Μακάριος Βασίλειος: ο άνθρωπος που επέπληξε τον Ιβάν τον Τρομερό με ατιμωρησία

Ιβάν ο Τρομερός και Βασίλειος ο Μακάριος

Αντρέι Ριαμπούσκιν

Ο καθεδρικός ναός του Αγίου Βασιλείου είναι ένα από τα πιο αναγνωρίσιμα ορόσημα της Ρωσσίας. Ωστόσο, μόνο λίγοι γνωρίζουν την ιστορία του ανθρώπου του οποίου το όνομα φέρει. Ως σαλός Άγιος του Μεσαίωνα, ήταν σεβαστός στη Μόσχα πάνω απ' όλα για την ευσέβειά του.

Ο Giles Fletcher, κάποτε πρεσβευτής της Αγγλίας στη Ρωσσία, έγραψε τον 16ο αιώνα αυτό που είχε δει στη Μόσχα: 

«Ορισμένοι ερημίτες τους οποίους αποκαλούν άγιους... Περπατούν εντελώς γυμνοί, με μόνο ένα μαντήλι στη μέση, τα μαλλιά τους κρέμονται μακριά και άγρια στους ώμους τους, και πολλοί από αυτούς φορούν ένα σιδερένιο κολάρο γύρω από το λαιμό τους... ακόμα και στα βάθη του χειμώνα. 

Γίνονται κατανοητοί ως προφήτες, ως άνθρωποι μεγάλης αγιότητας, τους δίνεται η ελευθερία να κάνουν ό, τι θέλουν, χωρίς κανέναν έλεγχο... Έτσι ώστε, όταν επιπλήττονται ανοιχτά, να μην απαντούν τίποτε εκτός από το ότι είναι για την αμαρτία τους».

Σε αυτό το απόσπασμα, ο Fletcher περιγράφει τους «σαλούς για χάρη του Χριστού», δηλαδή τους ανθρώπους που επέλεξαν τον δρόμο της συνεχούς ευσέβειας ως τρόπο ζωής τους και έτσι εξέφρασαν την κοσμοθεωρία τους. Ο μακάριος Βασίλειος ήταν ένας από αυτούς και ίσως ο πιο γνωστός εκπρόσωπος αυτού του κινήματος στη Ρωσσία.

Η διαπλοκή ιστοριών και αλήθειας

Ο Βασίλειος, που ονομάζεται επίσης Βασίλι, γεννήθηκε γύρω στο 1469 στη Μόσχα σε μια συνηθισμένη και φτωχή οικογένεια. Οι γονείς του τον έστειλαν στον τσαγκάρη, όπου επρόκειτο να κάνει μαθητεία. Μια μέρα, ένας έμπορος ήρθε στο κατάστημα για να παραγγείλει ένα ζευγάρι παπούτσια που θα έπρεπε να «διαρκέσουν πολύ καιρό». Ο Βασίλειος έκλαψε και εξήγησε στον καταστηματάρχη ότι ο έμπορος δεν θα είχε καν την ευκαιρία να φορέσει τα παπούτσια του, καθώς σύντομα θα πέθαινε. Δύο ημέρες αργότερα, ήταν πραγματικά νεκρός. Εκείνη ήταν η στιγμή που έγινε εμφανής η ικανότητα του Βασιλείου να διορατικός.

Σε ηλικία 16 ετών, ο Βασίλειος έφυγε από το σπίτι για να γίνει «σαλός για χάρη του Χριστού». Περιπλανιόταν στους δρόμους της Μόσχας γυμνός σε όλες τις καιρικές συνθήκες, προσευχόταν αδιάκοπα και έκανε φαινομενικά ανόητα πράγματα πίσω από τα οποία κρυβόταν ένα βαθύ νόημα. Μια σχεδόν θρυλική βιογραφία, γραμμένη μετά το θάνατό του, λέει για τις περιπέτειες του Βασιλείου. Όταν περπατούσε μέσα από μια αγορά, λέγεται ότι συχνά έσπαγε κανάτες με κβας (σσ. ελαφρώς αλκοολούχο ποτό από μαύρη σίκαλη, ένα είδος μπύρας) ή αναποδογύριζε δίσκους ψωμιού. Αργότερα αποδείχθηκε ότι το κβάς είχε παλιώσει και το ψωμί ήταν άσχημα ψημένο. Για το λόγο αυτό, οι έμποροι ΔΕΝ το εξέλαβαν ως επίθεση. Αντίθετα, αν ο Βασίλειος δεχόταν το φαγητό τους, αυτό θεωρούνταν ευλογία.

Σεργκέι Κιρίλοφ

Ο Βασίλειος λέγεται επίσης ότι είχε προβλέψει την πρώτη μεγάλη πυρκαγιά στη Μόσχα το 1547. Λίγες μέρες πριν από τη φωτιά, εθεάθη να προσεύχεται και να κλαίει με όλη του την καρδιά δίπλα σε μια εκκλησία. Οι άνθρωποι ανέφεραν ότι άκουσαν θορύβους και είδαν εικόνες της φωτιάς να εξαπλώνεται στην εκκλησία. Μετά το πραγματικό ξέσπασμα της φωτιάς, ο Βασίλειος κέρδισε ακόμη περισσότερη προσοχή για τον εαυτό του.

Σύμφωνα με τους θρύλους, ο Βασίλειος μπορούσε επίσης να περπατήσει στο νερό και να θεραπεύσει τους τυφλούς. Υποστηρίχθηκε ότι τύφλωσε τρεις γυναίκες αφού κορόιδευαν την εμφάνισή του και στη συνέχεια τις θεράπευσε αφού ζήτησαν συγγνώμη.

Λέγεται επίσης ότι επανέλαβε κάποιες ενέργειες πολλές φορές, όπως το να πετάει πέτρες στα σπίτια των πιστών «για να διώξει τους δαίμονες» και να κλαίει κοντά σε οίκους ανοχής και παμπ που πωλούν αλκοόλ, λέγοντας ότι «ζητά απεγνωσμένα από τους αγγέλους να σώσουν τους αμαρτωλούς που κατέχουν αυτά τα μέρη».

Η φήμη του Βασιλείου αυξήθηκε ραγδαία στη Μόσχα. Ακόμη και ο τσάρος, ο διαβόητος Ιβάν ο Τρομερός, πήρε στα σοβαρά τις δηλώσεις του Βασιλείου. 

Κάποτε ο «άγιος σαλός» προσκλήθηκε ακόμη και στο Κρεμλίνο, στην ονομαστική εορτή του Τσάρου. Αρνήθηκε να πιει για την υγεία του Τσάρου τρεις φορές και αντ' αυτού έριξε το ποτό έξω από το παράθυρο – μια μεγάλη προσβολή εκείνη την εποχή. 

Όταν ο Τσάρος ρώτησε θυμωμένος τον λόγο της συμπεριφοράς του Βασιλείου, απάντησε ότι έσβηνε φωτιά στο Νόβγκοροντ και έτρεξε έξω από το παλάτι. 

Ο Τσάρος έστειλε τότε έναν αγγελιοφόρο στο Νόβγκοροντ, ο οποίος ανακάλυψε ότι μια μεγάλη φωτιά είχε ξεσπάσει εκεί ακριβώς τη στιγμή των εορτασμών, αλλά τότε εμφανίστηκε ένας άγνωστος γυμνός άνδρας και έσβησε τη φωτιά με το νερό από το κύπελλο του.

Σύμφωνα με ιστορίες και φήμες, ο Βασίλειος συχνά προσέβαλε και επέπληξε τον Τσάρο δημοσίως ή του έδωσε ωμή σάρκα και αίμα το 1570 μετά από μια σφαγή που ξεκίνησε ο Ιβάν στο Νόβγκοροντ με τη δήλωση: «Αυτό είναι το φαγητό και το ποτό σας».

Πόσο αυθεντικός ήταν ο Βασίλειος ως άνθρωπος;

Για τους ιστορικούς, υπάρχουν πολλές χρονολογικές και πραγματικές ασυνέπειες στις ιστορίες που κυκλοφορούν για τη ζωή του Βασιλείου του Ευλογημένου. Φαίνεται σαν να συνοψίζονται στην ιστορία του για τους αγίους χαρακτηριστικά και ιστορίες πολλών διαφορετικών «σαλών για χάρη του Χριστού». 

Σε κάθε περίπτωση, είναι αλήθεια ότι ο Βασίλειος έδειχνε μεγάλο σεβασμό από τον Τσάρο και την οικογένειά του. Όταν ήταν πολύ γέρος και κοντά στο θάνατο, ο Ιβάν ο Τρομερός, η σύζυγός του Αναστασία και οι γιοι του, Ιβάν και Φιοντόρ, τον επισκέφθηκαν ακόμη. Προέβλεψε στον γιο του Φιοντόρ ότι θα γίνει τσάρος το επόμενο έτος, κάτι που αποδείχθηκε αλήθεια.

Appolinariy Vasnetsov

Όταν πέθανε ο Βασίλειος, ο ίδιος ο Τσάρος μετέφερε το φέρετρό του και ο Μακάριος, ο Μητροπολίτης Μόσχας, τέλεσε τη νεκρώσιμη ακολουθία. 

Το 1588, κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Φιοντόρ, τελικά αγιοκατατάχθηκε από τον Ιώβ, τον πρώτο πατριάρχη της Μόσχας, και τα οστά του μεταφέρθηκαν στον καθεδρικό ναό Pokrov, ο οποίος έκτοτε φέρει το όνομά του, το όνομα του Βασιλείου του Ευλογημένου.

Ο τάφος του έγινε τόπος προσκυνήματος και προσευχής. Συνήθως, οι άνθρωποι προσεύχονται για να θεραπευτούν και ειδικά για να πάρουν πίσω την όρασή τους - υπάρχουν αναφορές για ασημένια μάτια-τάματα που τοποθετούνται κοντά στον τάφο του ως ένδειξη ευγνωμοσύνης για τη θαυματουργή θεραπεία που έφερε ο Άγιος Βασίλειος στους προσκυνητές μέσω προσευχών. 

Η 15η Αυγούστου είναι η επίσημη γιορτή του Αγίου Βασιλείου του Ευλογημένου. Την ημέρα αυτή, ο Πατριάρχης Μόσχας λειτουργεί στον καθεδρικό ναό του Αγίου Βασιλείου μία φορά το χρόνο προς τιμήν του.

ΠΗΓΗ: Der selige Basilius: Der Mann, der ungestraft Iwan den Schrecklichen rügte - Russia Beyond DE (rbth.com)

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ:

Το τηλεγράφημα προς τον Στάλιν που έσωσε τον καθεδρικό ναό του Αγίου Βασιλείου από την κατεδάφιση

Η σοβιετική κυβέρνηση ήθελε να κατεδαφίσει τον περίφημο καθεδρικό ναό του Αγίου Βασιλείου, ορόσημο της Κόκκινης Πλατείας, επειδή φέρεται να εμπόδιζε τις σοβιετικές στρατιωτικές παρελάσεις. 

Αλλά ένας απλός αρχιτέκτονας κατάφερε να πείσει τον Στάλιν να διατηρήσει τον παγκοσμίου φήμης καθεδρικό ναό.

Σχεδόν ποτέ δεν θα είχατε την ευκαιρία να επισκεφθείτε τον καθεδρικό ναό του Αγίου Βασιλείου στην Κόκκινη Πλατεία της Μόσχας. Το 1935, η εκστρατεία της σοβιετικής ηγεσίας κατά της θρησκείας ήταν σε πλήρη εξέλιξη. 

Ο ηγέτης Ιωσήφ Στάλιν συναντήθηκε με στενούς υποστηρικτές για να καθορίσει το μελλοντικό αρχιτεκτονικό πρόσωπο της πρωτεύουσας. 

Ο Λάζαρ Καγκάνοβιτς, μία από τις πιο σημαντικές προσωπικότητες στον εσωτερικό κύκλο του Στάλιν, αφαίρεσε ένα μοντέλλο του καθεδρικού ναού από τον χάρτη για να ανοίξει τις «πύλες» στις παρελάσεις των τανκς στην Κόκκινη Πλατεία.

Σύμφωνα με το μύθο, η αντίδραση του Στάλιν ήταν απότομη και θυμωμένη: «Λαζάρ! Βάλτε τα πίσω!» Στην πραγματικότητα, ωστόσο, λέγεται ότι ο σοβιετικός αρχιτέκτονας Πιότρ Μπαρανόφσκι έσωσε την περίφημη εκκλησία από την καταστροφή.

Η σταυροφορία ενός αρχιτέκτονα

Ως μηχανικός και ειδικός στην τέχνη, ο Μπαρανόφσκι βρισκόταν σε σταυροφορία για να σώσει αρχιτεκτονικά αριστουργήματα, ειδικά θρησκευτικά, από τις αρχές της δεκαετίας του 1920. 

Μετά την επανάσταση του 1917, η σοβιετική κυβέρνηση είχε αρχίσει να διώκει τη θρησκεία και τον κλήρο ως υποτιθέμενο εμπόδιο σε μια νέα αταξική κοινωνία. Ιστορικές εκκλησίες μετατράπηκαν σε αθλητικές εγκαταστάσεις, κινηματογραφικές αίθουσες, αποθήκες και κοιτώνες. 

Αλλά ο Μπαρανόφσκι δεν παραιτήθηκε και κατέβαλε κάθε δυνατή προσπάθεια για να διατηρήσει όσο το δυνατόν περισσότερες εκκλησίες και να τις θέσει υπό προστασία μνημείων. 

Χάρη σε αυτόν, αμέτρητες εκκλησίες και άλλα αρχιτεκτονικά αξιοθέατα, όπως τα πρώην μοναστήρια Krutizy και στο Kolomenskoye, ο καθεδρικός ναός του Καζάν στην Κόκκινη Πλατεία έχουν αποκατασταθεί.

Πιότρ Μπαρανόφσκι

Φωτογραφία αρχείου

Σήμερα, είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς τη Μόσχα χωρίς αυτά τα ορόσημα, αλλά στη σοβιετική εποχή, σχεδόν κανείς δεν πίστευε ότι θα επιβίωνε από τη σοβιετική κυριαρχία. 

Μια εξαίρεση ήταν ο καθεδρικός ναός του Καζάν, ο οποίος κατεδαφίστηκε από τους Σοβιετικούς, αλλά ξαναχτίστηκε τη δεκαετία του 1990.

Τηλεγράφημα προς το Κρεμλίνο

Η μεγαλύτερη νίκη του αρχιτέκτονα, ωστόσο, ήταν η διάσωση του καθεδρικού ναού του Αγίου Βασιλείου. 

Η κόρη του Όλγα Μπαρανόφσκαγια αργότερα άκουσε φήμες ότι ο πατέρας της την είχε κλειδώσει και τον εαυτό του στον καθεδρικό ναό για να αποτρέψει την καταστροφή. Αλλά δεν θυμόταν αυτά τα απίθανα γεγονότα. Αντ' αυτού, πιστεύει ότι ο αγώνας του πατέρα της ήταν λιγώτερο δραματικός, αλλά όχι λιγώτερο επικίνδυνος: έστειλε ένα τηλεγράφημα στον Στάλιν.

«Έφυγε από το γραφείο (σ.σ. του Καγκάνοβιτς), πήγε στο ταχυδρομείο και έγραψε ένα τηλεγράφημα: "Μόσχα. Κρεμλίνο. Σύντροφε Στάλιν. Η αποτροπή της κατεδάφισης του καθεδρικού ναού του Αγίου Βασιλείου θα προκαλέσει πολιτική ζημιά στη σοβιετική εξουσία», θυμάται η Μπαρανόφσκαγια. Ωστόσο, κανείς δεν έχει δει ποτέ το ίδιο το τηλεγράφημα.

Άλλες αναφορές σχετικά με τη θαυματουργή διάσωση του καθεδρικού ναού ακούγονται επίσης διαφορετικές: ο Μπαρανόφσκι είχε παρευρεθεί στη συνεδρίαση της Κεντρικής Επιτροπής του Κομμουνιστικού Κόμματος και είχε μιλήσει ενάντια στην κατεδάφιση. Είχε απειλήσει ακόμη και να αυτοκτονήσει και να κλειδωθεί στον καθεδρικό ναό.

Η αλήθεια δύσκολα θα έρθει στο φως εκατό τοις εκατό, αλλά ένα πράγμα είναι σαφές: ο καθεδρικός ναός του Αγίου Βασιλείου εξακολουθεί να στέκεται περήφανα στην Κόκκινη Πλατεία και προσελκύει εκατομμύρια γοητευμένους τουρίστες από όλο τον κόσμο. 

Και ο Πιότρ Μπαρανόφσκι είναι ο άνθρωπος στον οποίο πρέπει να ευχαριστήσουμε γι' αυτό.

ΠΗΓΗ: Vom Telegramm an Stalin, das die Basilius-Kathedrale vorm Abriss bewahrte - Russia Beyond DE (rbth.com)

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ: ΜΑΡΙΓΩ ΖΑΡΑΦΟΠΟΥΛΑ