Ευρώπη ή απάτη;

Ο Giorgio Agamben για τις επερχόμενες ευρωεκλογές – και μια Ε.Ε. που αυτοαποκαλείται «Ευρώπη» και εμποδίζει την δημοκρατία στην ήπειρο.

23 Μαΐου 2024

από Giorgio Agamben

Χρόνος ανάγνωσης: 4,7 λεπτά

Πιθανώς πολύ λίγοι από εκείνους που θα λάβουν μέρος στις ευρωπαϊκές εκλογές έχουν αμφισβητήσει την πολιτική σημασία των ενεργειών τους. 

Εφόσον καλούνται να εκλέξουν ένα απροσδιόριστο «Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο», μπορεί να πιστεύουν, λίγο πολύ καλόπιστα, ότι κάνουν κάτι αντίστοιχο με την εκλογή των κοινοβουλίων των χωρών των οποίων είναι πολίτες. 

Πρέπει να καταστεί σαφές ευθύς εξαρχής ότι αυτό δεν ισχύει σε καμμία περίπτωση. 

Όταν μιλάμε για την Ευρώπη σήμερα, η μεγάλη απόσταση (grande rimosso) είναι πρωτίστως η πολιτική και νομική πραγματικότητα της ίδιας της Ευρωπαϊκής Ένωσης. 

Το γεγονός ότι πρόκειται για πραγματική καταστολή αποδεικνύεται από το γεγονός ότι αποφεύγεται πάση θυσία μια αλήθεια που είναι τόσο ενοχλητική όσο και προφανής. 

Αναφέρομαι στο γεγονός ότι η Ευρώπη δεν υπάρχει από συνταγματική άποψη: αυτό που ονομάζουμε "Ευρωπαϊκή Ένωση" είναι, τεχνικά, ένα σύμφωνο μεταξύ κρατών που αφορά μόνο το διεθνές δίκαιο. 

Η Συνθήκη του Μάαστριχτ, η οποία τέθηκε σε ισχύ το 1993 και έδωσε στην Ευρωπαϊκή Ένωση την σημερινή της μορφή, είναι η οριστική επικύρωση της ευρωπαϊκής ταυτότητας ως απλής διακυβερνητικής συμφωνίας μεταξύ κρατών. 

Γνωρίζοντας ότι, ως εκ τούτου, δεν έχει νόημα να μιλάμε για δημοκρατία σε σχέση με την Ευρώπη, οι αξιωματούχοι της Ε.Ε. προσπάθησαν να καλύψουν αυτό το δημοκρατικό έλλειμμα συντάσσοντας ένα σχέδιο του λεγόμενου Ευρωπαϊκού Συντάγματος.

Είναι σημαντικό ότι το κείμενο που φέρει αυτό το όνομα, το οποίο καταρτίστηκε από επιτροπές γραφειοκρατών χωρίς καμμία βάση για τον πληθυσμό και εγκρίθηκε από μια Διακυβερνητική Διάσκεψη το 2004, απορρίφθηκε με μεγάλη πλειοψηφία σε δημοψηφίσματα όπως αυτά που διεξήχθησαν στη Γαλλία και τις Κάτω Χώρες το 2005. 

Ενόψει της έλλειψης λαϊκής έγκρισης, η οποία ουσιαστικά κατέστησε άκυρο το αυτοαποκαλούμενο σύνταγμα, το σχέδιο εγκαταλείφθηκε αθόρυβα –και ίσως θα έπρεπε να πούμε επαίσχυντα– και αντικαταστάθηκε από μια νέα διεθνή συνθήκη, την λεγόμενη Συνθήκη της Λισσαβώνας του 2007. 

Είναι αυτονόητο ότι, από νομική άποψη, αυτό το έγγραφο δεν είναι σύνταγμα, αλλά για άλλη μια φορά μια συμφωνία μεταξύ των κυβερνήσεων, το μοναδικό περιεχόμενο της οποίας σχετίζεται με το διεθνές δίκαιο και την οποία, ως εκ τούτου, δεν ήθελαν να υπόκεινται στην συναίνεση του λαού. 

Ως εκ τούτου, δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι το λεγόμενο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο που πρόκειται να εκλεγεί δεν είναι στην πραγματικότητα κοινοβούλιο, διότι δεν έχει την εξουσία να προτείνει νόμους· αυτό εναπόκειται αποκλειστικά στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

Λίγα χρόνια νωρίτερα, το ζήτημα του ευρωπαϊκού συντάγματος είχε οδηγήσει σε μια συζήτηση μεταξύ ενός γερμανού δικηγόρου του οποίου την ικανότητα κανείς δεν μπορούσε να αμφισβητήσει, του Dieter Grimm, και του Jürgen Habermas, ο οποίος, όπως και οι περισσότεροι που αυτοαποκαλούνται φιλόσοφοι, στερούνταν παντελώς νομικού πολιτισμού. 

Ο Dieter Grimm είχε καλά χαρτιά εναντίον του Habermas, ο οποίος πίστευε ότι ένα σύνταγμα θα μπορούσε τελικά να βασίζεται στην κοινή γνώμη, δικαιολογώντας το ανεφάρμοστο ενός συντάγματος με τον απλό λόγο ότι ένας ευρωπαϊκός λαός δεν υπήρχε και επομένως κάτι σαν συντακτική εξουσία δεν ήταν δυνατό. 

Είναι αλήθεια ότι η συγκροτημένη εξουσία προϋποθέτει συντακτική εξουσία, αλλά η ιδέα μιας ευρωπαϊκής συντακτικής εξουσίας είναι η μεγάλη απουσία στον ευρωπαϊκό λόγο.

Επομένως, από την άποψη του υποτιθέμενου συντάγματός της, η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν έχει καμμία νομιμότητα. 

Επομένως, είναι απολύτως κατανοητό ότι μια πολιτική οντότητα χωρίς νόμιμο σύνταγμα δεν μπορεί να χαράξει τηn δική της πολιτική. 

Η μόνη επίφαση ενότητας έρχεται όταν η Ευρώπη ενεργεί ως υποτελής των Ηνωμένων Πολιτειών και συμμετέχει σε πολέμους που σε καμμία περίπτωση δεν ανταποκρίνονται στα κοινά συμφέροντα και ακόμη λιγώτερο στη βούληση των λαών. 

Η Ευρωπαϊκή Ένωση ενεργεί τώρα ως κλάδος του ΝΑΤΟ (το οποίο είναι το ίδιο μια στρατιωτική συμφωνία μεταξύ κρατών).

Επομένως, σε μια όχι πολύ ειρωνική αναφορά στην φόρμουλα που χρησιμοποίησε ο Μαρξ για τον κομμουνισμό, θα μπορούσε κανείς να πει ότι η ιδέα μιας ευρωπαϊκής συντακτικής εξουσίας είναι το φάντασμα που πλανάται πάνω από την Ευρώπη σήμερα και που κανείς δεν τολμά να επινοήσει σήμερα. 

Αλλά μόνο μια τέτοια συντακτική εξουσία θα μπορούσε να αποκαταστήσει τη νομιμότητα και την πραγματικότητα στα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα, τα οποία – αν ένας απατεώνας, σύμφωνα με το λεξικό, είναι «κάποιος που αναγκάζει τους άλλους να πιστεύουν πράγματα που δεν είναι αληθινά και να ενεργούν σύμφωνα με αυτή την ευπιστία» – δεν είναι σήμερα τίποτε περισσότερο από ένας απατεώνας.

Μια διαφορετική ιδέα για την Ευρώπη θα είναι δυνατή μόνο όταν θα έχουμε ξεκαθαρίσει το πεδίο αυτής της απάτης. 

Για να το θέσω ωμά, αν θέλουμε πραγματικά να σκεφτούμε μια πολιτική Ευρώπη, το πρώτο πράγμα που πρέπει να κάνουμε είναι να βγάλουμε την Ευρωπαϊκή Ένωση από τη μέση – ή τουλάχιστον να είμαστε προετοιμασμένοι για τη στιγμή που, όπως φαίνεται, θα βρίσκεται στα πρόθυρα της κατάρρευσης.

Εικόνα "Υπέροχο αγγείο της Ευρώπης επάνω στον ταύρο" από Burkhard Mücke έχει άδεια σύμφωνα με CC BY-SA 4.0.

Οι απόψεις που εκφράζονται σε αυτό το άρθρο δεν αντικατοπτρίζουν απαραίτητα τις απόψεις των μόνιμων συγγραφέων του TKP. Τα δικαιώματα και η ευθύνη για το περιεχόμενο ανήκουν στον δημιουργό.

Ο Giorgio Agamben, γεννημένος το 1942, διδάσκει τώρα ως καθηγητής στο Facoltà di Design e Arti του Πανεπιστημίου Iuav στη Βενετία, στο European Graduate School στο Saas-Fee της Ελβετίας και στο Collège International de Philosophie στο Παρίσι. Το έργο του έχει μεταφραστεί σε πολλές γλώσσες. Το κείμενο εμφανίστηκε για πρώτη φορά στα ιταλικά στο ιστολόγιό του.

ΠΗΓΗ: Europa oder Hochstapelei (tkp.at)

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ: ΜΑΡΙΓΩ ΖΑΡΑΦΟΠΟΥΛΑ