έναν αξιόπιστο, σταθερό ηγέτη που θα μπορούσε να βοηθήσει στον αγώνα κατά του κομμουνισμού. (Μεταξύ όλων των ειδών των αποδεικτικών στοιχείων για αυτό, δείτε αυτή την έκθεση της CIA του 1951 στην οποία ο Αθηναγόρας φέρεται να διαβεβαίωνε τους Αμερικανούς, ότι ο Πατριάρχης Αντιοχείας δεν θα «απομακρυνθεί από το μαντρί»).

Ο Πατριάρχης Αθηναγόρας ήταν τόσο περίπλοκη προσωπικότητα όσο και σημαντικός. 

Ήταν διάσημος, ή διαβόητος, εξίσου, για τις προσπάθειές του για προσέγγιση με τη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία, με αποκορύφωμα την περίφημη συνάντησή του με τον Πάπα Παύλο τό ΣΤ' στούς Αγίου Τόπους το 1964, στην οποία "συμβολικά" «σήκωσαν τα αναθέματα» ο ένας εναντίον του άλλου. 

Ξεπέρασε (;;;;;;) τήν βίαιη καταιγίδα του ΑΙΜΑΤΗΡΟΤΑΤΟΥ 'Πογκρόμ' της Κωνσταντινούπολης το 1955 (γνωστά και ως «Γεγονότα του Σεπτεμβρίου»), κατά την οποία οι ανθελληνικές ταραχές οδήγησαν στη μαζική αποχώρηση του μεγαλύτερου μέρους του εναπομείναντος ελληνικού πληθυσμού στην Κωνσταντινούπολη. 

Πολέμησε τη Μόσχα για την αυτοκεφαλία της OCA, υποστηρίζοντας ότι η αυτοκεφαλία δεν μπορεί να χορηγηθεί μονομερώς, αλλά πρέπει να έχει τη συγκατάθεση όλων των Ορθοδόξων Εκκλησιών. 

Και επανεκκίνησε τη διαδικασία σχεδιασμού της πολυαναμενόμενης Μεγάλης και Αγίας Συνόδου, διοργανώνοντας μια σειρά πανορθοδόξων διασκέψεων που βοήθησαν στην αναθέρμανση των σχέσεων μεταξύ των Ορθοδόξων χωρών που βρίσκονταν στη σοβιετική τροχιά και εκείνων εκτός αυτής.

Καλώς ή κακώς, ήταν μια από τις πιο ιστορικά σημαντικές προσωπικότητες της Ορθοδοξίας του 20ου αιώνα.

ΠΗΓΗ: Ousting the Ecumenical Patriarch: the removal of Maximos V according to CIA records - Orthodox History

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ: ΜΑΡΙΓΩ ΖΑΡΑΦΟΠΟΥΛΑ